مُباهله پیامبر(ص) با مسیحیان نجران، از رویدادهای صدر اسلام است که نشانه حقانیت دعوت پیامبر(ص) دانسته می‌شود. این واقعه همچنین بر فضیلت پیامبر(ص) و همراهان او در مباهله، یعنی امام علی(ع)، فاطمه(س) و حَسَنین(ع) دلالت دارد.
 نقاشی واقعه مباهله در نسخه‌ای از کتاب آثار الباقیه ابوریحان بیرونی به تاریخ کتابت ۷۰۷ق | |
| نامهای دیگر | واقعه مباهله |
|---|---|
| شرح ماجرا | مباهله پیامبر(ص) با مسیحیان نجران |
| طرفین | پنج‌تن (پیامبر(ص)، علی(ع)، فاطمه(س)، حسن(ع) و حسین(ع)) / مسیحیان نجران |
| زمان | ۲۱ یا ۲۴ ذی‌الحجه سال ۹ یا ۱۰ق |
| دوره | قرن ۱ق |
| مکان | مدینه |
| اهداف | اثبات حقانیت پیامبر(ص) یا مسیحیان نجران |
| نتایج | اسلام‌آوردن برخی از مسیحیان نجران |
| مرتبط | آیه مباهله |
آیه ۶۱ سوره آل‌عمران از رویداد مباهله سخن گفته و به آیه مباهله شهرت دارد. شیعیان معتقدند در آیه مباهله، امام علی به منزلۀ نَفْس و جان پیامبر(ص) شمرده شده و از این‌رو این آیه را از فضایل امام علی(ع) می‌دانند. این واقعه در منابع شیعه و اهل‌سنت نقل شده است.
براساس منابع، پیامبر(ص) پس از مناظره با مسیحیانِ نجران و ایمان نیاوردن آنان، پیشنهاد مباهله داد و آنان پذیرفتند؛ اما در روز موعود، مسیحیان نجران پس از مشاهده اینکه پیامبر(ص) اهل خانواده‌اش را با خود آورده، از مباهله خودداری کردند. مباهله درخواست لعن و نفرین الهی برای اثبات حقانیت است و بین دو طرفی رخ می‌دهد که هرکدام ادعای حقانیت دارند.
درباره روز و سال وقوع این رویداد، نظرات مختلفی وجود دارد. مشهور تاریخ‌نگاران وقوع آن را در سال ۱۰ قمری می‌دانند. همچنین در کتاب‌های دعا برای روز ۲۴ ذی‌الحجه به عنوان روز مباهله اعمالی ذکر شده است.
درباره این واقعه، آثار نوشتاری و هنری تولید شده است. از جمله آنها نقاشی‌ای است که در نسخه‌ای از کتاب آثارالباقیهٔ ابوریحان بیرونی (تاریخ کتابت نسخه: ۷۰۷ق) درج شده است.
جایگاه و اهمیت
مباهله پیامبر با مسیحیان نجران از وقایعی است که برای اثبات حقانیت پیامبر اسلام در دعوتش، از آن استفاده می‌شود.[۱] قرآن، در سوره آل‌عمران، به این رویداد اشاره کرده است.[۲] همچنین این واقعه از فضایل پنج‌تن (پیامبر(ص)، علی(ع)، فاطمه(س)، حسن(ع) و حسین(ع)) به شمار می‌آید.[۳] از آن در منابع تفسیری[۴] و تاریخی[۵] سخن رفته است. درباره این واقعه، آثار نوشتاری و هنری‌ای تولید شده است.
شرح واقعه
- «اگر محمد بر حق نبود، با عزیزترین افرادش نمی‌آمد و اگر با ما مباهله کند، پیش از آنکه سال بر ما بگذرد، یک نصرانی بر روی زمین نخواهد ماند.
به روایت دیگری، من صورت‌هایی را می‌بینم که اگر از خدا درخواست کنند کوهی را از جای خود بركَنَد، هرآینه کنده خواهد شد. پس مباهله مکنید که هلاک می‌شوید و یک نصرانی بر روی زمین نخواهد ماند.»
زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷-۱۴۱۶ق، ص۳۶۸-۳۶۹.
پیامبر اکرم(ص) همزمان با مکاتبه با سران حکومت‌های جهان، نامهای به اُسقُف نجران نوشت و ساکنان نجران را به پذیرش دین اسلام دعوت کرد. گروهی، به نمایندگی از مسیحیان نجران، به مدینه رفتند و در مسجدالنبی با پیامبر اسلام گفتگو کردند. پیامبر ضمن معرفی خود، حضرت عیسی(ع) را بنده‌ای از بندگان خدا معرفی کرد. آنها نپذیرفتند و متولد شدن عیسی(ع) بدون پدر را دلیل بر الوهیت او دانستند.[۶]
پس از اصرار دو طرف بر حقانیت عقاید خود، تصمیم بر این شد که مسئله از راه مباهله[یادداشت ۱] خاتمه یابد. ازاین‌رو قرار شد فردای آن روز، همگی خارج از شهر مدینه، در صحرا برای مباهله آماده شوند. بامداد روز مباهله، پیامبر(ص) به همراه امام علی(ع)، فاطمه(س)، حسن(ع) و حسین(ع) از مدینه خارج شد. وقتی مسیحیان دیدند که پیامبر با عزیزترین افرادش برای مباهله آمده و همچون پیامبران برای مباهله روی دو زانو نشسته است، از مباهله منصرف شدند و درخواست مصالحه کردند. پیامبر نیز به شرط پرداخت جزیه، با درخواست آنان موافقت کرد. پس از برگشتن نصارا به نجران، دو تن از بزرگان هیئت اعزامی با هدایایی، نزد پیامبر(ص) آمدند و مسلمان شدند.[۷] فخررازی از مفسران اهل‌سنت (درگذشت ۶۰۶ق) گفته است که مفسران و محدثان بر این واقعه اتفاق‌نظر دارند.[۸]
آیه مباهله
آیه مباهله آیه ۶۱ سوره آل‌عمران است که به واقعه مباهله اشاره دارد:
فَمَنْ حَاجَّكَ فِیهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَ أَبْنَاءَكُمْ وَ نِسَاءَنَا وَ نِسَاءَكُمْ وَ أَنفُسَنَا وَ أَنفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل لَّعْنَتَ اللَّـهِ عَلَی الْكَاذِبِینَ ﴿۶۱﴾
بنابراین پس از فرارسیدن علم [وحی] به تو، هرکس درباره او [حضرت عیسی(ع)]، با تو به چالش برخیزد، به او بگو: بیایید تا فرزندانمان و فرزندانتان، و زنانمان و زنانتان، و جان‌هایمان و جان‌هایتان را فراخوانیم. آنگاه (به درگاه خداوند)، زاری [تضرّع] کنیم تا لعنت خداوند را بر دروغ‌گویان نهیم.
.jpg)
به گفته سید نورالله حسینی شوشتری، مفسران اتفاق‌نظر دارند که «ابنائَنا» (فرزندانمان) در آیه مباهله اشاره به حسن و حسین، «نسائَنا» اشاره به فاطمه(س) و «اَنفُسَنا» اشاره به امام علی(ع) دارد.[۹] همچنین علامه مجلسی احادیثی را که دلالت دارند بر اینکه آیه مباهله در شان آل‌عبا نازل شده، متواتر دانسته است.[۱۰] در کتاب اِحقاق‌الحق (تألیف ۱۰۱۴ق)، حدود شصت منبع از منابع اهل‌سنت ذکر شدهاند که تصریح می‌کنند آیه مباهله درباره این افراد نازل شده است.[۱۱]
- «سوگند به آن خداوندی که جانم در قبضه قدرت اوست، که هلاکت اهل نجران نزدیک شده بود و اگر با من مباهله می‌کردند، همگی به میمون و خوک مسخ می‌شدند و تمام این وادی برایشان آتش می‌شد و می‌سوختند و حق تعالی جمیع اهل نجران را نابود می‌کرد و حتی پرنده بر سر درختان ایشان نمی‌ماند و همه نصاریٰ پیش از سال می‌مردند.»
امامان شیعه[۱۲] و برخی از صحابه پیامبر[۱۳] نیز برای اثبات فضایل امام علی(ع) به این آیه احتجاج کرده‌اند.
زمان و مکان
بنا بر منابع تاریخی، واقعه مباهله پس از هجرت پیامبر به مدینه رخ داده است؛[۱۴] اما درباره سال و روز آن نظرات مختلفی وجود دارد. شیخ مفید (درگذشت ۴۱۳ق) زمان وقوع مباهله را پس از فتح مکه (سال هشتم قمری) دانسته است.[۱۵] در تاریخ طبری (تألیف ۳۰۳ق) سال دهم قمری ذکر شده است.[۱۶] به گفته محمد محمدی ری‌شهری (درگذشت ۱۴۰۱ش) در کتاب فرهنگنامه مباهله، مشهور تاریخ‌نگاران این رویداد را مربوط به سال دهم و برخی از آنها سال نهم قمری شمرده‌اند.[۱۷]
درباره روز مباهله نیز نظرات مختلفی وجود دارد؛ مانند ۲۱،[۱۸] ۲۴ [۱۹]و ۲۵ ذی‌الحجه.[۲۰] شیخ انصاری، ۲۴ ذی‌الحجه را نظر مشهور می‌داند.[۲۱] همچنین در کتاب‌های دعا، برای روز ۲۴ ذی‌الحجه اعمالی ذکر شده است.[۲۲] شیخ عباس قمی، در مفاتیح‌الجنان این اعمال را آورده است که از جمله آنها دعا، غسل و روزه است.[۲۳]
مکان
واقعه مباهله در مدینه رخ داده است؛ اما مکان دقیق آن مشخص نیست. در نزدیکی بقیع، مسجدی به نام مسجد مباهله و مسجدالاجابه شناخته می‌شود[۲۴] که زائرانْ آن را به‌عنوان مکان مباهله زیارت می‌کنند؛[۲۵] اما می‌گویند در منابع تاریخی، از مسجدی به این نام یاد نشده است.[۲۶] محمدصادق نجمی (درگذشت ۱۳۹۰ش) نویسنده شیعه، معتقد است، این مسجد ارتباطی با مباهله ندارد و این اشتباه را ناشی از تشابه مفهوم اجابه و مباهله و نیز سخن ابن‌مشهدی می‌داند که به نماز خواندن در مسجد مباهله سفارش کرده است.[۲۷] ابن‌مشهدی (درگذشت ۶۱۰ق) در کتاب المزار، از مسجد مباهله یاد کرده و به خواندن نماز در آن سفارش نموده است.[۲۸] به گفته محمدصادق نجمی، علت اینکه در مکان مباهله مسجدی بنا نشده این است که پیامبر(ص) در این مکان نماز نخوانده است و مسلمانان در مکان‌هایی که نماز خواندنِ پیامبر قطعی بوده، مسجد می‌ساختند.[۲۹]
کتاب‌ها و آثار هنری
درباره واقعه مباهله کتاب‌هایی نوشته شده است که برخی عبارت‌اند از:
- منبع‌شناسی واقعه مباهله، نوشته محمدعلی عسگری و محمدعلی نجفی: این کتاب که در سال ۱۴۰۱ش منتشر شده، حدود ۸۰ کتاب، ۲۵ پایان‌نامه، صد مقاله و چند منبع نرم‌افزاری و رسانه‌ای به زبان‌های مختلف، در این زمینه معرفی کرده است.[۳۱]
- فرهنگنامه مباهله (روشی در رویارویی با دگراندیشان) اثر محمد محمدی ری‌شهری و دیگران: در این اثر، گزارشی از رویداد مباهله براساس نقل فخررازی (درگذشت ۶۰۶ق) مفسر اهل‌سنت و شیخ مفید (درگذشت ۴۱۳ق) متکلم شیعه آمده است. همچنین احتجاج‌های اهل‌بیت به آن و نیز آداب روز مباهله بیان شده است. انتشارات دارالحدیث این اثر را در سال ۱۳۹۵ش در ۱۵۴ صفحه منتشر کرده است.[۳۲]
- مباهله در مدینه، اثر لویی ماسینیون: این کتاب در سال ۱۳۷۸ش، با ترجمه و مقدمهٔ محمود افتخارزاده، در انتشارات رسالت قلم منتشر شده است.
- مباهله صادقین اثر سید محمد علوی، قم، نغمات، ۱۳۸۳ش.
- آثار منتخب جشنواره ادبی مباهله: نخستین اثر مستقل ادبی در زمینه مباهله به شمار می‌رود و گزیده‌ای از آثار فرستاده‌شده به جشنواره ادبی مباهله را در بر دارد. این کتاب در دو بخشِ «شعر» و «نثر ادبی» تنظیم شده است.[۳۳]
آثار هنری
درباره واقعه مباهله آثار هنری همچون نقاشی، انیمیشن و ... نیز تولید شده است. یکی از قدیمی‌ترینِ این آثار نقاشی‌ای است که در نسخه‌ای از کتاب آثارالباقیهٔ ابوریحان بیرونی درج شده است. این نسخه در سال ۷۰۷ق کتابت شده و در فرانسه نگهداری می‌شود.[۳۴] به گفته رسول جعفریان، تاریخ‌پژوه، این نقاشی را احتمالاً نسخه‌نویس به کتاب افزوده است.[۳۵]
در شعر
- حزین لاهیجی (۱۱۸۰-۱۱۰۳ق):
پانویس
- ↑ پاک‌نیا، «مباهله، روشن‌ترین باورهای شیعه»، ص۵۱.
- ↑ سوره آل‌عمران، آیه۶۱.
- ↑ نگاه کنید به مرعشى، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۴۶.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵، ج۲، ص۳۱۰؛ فخررازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۸، ص۲۴۷.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۲۹۳-۲۹۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۳-۱۳۷۴ش، ج۲، ص۵۷۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۳۱۰؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، خامسه۱، ۱۴۱۴ق، ص۳۹۲.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق. ج۸، ص۲۴۷.
- ↑ مرعشى، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۴۶
- ↑ مجلسی، حق الیقین، انتشارات اسلامیه، ج۱، ص۶۷.
- ↑ نگاه کنید به مرعشى، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۴۶-۷۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به مفید، الفصول المختاره، ۱۴۱۴ق، ص۳۸؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۵۱/۱۳۵۲، ج۳، ص۲۳۰-۲۲۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به طباطبائی، المیزان، ۱۳۵۱-۱۳۵۲، ج۳، ص۲۳۲.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۶۶-۱۷۱.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۶۶-۱۷۱.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۱۳۹.
- ↑ محمدی ری‌شهری، فرهنگنامه مباهله، ۱۳۹۵ش، ص۸۳-۸۷.
- ↑ میبدی، کشف الاسرار، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۴۷.
- ↑ ابن‌شهرآشوب، مناقب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۴۴؛ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۷۵۹.
- ↑ نگاه کنید به شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۷۵۹.
- ↑ انصاری، کتاب الطهارة، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، ج۳، ص۴۸-۴۹.
- ↑ نگاه کنید به شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۷۶۴.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۴ش، باب دوم (اعمال سنه)، اعمال روز مباهله، ص۴۵۱-۴۵۸.
- ↑ نگاه کنید فاضل لنکرانی، مناسک حج، ۱۳۷۳ش، ص۲۴۲.
- ↑ نجمی، «مسجدالاجابه یا مسجد مباهله»، ص۱۲۳.
- ↑ نجمی، «مسجدالاجابه یا مسجد مباهله»، ص۱۲۴.
- ↑ نجمی، «مسجدالاجابه یا مسجد مباهله»، ص.۱۲۲.
- ↑ ابن‌مشهدی، المزار الکبیر، ۱۴۱۹ق، ص۱۰۲.
- ↑ نجمی، «مسجدالاجابه یا مسجد مباهله»، ص۱۲۶.
- ↑ «دو نقاشی بی نظیر از روز غدیر و مباهله در نسخه‌ای از الاثار الباقیه ابوریحان بیرونی»، سایت کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام.
- ↑ «منبع‌شناسی واقعه مباهله وارد بازار نشر شد.»، خبرگزاری رسمی حوزه.
- ↑ فرهنگنامه مباهله (روشی در رویارویی با دگراندیشان)، حدیث‌نت.
- ↑ «آثار منتخب جشنواره ادبی مباهله»، حدیث‌نت.
- ↑ «دو نقاشی بی نظیر از روز غدیر و مباهله در نسخه‌ای از الاثار الباقیه ابوریحان بیرونی»، سایت کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام.
- ↑ «دو نقاشی بی نظیر از روز غدیر و مباهله در نسخه‌ای از الاثار الباقیه ابوریحان بیرونی»، سایت کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام.
- ↑ حزین لاهیجی، دیوان حزین لاهیجی، ۱۳۸۴ش، مثنویات، چمن و انجمن، ص۶۲۸.
- ↑ عطار نیشابوری، جوهر الذات، ۱۳۸۳ش، دفتر اول، ص۵۸.
یادداشت
- ↑ وقتی افرادی درباره یک مسئله مهم دینی گفت‌وگو کنند و استدلالات منطقی آنها سودی نداشته باشد، در یک جا جمع می‌شوند و به درگاه خدا تضرع می‌کنند و از او می‌خواهند که دروغگو را رسوا سازد و مجازات کند، گفته می‌شود که مباهله صورت گرفته است (مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۹، ص۲۳۰). مُباهله در لغت، یعنی نفرین کردن یکدیگر (جوهری، الصحاح، ۱۴۰۷ق، ذیل ماده «بهل»).
منابع
- «آثار منتخب جشنواره ادبی مباهله»، حدیث‌نت، تاریخ بازدید: ۲ خرداد ۱۴۰۲ش.
- ابن‌اثیر، علی بن ابی‌کرم، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر - دار بیروت، ۱۳۸۵ش/۱۹۶۵م.
- ابن‌سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری (الطبقات الخامسة)، تحقیق محمد بن صامل السلمی، الطائف، مکتبة الصدیق، ۱۹۹۳م/۱۴۱۴ق.
- ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، نجف، مطبعة الحیدریة، ۱۳۷۶ق.
- ابن‌مشهدی، محمد بن جعفر، المزار الکبیر، تصحیح جواد قیومی اصفهانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- انصاری، مرتضی، کتاب الطهارة، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
- پاک‌نیا، عبدالکریم، مباهله روشن‌ترین دلیل باورهای شیعه، مبلغان، شماره ۵۰، اسفند ۱۳۸۲ش.
- جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة)، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دار العلم للملایین، الطبعة الرابعة، ۱۴۰۷ق.
- حزین لاهیجی، محمدعلی بن ابی‌طالب، دیوان حزین لاهیجی، تصحیح ذبیح‌الله صاحب‌کار، تهران، نشر سایه، ۱۳۸۴ش.
- «دو نقاشی بی‌نظیر از روز غدیر و مباهله در نسخه‌ای از الاثار الباقیه ابوریحان بیرونی»، سایت کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام، تاریخ درج مطلب: ۲۵ مهر ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۲ خرداد ۱۴۰۲ش.
- زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، تصحیح مصطفی حسین احمد، بیروت، دارالکتب العربی، ۱۴۰۷-۱۴۱۶ق.
- شوشتری، قاضى نورالله، إحقاق الحق و إزهاق الباطل، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، بیروت، مؤسسة فقه الشیعة، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۵۱/۱۳۵۲.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، الطبعة الاولی، ۱۴۱۵ق.
- طبری، محمد بن جعفر، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، الطبعة الثانیة، ۱۳۸۷ش/۱۹۶۷م.
- عطار نیشابوری، محمد بن ابراهیم، جوهر الذات، تصحیح تیمور برهان لیمودهی، سنایی، تهران، ۱۳۸۳ش.
- فاضل لنکرانی، محمد، مناسک حج، قم، مهر، الطبعة الثالثة، ۱۳۷۳ش.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق/۱۹۹۹م.
- فرهنگنامه مباهله (روشی در رویارویی با دگراندیشان)، حدیث‌نت، تاریخ بازدید: ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- قمی، شیخ عباس، کلیات مفاتیح الجنان، قم، مطبوعات دینی، چاپ دوم، ۱۳۸۴ش.
- مجلسى، محمدباقر، حق اليقين، انتشارات اسلامیه.
- محمدی ری‌شهری، محمد، فرهنگنامه مباهله (روشی در رویارویی با دگراندیشان)، قم، دارالحدیث، چاپ اول، ۱۳۹۵ش.
- مفید، محمد بن محمد، الارشاد، تحقیق مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.
- مفید، محمد بن محمد، الفصول المختاره، التحقیق: السید میرعلی شریفی، بیروت، دار المفید، الطعبة الثانیة، ۱۴۱۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ نهم، ۱۳۸۶ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۷۳-۱۳۷۴ش.
- «منبع‌شناسی واقعه مباهله وارد بازار نشر شد.» خبرگزاری حوزه، تاریخ درج مطلب: ۵ مرداد ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- میبدی، احمد بن محمد، کشف الاسرار و عدة الابرار، تهران، امیر کبیر، ۱۳۷۱ش.
- نجمی، محمدصادق، «مسجدالاجابه یا مسجد مباهله»، میقات حج، شماره ۴۱، زمستان و پاییز ۱۳۸۱ش.
پیوند به بیرون