آیه صُلْح (انفال: ۶۱) به پیامبر اسلام(ص) فرمان می‌دهد به عنوان رهبر جامعه اسلامی اگر کسانی که پیمان خود را نقض کردند و با مسلمانان درگیر جنگ شدند، خواهان صلح شدند، درخواست صلح آنان را بپذیر. همچنین خداوند از پیامبرش می‌خواهد به خاطر ترس از عواقب آن و... تردید به خودش راه ندهد و بر خدا، توکل کند. این آیه را دلیل بر صلح‌طلبی اسلام دانسته‌اند.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه صلح |
| واقع در سوره | انفال |
| شماره آیه | ۶۱ |
| جزء | ۱۰ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | اخلاقی-فقهی |
| درباره | صلح‌طلبی اسلام |
| آیات مرتبط | آیه سلم |
متن و ترجمه آیه صلح
﴿وَإِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا وَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ ٦١﴾ [انفال:61]
﴿و اگر به صلح گراییدند تو [نیز] بدان گرای و بر خدا توکل نما که او شنوای داناست ٦١﴾
سوره انفال: آیه ۶۱
 | |
| آیات اخلاقی | |
|---|---|
| آیات افک • آیه اخوت • آیه اطعام • آیه نبأ • آیه نجوا • آیه مشیت • آیه بر • آیه اصلاح ذات بین • آیه ایثار | |
| احادیث اخلاقی | |
| حدیث قرب نوافل • حدیث مکارم اخلاق • حدیث معراج • حدیث جنود عقل و جهل | |
| فضایل اخلاقی | |
| تواضع • قناعت • سخاوت • کظم غیظ • اخلاص • خشیت • حلم • زهد • شجاعت • عفت • انصاف • اصلاح ذات البین • عیب‌پوشی | |
| رذایل اخلاقی | |
| تکبر • حرص • حسد • دروغ • غیبت • سخن‌چینی • تهمت • بخل • عاق والدین • حدیث نفس • عجب • عیب‌جویی • سمعه • قطع رحم • اشاعه فحشاء • کفران نعمت | |
| اصطلاحات اخلاقی | |
| جهاد نفس • نفس لوامه • نفس اماره • نفس مطمئنه • محاسبه • مراقبه • مشارطه • گناه • درس اخلاق • استدراج | |
| عالمان اخلاق | |
| ملامهدی نراقی • ملا احمد نراقی • میرزا جواد ملکی تبریزی • سید علی قاضی • سید رضا بهاءالدینی • سید عبدالحسین دستغیب • عبدالکریم حق‌شناس • عزیزالله خوشوقت • محمدتقی بهجت • علی‌اکبر مشکینی • حسین مظاهری • محمدرضا مهدوی کنی | |
| منابع اخلاقی | |
| قرآن • نهج البلاغه • مصباح الشریعة • مکارم الاخلاق • المحجة البیضاء • رساله لقاءالله (کتاب) • مجموعه وَرّام • جامع السعادات • معراج السعادة • المراقبات | |
آیه شصت و یکم سوره انفال به آیه صلح یا آیه سِلْم معروف است.[۱] این آیه را که بعد از آیات جهاد و در ارتباط با برخی از دیگر آیات مانند ۱۹۰ تا ۱۹۳ سوره بقره و آیه ۹۰ سوره نساء است، نشان‌دهنده این می‌دانند که اسلام جنگ را اصل قرار نداده و تا جایی که امکان دارد در پی برقراری صلح است.[۲]
محتوای آیه
در این آیه خداوند به پیامبر اسلام(ص) فرمان می‌دهد اگر گروه‌هایی از کفار یا دیگرانی مانند بنی‌قُرَیْظه و بنی‌نَضیر که پیمان صلح خود را نقض کردند و از در جنگ با مسلمانان درآمدند، به صلح و روش مسالمت‌آمیز تمایل نشان دادند تو نیز در صورت مصلحت با آنان صلح کن.[۳] این آیه در ادامه آیه قبل که بر آمادگی دفاعی و تقویت نیروی نظامی مسلمانان تاکید می‌کند، بر صلح‌طلبی و آمادگی برای قبول پیشنهاد صلح دیگران اصرار دارد.[۴]
در این آیه خداوند از پیامبرش می‌خواهد که اگر شرایط، عادلانه است در پذیرش صلح دچار تردید نشود[۵] و به او توکل کرده، از امور پشت پرده که ممکن است او را غافل‌گیر کند و به خاطر نداشتن آمادگی توان مقابله با آن را نداشته باشد، ترسی به دل راه ندهد؛ چراکه خداوندِ شنوا و دانا او را یاری کرده و کفایتش می‌کند.[۶]
واژه سَلْم در این آیه به معانی ترک جنگ از راه صلح و آتش‌بس، دادن جزیه و پذیرفتن دین اسلام است.[۷] محمدجواد مغنیه در تفسیر الکاشف معتقد است صلح با هر کسی که خواهان صلح باشد، واجب است مگر اینکه صلح نوعی فریب و آماده شدن برای حمله و ترور باشد. وی مراد از صلح در این آیه را صلح با همه می‌داند چه در حال جنگ باشند و چه در حال جنگ نباشند.[۸]
جواز صلح
فقها در ابواب صلح (مُهادَنَه) با استناد به این آیه و سیره پیامبر در صلح حدیبیه و بر اساس مصلحت‌سنجی حاکم جامعه اسلامی، قائل به جایز بودن و مشروعیت صلح و آتش‌بس در مواجهه با کسانی شده‌اند که با مسلمانان در حال جنگ هستند.[۹] فقها معتقدند پس از قرارداد صلح باید زندگی مسالمت‌آمیز با آنان و حفظ حقوق و حرمت آنان را رعایت کرد و می‌توان با آنان روابط سیاسی - اقتصادی برقرار کرد.[۱۰]
در فرازی از نامه امام علی(ع) به مالک اشتر هنگام اعزام او برای فرمانروایی در مصر در زمینه صلح با دشمن آمده است: «وَ لَا تَدْفَعَنَّ صُلْحاً دَعَاكَ إِلَيْهِ عَدُوُّكَ لِلهِ فِيهِ رِضًا؛ و از صلح و آشتى‌ای كه خوشنودى خدا در آن است و دشمنت تو را به آن بخواند سرپيچى مكن».[۱۱] سید علی‌نقی فیض‌الاسلام مترجم و شارح نهج البلاغه پس از نقل این فراز به آیه صلح استشهاد کرده است.[۱۲]
نسخ آیه
علامه طباطبایی با استناد به روایاتی که از ابن عباس نقل شده می‌گوید آیه صلح به وسیله آیات ۵ و ۲۹ سوره توبه که درباره اعلام جنگ به مشرکان و گروه‌های توطئه‌گر از اهل کتاب است و با آیه ۳۵ سوره محمد که درباره عدم سستی در جهاد با کافران است، نسخ شده است.[۱۳] او معتقد است این آیه (فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكِينَ حَيْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ) خالی از اشاره به موقتی بودن حکم آن نیست و برای مدت معلومی تشریع شده و همیشگی نیست و موقتی بودن حکم جنگ با مشرکان از آیه (وَإِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا) فهمیده می‌شود.[۱۴] طبرسی در تفسیر مجمع البیان معتقد است آیه صلح درباره اهل کتاب و آیات سوره توبه درباره بت‌پرستان نازل شده است؛ ازاین‌رو، به باور او آیه صلح نسخ نشده است. به گفته وی، پیامبر اسلام(ص) نیز پس از نزول آیات۵ و ۲۹ سوره توبه، در سال نهم هجرت با مسیحیان نجران مصالحه کرد.[۱۵]ٰ
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ معرفت، التمهید، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۳۵۵.
- ↑ قرشی بنایی، احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۴، ص۱۶۰.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۹، ص۱۴۳؛ صادقی تهرانی، الفرقان، ۱۴۰۶ق، ج۱۲، ص۲۷۸
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه،۱۳۷۱ش، ج۷، ص۲۲۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه،۱۳۷۱ش، ج۷، ص۲۳۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۹، ص۱۱۷.
- ↑ مغنیه، تفسیر الکاشف، ۱۳۷۸ش، ج۳، ص۷۷۱.
- ↑ مغنیه، تفسیر الکاشف، ۱۳۷۸ش، ج۳، ص۷۷۱.
- ↑ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۵۰؛ نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۱، ص۲۹۳.
- ↑ منتظری، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۲۴۳.
- ↑ نهج‌البلاغه، تصحیح صبحی صالح، نامه ۵۳، ص۴۴۲.
- ↑ نهج البلاغه، ترجمه و شرح فیض‌الاسلام، نامه ۵۳، ج۵، ص۱۰۲۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۹، ص۱۳۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۹، ص۱۳۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۴، ص۸۵۳.
منابع
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان في تفسير القرآن، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۰۸ق.
- صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن، قم، فرهنگ اسلامی، ۱۴۰۶ق.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیا التراث العربی، ۱۳۹۰ق.
- طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی الفقه الامامیه، تهران، المكتبة المرتضوية لإحياء الآثار الجعفرية، ۱۳۸۷ق.
- قرشی بنایی، علی اکبر، تفسير احسن الحديث، تهران، بنیاد بعثت، ۱۳۷۵ش.
- معرفت، محمدهادی، التمهید فی علوم القرآن، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۱ق.
- مغنیه، محمدجواد، تفسیر الکاشف، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب العلمیه، ۱۳۷۱ش.
- منتظری، حسینعلی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، مترجم محمود صلواتی، ابوالفضل شکوری، قم، موسسه کیهان، ۱۴۰۹ق.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دار احیا التراث العربی، ۱۴۰۴ق.
- نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، قم، هجرت، ۱۴۱۴ق.
- نهج البلاغه، ترجمه و شرح علی‌نقی فيض‌الاسلام، تهران، مؤسسه چاپ و نشر تألیفات فیض الإسلام، ۱۳۷۹ش.