مناقب امیرالمؤمنین (کتاب)

مناقب الامام اميرالمؤمنين(ع)

اطلاعات کتاب
نویسنده	موفق بن احمد خوارزمی
تاریخ نگارش	قرن ششم
موضوع	فضائل امام علی(ع)
سبک	روایی
زبان	عربی
اطلاعات نشر
ناشر	جامعه مدرسین

مَناقِبُ الامام أمیرُالمُؤمنین(ع) یا فضائل امیرالمؤمنین(ع) مشهور به المناقب یا مناقب خوارزمی کتابی در فضائل امام علی(ع)، نوشتۀ موفق بن احمد خوارزمی (متوفای ۵۶۷ق) عالم دینی اهل سنت است. کتاب در ۲۷ فصل تنظیم شده که فصل شانزدهم آن خود چهار فصل دارد و در مجموع ۳۰ فصل از کتاب به مناقب و فضائل امام علی(ع) می‌پردازد.

درباره مؤلف

موفّق بن احمد بن محمد مکی خوارزمی معروف به أخطب خوارزم (۴۸۴-۵۶۷هجری) فقیه، محدث، خطیب، ادیب، مورخ و شاعر سنی مذهب قرن ششم قمری است.

خوارزمی از دوستداران اهل بیت(ع) است و کتاب دیگری با عنوان مقتل الحسین دارد که در آن نیز فصل‌هایی را به مناقب اهل بیت(ع) پیامبر(ص) اختصاص داده است. خوارزمی یک «اربعین» هم در فضائل امام علی(ع) داشته که ابن شهرآشوب از آن در مناقب خود استفاده کرده است او اين کتاب را روايت می‌کرده و گويد: مولف کتاب خوارزمی، طی نامه‌ای از کتاب اربعين خود ياد کرده و به من اجازه روايت داده است.، البته برخی آن را عینا همان المناقب می‌دانند، اما به ظاهر این اربعین، کتاب دیگری بوده است.

روایات کتاب

تعداد روایاتی که در کتاب مناقب آمده مجموعاً ۴۱۶ خبر بر اساس شمارش چاپ کنونی است. خوارزمی تمامی روایات را با ذکر سند نقل کرده و طریق خود را به راویان اصلی آورده است. به طوری که حجم زیادی از کتاب به ذکر اسناد اختصاص دارد. روایات این کتاب منحصر به احادیث نبوی نیست.

محتوا

کتاب مشتمل بر ۲۷ فصل است که برخی از آنان عبارت‌اند از:

• آیاتی که در شأن علی(ع) نازل شده است، مانند آیه تطهیر، آیه ۱۳۲ سوره طه، آیه ۳ سوره توبه.
• محبت پیامبر(ص) به علی(ع) و نهی از بغض نسبت به او،
• سبقت در ایمان،
• بودن علی(ع) با حق و حق با علی،
• جزو اهل بیت،
• برترین صحابه،
• بیان زهد او در دنیا،
• بالا رفتن بر دوش پیامبر(ص) برای شکستن بت‌ها،
• ابلاغ برائت به مشرکان،
• اشتیاق بهشت به او و بسیاری دیگر از فضائل و همچنین مختصری درباره احوال آن حضرت.

مؤلف با ذکر خاتمه و دعا، کتاب خویش را پایان می‌برد. نخستین روایت کتاب مناقب خوارزمی روایتی از ابن عباس به نقل از رسول خدا(ص) است که فرمود: اگر درختان بیشه زارها قلم و دریاها مرکب شوند و جنیان حساب و شمارش کنند و انسان‌ها بنویسند نخواهند توانست که فضائل علی بن ابی طالب را شماره کنند. پایان بخش کتاب مناقب اشعاری از خوارزمی در مناقب و فضائل امیرالمؤمنین(ع) است.خوارزمی در این سروده‌اش می گوید: تمام فضایلی که در اصحاب رسول خدا(ص) به صورت پراکنده وجود دارد در امام هدایت‌گر ابوالحسن گرده آمده است... مردم همگی در علم دین در دامنه هستند ولی امام علی پدر دو سبط پیامبر درقله استک او روزش ار چون شیر درنده در نبرد است و شبش را بیدار و در عبادت و تسبیح.

منابع کتاب

خوارزمی از منابعی که برای تألیف کتاب خود استفاده کرده است سخنی نمی‌گوید؛ احتمالاً علت این امر آن است که وی طریق رسیدن خود را به راویان، ذکر کرده، و بنابراین نیازی به نقل از کتب نداشته است. البته روایاتی که نقل کرده در کتب مشهور شیعه و سنی است. مصحح کتاب در پاورقی به برخی از این کتب اشاره می‌کند. تقریباً همه راویانی که خوارزمی در این کتاب از آن‌ها حدیث نقل کرده محدثان اهل سنت هستند.

جایگاه اثر

مناقب خوارزمی از آثار ارزشمندی است که شهرت آن در میان شیعیان حتی بیشتر از اهل سنت است و بسیاری از بزرگان در آثار خویش از آن بهره برده‌اند؛ مانند علامه مجلسی، سید بن طاووس، ابن شهرآشوب، اربلی و... از شیعیان و ابن وزیر یمانی، ابن حجر عسقلانی، گنجی شافعی، ابن صباغ مالکی و... از اهل سنت.

نسخه‌ها

سید عبدالعزیز طباطبایی ۱۳ نسخه از مناقب امیرالمؤمنین را ذکر می‌کند اما بنا بر مقدمه مالک محمودی محقق کتاب، دو نسخه از آن نام برده شده است:

1. نسخه کتابخانه آستان قدس رضوی در مشهد
2. نسخه کتابخانه وزیری در یزد.

ترجمه، شرح و چاپ

ترجمه و شرح کتاب مناقب خوارزمی در منصب امام علی(ع) از سوی نشر برهان (۱۳۷۴ش)توسط ابوالحسن حقیقی صورت گرفته است. این کتاب با تحقیق مالک محمودی و به همت جامعه مدرسین در قم چاپ شده است. ترجمه‌ای هم با نام «کفی از یمی» از حسین غفاری ساروی منتشر شده است.

منابع

• خوارزمی، موفق بن احمد، المناقب، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۱ق.
• مازندرانی، محمد بن علی، مناقب آل أبی طالب، نجف، المکتبة الحیدریة، ۱۳۷۶ق.
• طباطبایی، عبدالعزیز، أهل البیت فی المکتبة العربیة، قم، آل البیت، ۱۴۱۷ق.
• کتاب شناخت سیره معصومان، مرکز تحقیقات رایانه‌ای علوم اسلامی نور.