مولود کعبه
مولود کعبه به‌معنای زاده‌شده در کعبه، به ماجرای تولد امام علی(ع) در کعبه اشاره دارد که از فضایل اختصاصی او به‌شمار می‌رود. در برخی از منابع، اهل‌سنت روایت‌هایی با انگیزه انکار فضائل امام علی(ع) جعل شده است که این فضیلت را به دیگران هم نسبت می‌دهد.
حداقل شانزده منبع اهل سنت و پنجاه منبع شیعه نقل کرده که امام علی(ع) در کعبه متولد شده است. منابع مختلف شیعه و سنی گزارش تولد امام علی(ع) در کعبه را متواتر دانسته‌اند. البته درباره جزئیات آن اختلافاتی وجود دارد. درباره تولد امام علی(ع) در کعبه، کتاب‌های متعددی نوشته شده است. از جمله آنها کتاب «علی وَلیدُ الکَعبه»، نوشته میرزا محمدعلی اردوبادی (۱۳۱۲-۱۳۸۰ق) است که ترجمه فارسی آن، «یگانه مولود کعبه» نام دارد.
گزارش در منابع
 | |
| زندگی | |
|---|---|
| یوم‌الدار • شعب ابی‌طالب • لیلة المبیت • واقعه غدیر • سال‌شمار زندگی | |
| میراث | |
| نهج‌البلاغه • غرر الحکم • خطبه شقشقیه • خطبهٔ بی‌الف • خطبه بی‌نقطه • حرم | |
| فضائل | |
| آیه ولایت • آیه اهل‌الذکر • آیه شراء • آیه اولی‌الامر • آیه تطهیر • آیه مباهله • آیه مودت • آیه صادقین • حدیث مدینه‌العلم • حدیث رایت • حدیث سفینه • حدیث کساء • خطبه غدیر • حدیث منزلت • حدیث یوم‌الدار • حدیث ولایت • سدالابواب • حدیث وصایت • صالح المؤمنین • حدیث تهنیت • ماجرای کسر اصنام | |
| اصحاب | |
| عمار بن یاسر • مالک اشتر • سلمان فارسی • ابوذر غفاری • مقداد• عبیدالله بن ابی‌رافع • حجر بن عدی • دیگران | |
منظور از «مولود کعبه»، امام علی(ع) نخستین امام شیعیان است و به تولد او در کعبه اشاره دارد.[۱] علامه امینی از شانزده منبع اهل‌سنت و پنجاه منبع شیعه نقل کرده که امام علی در کعبه متولد شده است.[۲] او از ۴۱ شاعر از قرن دوم تا قرن چهاردهم قمری نیز نام برده که در اشعار خود به تولد امام علی در کعبه اشاره کرده‌اند.[۳]
در شرحی که بر احقاق الحق نوشته شده، ولادت امام علی در کعبه از هفده منبع اهل‌سنت نقل شده است.[۴] سبط بن جوزی،[۵] ابن‌صباغ مالکی،[۶] و علی بن برهان‌الدین حلبی،[۷] از علمای اهل‌سنت هستند که از تولد امام علی در کعبه سخن گفته‌اند. در المُستَدَرک عَلَی الصَّحیحَین[۸] و کفایة الطالب[۹] بر تولد امام علی در کعبه، ادعای تواتر شده است.
ماجرا
ماجرای تولد امام علی در کعبه در منابع به سه گونه ذکر شده است:
- در کتاب مَناقب اِبْن مَغازِلی (درگذشته ۴۸۳ق) از امام سجاد(ع) نقل شده، پیامبر، ابوطالب را غمگین دید و از علت آن پرسید. ابوطالب گفت که همسرش فاطمه بنت اسد درد زایمان گرفته است. آن دو به همراه پیامبر به کعبه آمدند، ابوطالب، فاطمه بنت اسد را در کعبه نشاند. پس از آنکه علی به دنیا آمد، پیامبر او را تا منزلشان برد.[۱۰]
- شیخ صدوق در کتاب‌های حدیثی خود، علل الشرائع[۱۱]، معانی الأخبار[۱۲] و امالی[۱۳] و پس از او برخی دیگر از مُحَدِّثان[۱۴] به نقل از يَزيد بن قَعْنَب آورده‌اند که فاطمه بنت اسد در کنار کعبه بود که او را درد زایمان گرفت. او از خدا خواست که زایمان برایش آسان شود. در این هنگام کعبه از پشت شکافته شد و فاطمه داخل آن رفت. سپس شکاف دیوار به هم آمد. او همچنین از یزید بن قعنب نقل کرده: ما هرچه کردیم نتوانسیتم در کعبه را باز کنیم. از این‌رو متوجه شدیم که این کار از جانب خدا انجام شده است. فاطمه بنت اسد پس از چهار روز در حالی که علی را در دست داشت، از کعبه خارج شد.
- به‌گفته حسن بن علی طبری (زنده در ۷۰۱ق) در کتاب تُحفة الابرار، فاطمه بنت اسد مادر حضرت علی(ع)، در حال طواف کعبه بود که او را درد زایمان گرفت و طاقت برگشت به منزل نداشت. از این‌رو به کعبه روی آورد، در کعبه باز شد و او داخل کعبه شد. در بسته شد و او فرزندش را در کعبه به دنیا آورد. او سه روز در کعبه بود.[۱۵]
بنا بر روایتی که در بحار الانوار نقل شده است، فاطمه بنت اسد از ماجرای ورودش به کعبه برای تولد امام علی(ع)، برای برتری بر آسیه و مریم استناد کرده است.[۱۶]
ماجرای حکیم بن حِزام
شیخ مفید ولادت امام علی(ع) در کعبه را از فضائل اختصاصی او دانسته که قبل از آن برای کسی اتفاق نیفتاده و پس از آن هم اتفاق نخواهد افتاد.[۱۷] با این حال در برخی از منابع اهل‌سنت آمده است که یکی از اصحاب پیامبر(ص) به‌نام حکیم بن حِزام [یادداشت ۱] هم در کعبه به دنیا آمده است.[۱۹] البته برخی معتقدند این روایت با انگیزه انکار فضائل امام علی(ع) از سوی خاندان زُبیر از اصحاب پیامبر، به دلیل دوستی عموزاده خود، این مطلب را جعل کرده باشند؛ چرا که نسب حکیم بن حزام بن خویلد بن اسد بن عبدالعزی و خاندان زبیر در اسد بن عبد العزی مشترک است.[۲۰]
اشکالاتی هم به آن وارد شده است؛ ازجمله:
- مُصعَب بن عثمان مجهول است و در کتاب‌های رجالی نامی از او برده نشده است.
- روایت مُرسَل است؛ چراکه مصعب بن عثمان راوی این ماجرا، سال‌ها پس از این ماجرا به دنیا آمده است. بنابراین نمی‌توانسته بی‌واسطه این ماجرا را نقل کند.[۲۱]
در ادبیات و اشعار
ماجرای ولادت امام علی در کعبه در ادبیات و اشعار شاعران شیعی و سنی ذکر شده است. سید حمیری، (درگذشت ۱۷۹ق) با عبارت «ولدته فی حرم الاله و امنه والبیت حیث فناؤه و المسجد؛ مادرش او را در حرم خدا و خانه امن او به دنیا آورد، که آنجا آستانه و سجده‌گاه اوست» به آن اشاره کرده است.[۲۲] ابن‌ابی‌الحدید معتزلی، (درگذشت ۶۵۶ق) با عبارت «هوالذی بیت الله مولده/ فطهر البیت من ارجاس و اوثان؛ او همان شخصیت والامقامی است که بیت خدا زادگاه او بود، و از این خانه خدا را از پلیدی بتها پاک و پاکیزه نمود[۲۳]از آن یاد کرده است.
میرزا اسماعیل شیرازی (۱۲۵۸-۱۳۰۵ق) نیز در ابیاتی از قصیده مولودیه‌اش سروده است:
| إِنْ یَکُنْ یُفرَضُ لِلهِ البَنُونَ | فَتَعَالَى اللهُ عَمَّا یَصِفُونَ | |
| فَوَلیدُ الْبَیْتِ أَحْرَى أَنْ یَکُونَ | لِوَلیِّ الْبَیْتِ حَقّاً وَلَداً[۲۴] |
ترجمه:«اگر خدا را پسرانی فرض شود، و البته خدا از آنچه توصیف می‌کنند برتر و والاتر و منزه است (و هیچ فرزندی ندارد.) زاده خانه (کعبه) سزاوارتر است به اینکه برای صاحب‌خانه فرزند باشد.[یادداشت ۲]
همچنین شمس اصطهباناتی به زبان فارسی سرده است:
| این خانه را باید خدا در عرش معماری کند | آدم بنایش بر نهد جبریل هم یاری کند | |
| آید خلیل الله در او یک چند حجاری کند | او را اولوالعزمی دگر منقوش و گچکاری کند | |
| اینسان خدا از خانه‌اش چندی پرستاری کند | تا ساعتی از دوستی یک میهمانداری کند | |
| وز میهمانداری دگر امر قوی جاری کند | پس نقش‌های ماسَلَف بُد بهر این زیبا خَلَف |
دیدگاه علامه طهرانی درباره اسرار واقعه
سید محمدحسین حسینی طهرانی عالم شیعه قرن ۱۴ قمری گفته است یکی از اسرار ولادت امام علی(ع) در کعبه می‌تواند این باشد که خداوند سبحان می‌گوید: اى کعبه، من به زودى تو را به وسیله این مولود در درون تو، از رجس و پلیدى اوثان و بتها و از انصاب و ازلام طاهر و پاک می‌گردانم و رمز دیگر که شاید دقیق‌تر و عمیق‌تر باشد، این است که: حقیقت توجّه به سوى کعبه توجّه به این نورى است که در آن متولّد شده است. زیرا اگر مقصود از توجّه به کعبه صِرف توجّه به این ساختمان و این سنگ‌ها باشد، این نیز نوعى از پرستش اصنام و عبادت بتها است و تناسب حکم می‌کند که بدن انسان که خاک است متوجّه کعبه خاکى شود، و روح انسان که جوهرى است مجرّد متوجّه به سوى آن نور مجرّد گردد؛ و هر جنسى به جنس خود ملحق مى‌شود: نور براى نور، و خاک براى خاک. [۲۵]
تک‌نگاری‌ها
آثاری درباره ماجرای تولد امام علی(ع) در کعبه نوشته شده است که برخی از آنها عبارت‌اند از:
- «علی ولید الکعبه»، نوشته محمدعلی اردوبادی: این کتاب هم به‌صورت مستقل و هم در ضمن موسوعة العلامة الاردوبادی منتشر شده است. ترجمه فارسی آن «یگانه مولود کعبه» نام دارد.
- «ولید الکعبه»، اثر سید محمدرضا حسینی جلالی: این کتاب چندین رساله و مقاله درباره تولد امام علی(ع) در کعبه را در بردارد و در سال ۱۳۸۳ش منتشر شده است.
- «المولود فی بیت الله الحرام علی بن ابی‌طالب اَم حکیم بن حزام» ، اثر سید نبیل حسنی: نویسنده در این کتاب تلاش کرده اثبات کند که مولود کعبه از فضائل اختصاصی امام علی(ع) است. و آن را زبیر بن بکار و عمویش مُصعَب بن عبدالله به‌جهت دشمنی با امام علی(ع) برای حکیم بن حزام جعل کرده‌اند.[۲۶]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۳۴۹؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۵.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۶، ص۳۷-۴۳.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۶، ص۴۴-۵۱.
- ↑ مرعشی نجفی، شرح احقاق الحق، مکتبه آیت الله مرعشی، ج۷، ص۴۸۶-۴۹۱
- ↑ سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۰۱ق، ص۲۰.
- ↑ ابن صباغ، الفصول المهمة، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۷۱
- ↑ حلبی، السیرة الحلبیة، ۱۴۰۰ق، ج۱، ص۲۲۶.
- ↑ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۴۸۳.
- ↑ گنجی شافعی، کفایة الطالب، ۱۴۰۴ق، ص۷۰۷
- ↑ ابن مغازلی، مناقب الامام علی بن ابی‌طالب، ۱۴۲۴ق، ص۵۸-۵۹؛ ابن حاتم شامی، الدر النظیم، ۱۴۲۰ق، ص۲۲۵.
- ↑ شیخ صدوق، علل الشرائع، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۱۳۵.
- ↑ شیخ صدوق، معانی الاخبار، ۱۴۰۳ق، ص۶۲.
- ↑ شیخ صدوق، الأمالی، ۱۳۷۶ش، ص۱۳۲.
- ↑ نک: محمدی ری‌شهری، دانش نامه اميرالمؤمنين(ع) بر پايه قرآن، حديث و تاريخ،۱۳۸۹ش، ج۱، ص۷۸.
- ↑ طبری، تحفة الابرار، ۱۳۷۶ش، ص۱۶۵-۱۶۴.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار،۱۴۰۳ق، ج۳۵، ص۹.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۵.
- ↑ ابن عبد البر، الاستيعاب في معرفةالاصحاب، ج۱، ص۳۶۲
- ↑ قرشی اسدی، جمهرة نسب قریش و اخبارها، ۱۳۸۱ق، ص۳۵۳.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۸۷؛ مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة النبی، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۱۶۰
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۸۷؛ مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة النبی، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۱۶۰
- ↑ ابن شهرآشوب، مناقب آل أبي طالب - طبع المكتبة الحيدرية، ج۲، ص۲۴
- ↑ ابن ابي الحديد، شرح نهج البلاغة
- ↑ امینی، الغدیر، ج۶، ص۲۹.
- ↑ حسینی طهرانی، امام شناسی، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۱۱۷؛ مقام امیرالمؤمنین و کیفیت ولادت آن حضرت در خانه، وبگاه مکتب وحی.
- ↑ حسنی، المولود فی بیت الله الحرام علی بن ابی‌طالب اَم حکیم بن حزام، ۱۴۳۳ق، ص۹۹-۱۰۴.
- ↑ حکیم بن حزام بن خویلد، کنیه اش ابوخالد و برادرزاده حضرت خدیجه و عموزاده زبیر بن العوام است. [۱۸]
- ↑ خداوند بر اساس صریح آیات قرآن از هر گونه صفات و ویژگی‌های مخلوقات منزه است و شبیه و مانند هیچ چیزی نیست. (سوره شوری، آیه ۱۱ و سوره توحید، آیه۳) و اگر در قالب شعر و مانند آن تعابیری این گونه به‌کار می‌رود به معنای شبیه ساختن خداوند به مخلوقات مادی نیست.
منابع
- مقام امیرالمؤمنین و کیفیت ولادت آن حضرت در خانه، وبگاه مکتب وحی.
- ابن‌صباغ مالکی، علی بن محمد، الفصول المهمة فی معرفة الأئمة، قم، دار الحدیث، ۱۴۲۲ق.
- ابن‌مغازلی، علی بن محمد، مناقب الامام علی بن ابی‌طالب، بیروت، دار الأضواء، ۱۴۲۴ق.
- امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، قم، مرکز الغدیر، ۱۴۱۶ق.
- حاکم نیشابوری،محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دار الفکر، ۱۴۲۲ق.
- حسنی، سید نبیل، المولود فی بیت الله الحرام علی بن ابی‌طالب اَم حکیم بن حزام، کربلا، العتبة الحسینیة المقدسه قسم الشئون الفکریه و الثقافیه، ۱۴۳۳ق/۲۰۱۲م.
- حسینی طهرانی، محمدحسین، امام‌شناسی، مشهد، علامه طباطبايی، ۱۴۲۵ق.
- حلبی، علی بن برهان‌الدین، السیرة الحلبیة فی سیرة الأمین المأمون، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۰۰ق.
- محمدی ری‌شهری، محمد، دانش‌نامه امیرالمومنین علیه‌السلام بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحديث، سازمان چاپ و نشر، ۱۳۸۹ش.
- سبط بن جوزی، یوسف بن فرغلی بن عبدالله البغدادی، تذكرة الخواص، بیروت، مؤسسة أهل البیت، ۱۴۰۱ق.
- شامی، یوسف بن حاتم، الدر النظیم فی مناقب ائمه اللهامیم، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۲۰ق.
- شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، موسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۰ق.
- شیخ صدوق، محمد بن على، الأمالی، تهران، انتشارات كتابچى، ۱۳۷۶ش.
- شیخ صدوق، محمد بن على، معانی الأخبار، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۳ق.
- شیخ صدوق، محمد بن على، علل الشرائع، قم، كتاب فروشى داورى، ۱۳۸۵ش.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، ۱۴۱۴ق.
- طبری، محمد بن علی بن رستم طبری، بشارة المرتضی لشیعة المرتضی، تحقیق جواد قیومی اصفهانی، مؤسسة النشر الاسلامی التابعه لجماعة المدرسین بقم المشرفه، ۱۴۲۰ق.
- طبری، عمادالدین حسن بن علی، تحفة الابرار، تهران، میراث مکتوب، ۱۳۷۶ق.
- قرشی اسدی مکی، زبیر بن بكار، جمهرة نسب قریش و اخبارها، تحقیق: محمود محمد الشاکر، مطبعة المدنی، ۱۳۸۱ق.
- گنجی الشافعی، محمد بن یوسف، كفایة الطالب فی مناقب علی بن أبی طالب، تهران، دار أحیاء تراث اهل البیت (ع)، ۱۴۰۴ق.
- مرتضی عاملی، سید جعفر، الصحیح من سیرة النبی الأعظم(ص)، قم، دار الحدیث، ۱۴۲۶ق.
- مرعشی نجفی، سید شهاب‌الدین، شرح احقاق الحق، قم، مکتبه آیت الله مرعشی، بی‌تا.
- مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم، دار الهجره، ۱۴۰۹ق.
| آیات | آیه ولایت • آیه اولی‌الامر • آیه تطهیر • آیه مباهله • آیه صادقین • آیه خیر البریه • آیه اکمال • آیه تبلیغ • آیه انذار • آیه اخوت • آیه اطعام • آیه ود • آیه لیلة المبیت • آیه انفاق • آیه نجوا • آیه شاهد • آیه نصر • آیه سقایة الحاج |  | |||
|---|---|---|---|---|---|
| روایات | |||||
| القاب | |||||
| کتابها |
| ||||
| وقایع | مولود کعبه • لیلة المبیت • ازدواج با حضرت فاطمه • رد الشمس • واقعه غدیر • عید غدیر • مباهله • پنجتن • اصحاب کساء • خاتم‌بخشی • سد الابواب • ابلاغ آیات برائت • ماجرای تهنیت • ماجرای کسر اصنام | ||||
| وابسته | |||||