حدیث طَیر مَشوِی(حدیث مرغ بریان)، روایتی در فضیلت حضرت علی(ع) است که بنابر محتوای آن، پیامبر(ص) قصد تناول گوشت پرنده‌ای بریان را داشت و از خدا خواست با محبوب‌ترینِ خلق هم‌غذا شود. طولی نکشید که امام علی(ع) آمد و با او هم‌غذا شد. این روایت در منابع شیعه و اهل سنت آمده است. گفته‌اند نود تن از راویان، این حدیث را از اَنَس بن مالک روایت کرده‌اند.
| حدیث طیر مشوی | |
|---|---|
| اطلاعات روایت | |
| موضوع | اثبات محبوب‌ترین و برترین مخلوق بودن امام علی(ع) |
| صادره از | پیامبر اسلام(ص) |
| راوی اصلی | انس بن مالک |
| راویان | عبدالله بن عباس |
| اعتبار سند | حدیث متواتر |
| منابع شیعه | الامالی (شیخ صدوق)، الإفصاح شیخ مفید، الفصول المختاره سید مرتضی، الامالی (شیخ طوسی) |
| منابع سنی | خصائص امیرالمؤمنین(نسائی)، مسند ابی یعلی، التاریخ الکبیر (بخاری)، المعجم الکبیر(طبرانی)، البدایه و النهایه (ابن کثیر) |
| احادیث مشهور | |
| حدیث سلسلةالذهب • حدیث ثقلین • حدیث کساء • مقبوله عمر بن حنظلة • حدیث قرب نوافل • حدیث معراج • حدیث ولایت • حدیث وصایت • حدیث جنود عقل و جهل • حدیث شجره | |
برخی از متکلمان شیعه با استناد به این روایت، امام علی(ع) را محبوب‌ترین فرد نزد خدا دانسته‌اند و نتیجه گرفته‌اند که او شایسته جانشینی پیامبر بوده است.
متن حدیث
إنَّ النَّبِی(ص) کانَ عِندَهُ طائِرٌ، فَقالَ: اللَّهُمَ ائتِنی بِأَحَبِّ خَلقِک إلَیک؛ یأکلُ مَعی مِن هذَا الطَّیرِ. فَجاءَ أبو بَکرٍ، فَرَدَّهُ، ثُمَّ جاءَ عُمَرُ، فَرَدَّهُ، ثُمَّ جاءَ عَلِی، فَأَذِنَ لَهُ.
برای پیامبر(ص) مرغی آورده شده بود. پیامبر فرمود: خدایا، محبوب‌ترین خلق خود را نزد من بفرست تا از این مرغ بخورد. پس از آن ابوبکر آمد، ولی پیامبر او را نپذیرفت. سپس عمر آمد، او را هم نپذیرفت. سپس علی آمد، به او اجازه داد.[۱]
محتوا
بر اساس حدیث طیر مشوی، امام علی(ع) پس از پیامبر اسلام(ص) محبوب‌ترین خلق خدا نزد او است.[۳] در این روایت آمده است که پیامبر(ص) قصد تناول گوشت پرنده‌ای بریان را داشت و از خدا خواست با محبوب‌ترینِ خلق هم‌غذا شود و علی(ع) آمد و با او هم‌غذا شد.[۴] پیش از امام علی ،ابوبکر و عمر نیز نزد پیامبر آمده بودند اما رسول خدا آن دو را برگردانده بود.[۵] در برخی از نقل‌های حدیث آمده است که پس از دعای پیامبر هر یک از عایشه و حفصه دعا کردند که پدر خودشان با پیامبر هم‌غذا شود.[۶] همچنین از انس بن مالک نقل کرده‌اند: من دوست داشتم این فرد سعد بن عباده باشد؛ ازاین‌رو وقتی حضرت علی(ع) به در خانه پیامبر آمد، او را رد کردم، اما طولی نکشید علی دوباره آمد و با پیامبر هم‌غذا شد.[۷] خاص بودن این مرغ بریان و این که براساس برخی نقل هاپس از دعای پیامبر(و سالتُ اللهَ الـقـریـب المُجیب) جبرییل از بهشت برای پیامبر(ص) آورده بود (فهبط عَلَىّ حبیبى جبرئیل (ع ) و معه هذا الطیر) و دعا و اصرار پیامبر براین که فقط امام علی(ع) با او هم غذا بشود (فرفعت یدى الى السماء فقلت : اللهم یَسّر عبداً یُحبّک و یُحبنى یاکل معى هذا الطائر) [۸] نشانگر جایگاه ویژه امام علی(ع) در نزد پیامبراست.
اعتبار
عالمان شیعه حدیث طیر را متواتر دانسته‌اند.[۹] گروهی از محدثان اهل‌سنت نیز صحت و اعتبار آن را تأیید کرده‌اند.[۱۰]
حدیث طیر را چند تن از صحابه، با مضامین نزدیک به هم نقل کرده‌اند؛ از جمله سفینه خادم حضرت محمد(ص)،[۱۱] سدی کبیر به نقل از اَنَس بن مالک،[۱۲] یحیی بن کثیر از انس بن مالک،[۱۳] عثمان بن طویل از انس بن مالک،[۱۴] عبدالله بن انس بن مالک از پدرش،[۱۵] و علی بن عبدالله بن عباس از پدرش.[۱۶]
بنابر نقل ابن‌کثیر دمشقی عالم اهل سنت، نود تن این حدیث را تنها از طریق انس بن مالک روایت کرده‌اند.[۱۷] با این حال ابن‌کثیر گفته است: قلبم این حدیث را نمی‌پذیرد، هرچند راویان آن بسیار است.[۱۸] علامه امینی در پاسخ به ابن‌کثیر، قلب وی را مهر زده از سوی خدا دانسته و گفته است: انکار حدیث طیر با وجود ادله مذکور، معنا ندارد.[۱۹]
بنا به نقل ابن شهر آشوب، سید اسماعیل حِمْیَری شاعر قرن دوم قمری (درگذشت ۱۷۹ق)، ماجرای حدیث طیر را به نظم درآورده است که این‌گونه آغاز می‌شود:
ترجمه: به من خبر رسیده که پدرمان از انس حدیث شگفت و بهت‌آوری را روایت نموده است، درباره مرغ بریانی که روزی یک نفر آورد و رسول خدا در خانه از نظر مردم دور بودآن مرغ را نزد حضرتش برد و هنگامی که چشم آن حضرت به آن افتاد پروردگار را که به همه کس نزدیک و برگزیننده خوبان است خواند و گفت: محبوب‌ترین آفریدگان را در نظر خودت بر من وارد ساز. خدا هم آنچه خواست به او عطا فرمود).
استفاده‌های کلامی
حدیث طیر مشوی را از فضایل امام علی(ع) شمرده‌اند.[۲۰] متکلمان شیعه از این حدیث برای اثبات اولویت امام علی(ع) برای امامت و خلافت استفاده کرده‌اند.[۲۱]
شیخ مفید با اتکا به دلالت روایت طیر بر محبوب‌ترین مخلوق بودن امام علی(ع) نزد خداوند، لازمه آن را برترین‌بودن امام علی(ع) می‌داند؛ زیرا به باور او، سرچشمه محبت خداوند در حق است، نه از روی هوای نفس. از همین رو وقتی علی(ع) محبوب‌ترین و در نتیجه برترین مخلوق خداوند باشد، ثابت می‌شود که او امام است؛ چرا که تقدیم مفضول بر فاضل در نبوت و خلافت عامه از سوی خداوند جایز نیست.[۲۲] سید مرتضی در الفصول المختاره با نقل سخن شیخ مفید تأکید کرده که محبوب‌ترین مخلوق نزد خداوند، ثوابی بیشتر از همه دارد و چنین کسی بدون شک از همه مخلوقات عمل و عبادت بیشتر و برتری دارد. همین دلیلی است بر فضیلت امام علی(ع) نسبت به تمام مردم به‌جز پیامبر اسلام(ص).[۲۳]
آثار مرتبط
به گفته ابن‌کثیر دمشقی عالم اهل سنت، درباره حدیث طیر و جمع‌آوری الفاظ آن آثار مستقلی نوشته شده است: ابوبکر بن مردویه، محمد بن احمد بن حمدان و محمد بن جریر طبری در این باره آثاری دارند. ابوبکر باقلانی متکلم اهل سنت نیز کتابی در رد آن نگاشته است.[۲۴] همچنین میرحامد حسین جلد سیزدهم (دفتر چهارم از منهج دوم) عَبَقات‌الانوار را به این حدیث اختصاص داده و اسناد آن را از طریق راویان اهل‌سنت با ذکر نام راویان و نقد هر حدیث به‌تفصیل ذکر کرده است.[۲۵] این بخش از کتاب وی، در ۷۳۶ صفحه در دو جلد در سال ۱۳۰۶ق در لَکهنو چاپ شده است.[۲۶]
پانویس
- ↑ نسائی، خصائص امیرالمؤمنین، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۲۹، ح۱۰؛ تمیمی موصلی، مسند ابی‌یعلی، ۱۴۰۴ق، ج۷، ص۱۰۵.
- ↑ به عنوان نمونه نگاه کنید به: صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۶۵۵؛ ابن عقده کوفی، فضائل امیرالمؤمنین(ع)، ۱۴۲۴ق، ص۷۳ و ۷۴؛ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۲۵۳ و ۵۵۸.
- ↑ مفید، الافصاح، ۱۴۱۲ق، ص۳۳؛ گنجی شافعی، کفایة‌الطالب، ۱۴۰۴ق، ص۱۵۱.
- ↑ تمیمی موصلی، مسند ابی‌یعلی، ۱۴۰۴ق، ج۷، ص۱۰۵.
- ↑ تمیمی موصلی، مسند ابی‌یعلی، ۱۴۰۴ق، ج۷، ص۱۰۵.
- ↑ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۳۵۰.
- ↑ ابن‌کثیر، البدایة و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۳۵۰.
- ↑ طبرسی، الاحـتـجاج، ص 197. مجسلی، بحارالانوار, ج 38، ص 348.
- ↑ میرحامد حسین، عبقات الانوار، ۱۳۶۶ش، ج۱۳، بخش اول، ص۱۰۷-۱۱۰، ۱۱۵، ج۱۳، بخش دوم، ص۵۶.
- ↑ حسنی مغربی، فتح الملک العلی، ۱۴۰۳ق، ص۲۰.
- ↑ طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۰۴ق، ج۷، ص۸۲، ح۶۴۳۷.
- ↑ تمیمی موصلی، مسند ابی‌یعلی، ۱۴۰۴ق، ج۷، ص۱۰۵؛ نسائی، خصائص امیرالمؤمنین، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۲۹، ح۱۰.
- ↑ طبرانی، المعجم الأوسط، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۲۰۷.
- ↑ بخاری، التاریخ الکبیر، دار الفکر، ج۶، ص۲۵۸.
- ↑ ابن‌كثير، البدایة والنهایة، ۱۴۱۰ق، ج۷، ص۳۵۱؛ ابن‌حجر عسقلانی، المطالب العالية، ۱۴۱۹ق، ج۱۶، ص۱۰۸.
- ↑ ذهبی، میزان الإعتدال، ۱۹۹۵م، ج۳، ص۲۳۲.
- ↑ ابن‌کثیر، البدایة والنهایة، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۳۵۳.
- ↑ ابن‌کثیر، البدایة والنهایة، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۳۵۳.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۳۸۸ش، ج۳، ص۳۰۸-۳۰۹.
- ↑ سید مرتضی، الفصول المختارة، ۱۴۱۴ق، ص۹۶.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به مفید، الافصاح، ۱۴۱۲ق، ص۳۳؛ سید مرتضی، الفصول المختارة، ۱۴۱۴ق، ص۹۶.
- ↑ مفید، الافصاح، ۱۴۱۲ق، ص۳۳.
- ↑ سید مرتضی، الفصول المختارة، ۱۴۱۴ق، ص۹۶.
- ↑ ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۳۵۳.
- ↑ نگاه کنید به میرحامد حسین، عبقات الانوار، ۱۳۶۶ش، ج۱۳.
- ↑ «عبقات الانوار فی امامة الائمة الاطهار علیهم‌السلام»، بنیاد فرهنگی امامت.
منابع
- ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، المطالب العالیة بزوائد المسانید الثمانیة، تحقیق سعد بن ناصر، ریاض، دار العاصمة و دار الغیث، ۱۴۱۹ق/۱۹۹۸م.
- ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل‌ابی‌طالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
- ابن عقده کوفی، احمد بن محمد، فضائل امیرالمؤمنین(ع)، تحقیق حرزالدین عبدالرزاق محمد حسین، قم، دلیل ما، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
- ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
- امینی، عبدالحسین، موسوعة الغدير في الكتاب والسنة والأدب، تحقیق مرکز الغدير للدراسات الإسلامية، زیرنظر محمود هاشمی شاهرودی، قم، مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۸ش/۱۴۳۰ق/۲۰۰۹م.
- بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الکبیر، تحقیق سید هاشم ندوی، دارالفکر، بی‌تا.
- تمیمی موصلی، احمد بن علی، مسند ابی‌یعلی، تحقیق حسین سلیم اسد، دمشق، دارالمأمون للتراث، ۱۴۰۴ق.
- حسنی مغربی، احمد بن محمد، فتح الملک العلی بصحة حدیث باب مدینة العلم علی، تحقیق محمدهادی امینی، تهران، مکتبة الامام امیرالمؤمنین علی، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق.
- ذهبی، محمد بن احمد، میزان‌الاعتدال، تحقیق شیخ علی محمد معوض و شیخ عادل احمد عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۹۹۵م.
- سید مرتضی، علی بن حسین، الفصول المختارة، تحقیق سید علی میرشریفی، بیروت، دارالمفید، ۱۴۱۴ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الافصاح فی امامة امیرالمؤمنین، قم، مؤسسةالبعثة، ۱۴۱۲ق.
- صدوق، محمد بن علی بن بابویه، الامالی، تهران، کتابچی، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.
- طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الاوسط، تحقیق طارق بن عوض‌الله و عبدالمحسن بن ابراهیم الحسینی، القاهرة، دارالحرمین، ۱۴۱۵ق.
- طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، تحقیق حمدی بن عبدالمجید السلفی، الموصل، مکتبةالزهراء، ۱۴۰۴ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دار الثقافة، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- «عبقات الانوار فی امامة الائمة الاطهار علیهم‌السلام»، بنیاد فرهنگی امامت، تاریخ درج مطلب: ۶ دی ۱۳۹۴ش، تاریخ مشاهده ۱۱ آبان ۱۳۹۸ش.
- گنجی الشافعی، محمد بن یوسف، کفایة الطالب فی مناقب علی بن ابی‌طالب، تصحیح محمدهادی امینی، تهران، دار احیاء تراث اهل‌البیت(ع)، ۱۴۰۴ق.
- نسائی، احمد بن شعیب، خصائص امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب، تحقیق احمد میرین البلوشی، کویت، مکتبةالمعلا، ۱۴۰۶ق.
- میرحامد حسین، عبقات الانوار فی اثبات امامة الائمة الاطهار، اصفهان، کتابخانه امیرالمؤمنین، چاپ دوم، ۱۳۶۶ش.
پیوند به بیرون