خصائص الائمة (کتاب)

خصائص الائمة(ع)

اطلاعات کتاب
نویسنده	سید رضی (متوفای ۴۰۶ق)
موضوع	امیرالمؤمنین
سبک	روایی
زبان	عربی
مجموعه	۱ جلد
اطلاعات نشر
ناشر	آستان قدس رضوی
تاریخ نشر	۱۴۰۶ ق

خَصائِصُ الأئمّه کتابی به زبان عربی درباره زندگی و سخنان امیرمؤمنان علی(ع)، تألیف سید رضی (متوفای ۴۰۶ق). مؤلف، روایاتی را درباره حضرت علی(ع) جمع‌آوری نموده و با اشاره به معجزات و سخنان آن حضرت، تاریخ کامل و گویایی را از زندگی او ارائه نموده است.

مؤلف

مقالهٔ اصلی: سید رضی

محمد بن حسین بن موسی (۳۵۹ق-۴۰۶ق) معروف به سید رضیّ و شریف رضی برادر شریف مرتضی و از علمای شیعه و گردآورنده سخنان امام علی(ع) با عنوان نهج البلاغه.

سید رضی صاحب مناصب مهمی از جمله نقابت، نظردادن درباره دیوان مظالم، امیر الحاج و ... در دوره آل بویه بود. همچنین وی از بزرگ‌ترین شاعران طالبیان در شیعه است و در زهد و تقوا مشهور و مورد احترام خاص و عام بوده است. سید رضی علاوه بر نهج البلاغه آثاری همچون حقائق التأویل فی متشابه التنزیل، المجازات النبویة، خصائص الائمة و تلخیص البیان فی مجازات القرآن دارد. وی در بغداد درگذشت و در آنجا به خاک سپرده شد. بعدها برادرش سید مرتضی جسد او را به کربلا منتقل کرد. از مشهورترین استادان وی می‌توان محمد طبری، ابوعلی فارسی، قاضی سیرافی، قاضی عبدالجبار معتزلی، ابن نباته، ابن جنی، شیخ مفید و سهل بن دیباجی را نام برد.

موضوع کتاب

خصائص الأئمه با توجه به نام کتاب، قرار بود زندگانی همه امامان شیعه را در بر بگیرد اما سید رضی به زندگانی امیرمؤمنان(ع) بسنده کرد و روایاتی را که درباره حضرت علی(ع) بوده، جمع‌آوری کرد و با اشاره به معجزات و سخنان آن امام، تاریخ زندگانی آن حضرت را ارائه نموده است.

تاریخ نگارش و انگیزه تألیف

سید رضی با استفاده از شرایط دوران ضعف بنی‌عباس، کتاب حاضر را در سال ۳۸۳ق به نگارش درآورد تا امامان شیعه را به همگان معرفی نماید. سید رضی این کتاب را به تقاضای یکی از شاگردانش و نیز برای اظهار هویت شیعی خود در سفر زیارتی برابر سخنان موهن و تحقیرآمیز یکی از رؤسای حکومتی درباره سادات موسوی در سال ۳۸۳ق در کاظمین به رشته تحریر درآورد.

ارزش و جایگاه

نگارش این کتاب موجب گشت تا سید رضی تصمیم به جمع‌آوری کتاب «نهج‌البلاغه» بگیرد و همین هم سبب ناتمام ماندن کتاب حاضر شد، زیرا همان‌گونه که از نام کتاب روشن است سید رضی تصمیم داشت در این کتاب زندگانی تمام ائمه(ع) را بیاورد اما به امام اول اکتفا نمود.
کتاب خصائص علاوه بر جایگاه حدیثی و نقل سخنان علی(ع)، یک منبع تاریخی برای زندگانی امام اول شیعیان به‌شمار می‌رود و از مصادر کتاب‌های حدیثی، تاریخی و کلامی در قرن‌های بعدی است.

محتوا و عناوین

کتاب «خصائص الأئمه(ع)» شامل موضوعات فراوانی درباره زندگانی امیر مؤمنان علی(ع) است از جمله:

1. خصائص امیر مؤمنان علی(ع).
2. معجزات آن حضرت.
3. علم آن حضرت به تنزیل قرآن.
4. جنگ با خوارج در نهروان.
5. سخنرانی پیامبر اسلام(ص) درباره حضرت علی(ع).
6. سخن عمر درباره آن حضرت.
7. سؤالاتی که از آن حضرت شده است.
8. وصیت آن حضرت به کمیل.
9. کلام آن حضرت درباره دنیا

نخستین مطلب کتاب گزارشی درباره ولادت امیرالمؤمنین(ع) در ۱۳ رجب ۳۰ سال پس از عام‌الفیل و شهادتش در ۱۹ رمضان سال ۴۰ هجری قمری در ۶۳ سالگی است. سید رضی در این بخش نوشته که امیرالمؤمنین ۳۳ سال با رسول الله بود و پس از وی ۳۰ سال حجت خداوند در زمین بود. هم چنین دو عبارت برای نقش انگشتری امام علی(ع) که عقیق قرمزی بوده معرفی شده که عبارتند از: «الله المَلِك و علیٌّ عَبْده»الله پادشاه است و علی بنده اوست. «المُلك لله» پادشاهی و فرمانروایی از آنِ خداست. سید رضی در ادامه همین بخش روایتی از پیامبر(ص) درباره فضیلت زیارت امیرالمؤمنین (ع) نقل کرده که فرمود: «مَن زار عليّاً بعد وفاته فَله الجنّة» هر کسی علی را پس از وفاتش زیارت کند بهشت از آنِ اوست. مطلب پایانی کتاب روایتی از امیرالمؤمنین (ع) درباره محاسبه نفس و خسران شخص غافل است که فرمود: آن كه حساب نفس خود كرد سود برد، و آن كه از آن غافل ماند زيان ديد، و هر كه ترسيد ايمن شد و هر كه پند گرفت بينا گرديد. و آن كه بينا شد فهميد و آن كه فهميد دانش ورزيد.

این جمله در کلمات قصار نهج البلاغه نیز آمده است اما در خصائص این جمله (وصديق الجاهل في تعب.ترجمه: دوستِ جاهل در سختی و مشقت است.) نیز در ادامه‌اش آمده که جمله پایانی کتاب است.سید رضی پس از این جمله نوشته که اگر در این روایت جز همین جمله نبود؛ به عنوان درخششی از نورِ فروزان و حکمتِ نافذ و رسا کافی بود. و جای شگفتی نیست که حکمت از چشمه‌اش بجوشد و بلاغت در بهارش شکوفا شود.

نسخه‌ها

چند نسخه خطی از این کتاب در ایران، عراق و هند وجود دارد. محقق کتاب بر نسخه‌ای قدیمی اعتماد کرده که اصل آن در کتابخانه‌ای در هند نگهداری می‌شود و میکروفیلم آن در کتابخانه محقق طباطبایی در قم موجود است.

چاپ

اولین چاپ اثر در سال ۱۳۶۸ق در نجف اشرف صورت گرفت. این چاپ با تحقیق و تصحیح محمدهادی امینی چاپ گردیده و در آغاز آن، مقدمه‌ای درباره کتاب، مؤلف و انگیزه نگارش آن نوشته شده که آستان قدس رضوی آن را منتشر کرده است.