حدیث کِساء حدیثی در فضیلت پیامبر(ص)، امام علی(ع)، فاطمه(س)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) دانسته می‌شود. امامان شیعه برای اثبات برتری و استحقاق خویش در امر خلافت، به این حدیث استناد نموده‌اند. به گفته برخی حدیث‌شناسان، پیامبر اکرم(ص) هنگام نزول آیه تطهیر، خود و خاندانش را در زیر عبایی جمع کرد و به این شکل، مصادیق این آیه را معرفی نمود. محل واقعه مربوط به حدیث کِساء را خانه ام سلمه، دانسته‌اند.
حدیث کساء در منابع شیعه و اهل سنت نقل شده و برخی آن را متواتر می‌دانند. البته متن حدیثی که در مفاتیح الجنان به نام حدیث کساء آمده، در بخش‌هایی، متفاوت با حدیثی است که در منابع کهن نقل شده است.
به اعتقاد ناصر مکارم شیرازی، از مراجع تقلید شیعه، با توجه به احادیث مَن بَلَغ و اهتمام برخی عُلما نسبت به قرائت نقلی که در مفاتیح الجنان آمده است، می‌توان آن را به قصد رجاء و برآورده شدن حاجات خواند.
| حدیث کساء | |
|---|---|
 مفهومی از حدیث کساء که با هنر نگارگری به تصویر کشیده شده است. | |
| اطلاعات روایت | |
| موضوع | حدیثی در فضیلت پنج تن. |
| صادره از | پیامبر اکرم(ص) |
| راوی اصلی | ام سلمه |
| منابع شیعه | تفسیر قمی، تفسیر فرات کوفی، البرهان فی تفسیر القرآن |
| منابع سنی | صحیح مسلم، الصواعق المحرقه |
| مؤید قرآنی | آیه تطهیر |
| احادیث مشهور | |
| حدیث سلسلةالذهب • حدیث ثقلین • حدیث کساء • مقبوله عمر بن حنظلة • حدیث قرب نوافل • حدیث معراج • حدیث ولایت • حدیث وصایت • حدیث جنود عقل و جهل • حدیث شجره | |
مفهوم‌شناسی و جایگاه
حدیث کساء از جمله دلایل اثبات فضیلت، برتری و استحقاق امامان شیعه در امر خلافت، معرفی شده[۱] و با توجه به نزول آیه تطهیر در جریان این حدیث،[۲] از آن برای اثبات عصمت امامان نیز استفاده می‌شود.[۳]
کساء، به لباسی که خود را با آن می‌پوشانند، معنی شده است.[۴] برخی لغت‌شناسان نیز آن را به معنی عبا دانسته‌اند.[۵] همچنین این واژه به معنی زیرانداز و روانداز نیز به کار رفته است.[۶]
ماجرای حدیث کساء
گفته می‌شود، هیچ یک از احادیثی که درباره ماجرای کساء نقل شده است، آن را به طور کامل بیان ننموده و هریک فقط به بخشی از آن اشاره کرده‌اند.[۷] محمد محمدی ری‌شهری با بهره‌گیری از روایات، تصویری از این رویداد را ارائه نموده است:
- پیامبر اکرم(ص) در خانه همسرش، ام سلمه قرار است پیام مهمی از سوی خداوند درباره چند تن از نزدیکان خود دریافت کند؛ لذا به همسرش تأکید می‌کند که به هیچ‌کس اجازه ورود ندهد. از سوی دیگر، در همین روز، فاطمه(س)، دختر پیامبر(ص) تصمیم می‌گیرد برای پدر غذای مناسبی به نام عصیده (حلوا)[۸] تهیه کند. او این غذا را در دیگ کوچک سنگی فراهم می‌کند و آن را روی طبقی گذاشته، برای پدر می‌آورد. ام سلمه می‌گوید: «من نتوانستم مانع ورود فاطمه شوم». پیامبر(ص) به دخترش فرمود: «برو و همسر و دو فرزندت را هم بیاور». فاطمه(س) بی‌درنگ به منزل بازگشت و همراه همسر و دو فرزندش که در آن وقت، خردسال بودند به خانه پدر وارد شد. ام سلمه با اشارهٔ رسول خدا(ص) برخاست و در کناری مشغول نماز شد. رسول خدا(ص) با امام علی(ع) و فاطمه(س) و دو فرزندش امام حسن(ع) و امام حسین(ع)، کنار سفرهٔ فاطمه(س) نشستند. پیامبر(ص) کسای خیبری (عبایی، بافته مردم منطقه خیبر) را بر سر داماد و دختر و فرزندانش کشید و با دست راست به آسمان اشاره کرد و فرمود: «خدایا! اینان اهل بیت(ع) من هستند. پس هرگونه پلیدی را از آنها دور کن و کاملاً پاکشان گردان!» آنگاه جبرئیل امین، نازل شد و آیه تطهیر را خواند: إِنَّمَا یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَیطَهِّرَکمْ تَطْهِیرًا ﴿۳۳﴾ (ترجمه:...خدا فقط می‌خواهد آلودگی را از شما خاندان [پیامبر ]بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند.)[احزاب–۳۳] ام سلمه جلو آمد و عرض کرد: آیا من در شمار اهل بیت نیستم؟ پیامبر(ص) خدا فرمود: تو در راه خیر و نیکی هستی، تو از همسران پیامبر خدایی.[۹]
مکان و زمان ماجرا
وقوع ماجرای کساء را در پی نزول آیه تطهیر[۱۰] و بنابر قول مشهور در خانه ام سلمه دانسته‌اند.[۱۱] به گفته علامه حلی، نازل شدن آیه تطهیر در خانه ام سلمه از مطالبی است که امت اسلام بر آن اجماع دارد و به‌صورت متواتر از ائمه(ع) و بسیاری از اصحاب نقل شده است.[۱۲] ابن حجر نیز بر آن است این آیه در خانه ام سلمه نازل شده است.[۱۳] یوسفی غروی اخبار مرتبط با این حادثه را در حد استفاضه دانسته است. [۱۴] شیخ مفید از اصحاب حدیث نقل کرده که درباره این آیه از عایشه سؤال شد، او در پاسخ گفت: «این آیه در خانه خواهرم امّ سلمه نازل شده است، پس در این‌باره از او بپرسید که از من آگاه‌تر است».[۱۵] سیوطی نیز در «دُرُّ المنثور» از ابن مردویه نقل کرده که ام سلمه گفت: آیه «انما یرید الله...» در خانه من نازل شد.[۱۶]
سید جعفر مرتضی عاملی، از تاریخ‌پژوهان شیعه در قرن ۱۴ قمری، زمان حدیث کساء را مدتی پس از ولادت امام حسن(ع) و امام حسین(ع) دانسته است.[۱۷] بر اساس روایتی در کتاب امالی شیخ طوسی، از حدیث‌شناسان شیعه در قرن پنجم قمری، ماجرای حدیث کساء پس از نزول آیه تطهیر و برای تعیین مصداق آن نازل شد.[۱۸] و گفته می‌شود آیه تطهیر در ماه ذی‌حجه نازل شده است.[۱۹]
سند و منابع حدیث کساء
حدیث کساء مستفیض، بلکه متواتر دانسته شده است.[۲۰] طبری در کتاب دلائل الامامة می‌گوید: مسلمانان اتفاق نظر دارند، هم‌زمان با نزول آیه تطهیر، پیامبر(ص)؛ امام علی(ع)، فاطمه(س)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) را فراخواند و با کساء آنان را پوشاند و چنین دعا کرد «اللهم هؤلاء أهلی فأذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا» خدایا اینان اهل بیت من هستند، از آنها پلیدی را دور کن و آنها را پاک گردان.[۲۱]
منابع شیعه
این روایت در کتاب‌های تفسیریِ شیعه از جمله تفسیر قمی،[۲۲] تفسیر فرات کوفی،[۲۳] مجمع البیان[۲۴] و البرهان فی تفسیر القرآن[۲۵] و نیز منابع حدیثی همچون اصول کافی،[۲۶] و امالی شیخ طوسی[۲۷] نقل شده است.
منابع اهل سنت
حدیث کساء در منابع حدیثی اهل سنت همچون صحیح مسلم،[۲۸] مسند احمد بن حنبل[۲۹] و اسد الغابة اثر ابن اثیر[۳۰] و نیز منابع تفسیری آنها مانند جامع البیان اثر محمد بن جریر طبری،[۳۱] تفسیر القرآن العظیم اثر ابن ابی‌حاتم رازی،[۳۲] الکشاف اثر زمخشری،[۳۳] التفسیر الکبیر اثر فخر رازی[۳۴] و الجامع لاَحکام القرآن اثر قرطبی،[۳۵] تفسیر القرآن العظیم اثر ابن کثیر[۳۶] و الدرالمنثور سیوطی[۳۷] نقل شده است. ابن تیمیه در منهاج السنة[۳۸] و ابن حجر در الصواعق المحرقه[۳۹] سند این حدیث را صحیح شمرده‌اند.
در صحیح مسلم، حدیث کساء از عایشه چنین نقل شده است:
- روزی رسول خدا بیرون آمد و عبایی نقش‌دار که از موی سیاه بافته شده بود، بر دوش داشت. ابتدا حسن(ع) آمد، او را زیر عبا جای داد؛ پس از او حسین(ع) آمد، او را هم به زیر عبا جای داد، سپس فاطمه آمد و در زیر عبا قرار گرفت، بعد علی(ع) آمد و او را هم همراه دیگران زیر عبا جای داد و فرمود: «إنّما یریدُ الله لِیذْهِبَ عَنْکُم الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکُم تَطْهِیراً»[۴۰]
استدلال ائمه به حدیث کساء
امامان شیعه(ع) برای اثبات برتری خود در موارد متعددی به حدیث کساء استناد کرده‌اند. از جمله:
- امام علی(ع) در بیان یکی از دلایل حقانیت خود به خلافت و جانشینی پیامبر(ص) از حدیث کساء یاد می‌کند و به خلیفه یادآوری می‌کند:
- «آیا آیه تطهیر، برای من و خاندان و فرزندانم فرود آمده یا برای تو و خاندان و فرزندانت؟ گفت: بلکه تو و خاندانت. فرمود: تو را به خدا! آیا من و خاندان و فرزندانم در روز کساء مشمول فراخوانی پیامبر خدا(ص) بودیم که: «خداوندا! اینان خاندان منند که رهسپار به سوی تو هستند نه به سوی آتش» یا تو؟»[۴۱]
- امام علی(ع) در شورایی که خلیفه دوم برای تعیین خلیفه بعدی تشکیل داده بود نیز برای برتری خود در امر حکومت و جانشینی پیامبر(ص) به حدیث کساء استشهاد کرد.[۴۲]
- زمانی که اصحاب پیامبر(ص) در مورد فضائل خود به یک‌دیگر تفاخر می‌کردند امام علی(ع) در بیان برتری خود و اهل بیت(ع) خود از حدیث کساء یاد کرد.[۴۳]
- بعد از صلح امام حسن با معاویه و بعد از سخنرانی معاویه، امام حسن(ع) در طی سخنرانی و بعد از ذکر آیه مباهله در شأن اهل بیت(ع)، در بیان فضیلت خود و اهل بیت(ع) به حدیث کساء استناد کرد.[۴۴]
متن حدیث کساء
حدیث کسای مشهور که در مفاتیح الجنان نقل شده است، با آن تفصیل و عبارات در کتب معتبر شیعه و اهل سنت وجود ندارد.[۴۵] شیخ عباس قمی در کتاب منتهی الآمال پس از اینکه اصل حدیث کساء را از احادیث متواتر می‌داند، درباره متن حدیث کسای مشهور می‌نویسد: «اما حدیث معروف به حدیث کسا که در زمان ما شایع است به این کیفیت در کتب معتبره معروفه و اصول حدیث و مجامع متقنه محدثان دیده نشده و می‌توان گفت از خصایص کتاب منتخب طریحی است.»[۴۶]
بسیاری از محدّثان شیعه همچون کلینی، شیخ طوسی، شیخ مفید، طبرسی و ابن شهرآشوب در کتاب‌های خود، حدیث کِساء را با اختلافی در الفاظ نقل نموده‌اند.[۴۷]
به گفته محمد محمدی ری‌شهری حدیث کسای شایع‌شده نخستین‌بار در کتاب «المنتخب فی جمع المراثی و الخطب»[۴۸] اثر فخرالدین طُرَیحی (درگذشت ۱۰۸۵ق) بدون سند و بعدها در کتاب «عوالم العلوم و المعارف والأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال»[۴۹] اثر عبدالله بحرانی اصفهانی با سند کامل نقل شده است.[۵۰] گفته شده شیخ عباس قمی نیز این حدیث را در مفاتیح ذکر نکرده است، بلکه پس از رحلت او به آن افزوده شده است.[۵۱]
ناصر مکارم شیرازی، از مراجع تقلید شیعه، سند «عوالم العلوم» را از جهاتی همچون فاصله زیاد برخی از راویان سند، مخدوش دانسته، ولی محتوای آن را بدون اشکال شمرده است.[۵۲] از نظر او با توجه به احادیث من بلغ و اهتمام برخی عُلما نسبت به قرائت حدیث کساء، می‌توان آن را به قصد رجا، برای برآورده شدن حاجات خواند.[۵۳] سیدمحمدصادق روحانی، از مراجع تقلید شیعه، سند صاحب عوالم را در نهایت اعتبار و راویان آن را ثقه شمرده است.[۵۴] از نظر وی این حدیث دارای مضامین عالی‌ای است که در احادیث معتبر فراوان یافت می‌شود. ازاین‌رو تردیدی در محتوای حدیث نیز وجود ندارد.[۵۵]
معرفی کتاب
برخی از دانشمندان شیعه کتاب‌هایی مستقل درباره اسناد حدیث کساء تدوین و به اثبات اعتبار آن پرداخته‌اند، از جمله:
- سند حدیث کساء، از مرعشی نجفی، چاپ ۱۳۵۶ق؛
- آیة التطهیر فی الخمسة اهل الکساء، از محیی‌الدین موسوی غریفی، چاپ ۱۳۷۷ ق؛
- حدیث الکساء عند اهل السنة، از سید مرتضی عسکری، چاپ اول ۱۳۹۵ ق، و چاپ دوم با افزودن منابع شیعی، ۱۴۰۲ ق؛
- سند حدیث شریف کساء، از علی‌اکبر مهدی‌پور، چاپ ۱۴۱۰ ق.
همچنین شرح‌هایی بر متن معروف حدیث کساء نوشته شده است، از جمله:
- التحفة الکسائیه، از شیخ محمدحسین کسائی بافقی یزدی حائری (م ۱۳۱۰ ق)؛
- کشف الغطاء عن حدیث الکساء، از شیخ علی آل عبدالغفار کشمیری (م ۱۳۴۵ ق).
و نیز ده‌ها تن از شعرای نام‌دار عرب، فارس، تُرک، لُر و اردو، حدیث کساء را به نظم درآورده‌اند.[۵۶]
متن و ترجمه حدیث کساء در مفاتیح الجنان
پانویس
- ↑ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۶ق، ج۱، ص۲۷۸؛ صدوق، الخصال، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۳۳۵ و ۵۶۱
- ↑ محمدی ری‌شهری، اهل بیت(ع) در قرآن و حدیث، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۳۹.
- ↑ حدیث کساء سند عصمت اهل بیت(ع) است، خبرگزاری بین المللی قرآن.
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات الفاظ قرآن، ۱۴۱۲ق، ص۷۱۱.
- ↑ ابن درید، جمهرة اللغة، ۱۹۸۸م، ج۲، ص ۱۱۰۱؛ فیروز آبادی، القاموس المحیط، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۸.
- ↑ عسکری، حدیث‌الکساء، ۱۳۹۱ش، ص۱.
- ↑ محمدی ری‌شهری، اهل بیت(ع) در قرآن و حدیث، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۳۸.
- ↑ لسان العرب: ج۳، ص۲۹۱
- ↑ محمدی ری‌شهری، اهل بیت(ع) در قرآن و حدیث، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۳۸.
- ↑ محمدی ری‌شهری، اهل بیت(ع) در قرآن و حدیث، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۳۹.
- ↑ مجلسى، لوامع صاحبقرانى، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۶۸۴.
- ↑ علامه حلی، نهج الحق، ۱۹۸۲م، ص۱۷۴.
- ↑ ابن حجر، صواعق المحرقه، ۱۳۸۵ق، ص۱۴۴.
- ↑ الیوسفی، موسوعة التاريخ الاسلامي، ناشر: مجمع الفکرالاسلامی، ج۲، ص۵۳۵.
- ↑ مفید، الفصول المختارة، ۱۳۷۷ش، ص۱۲۲.
- ↑ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۲۱ق، ج۵، ص۳۷۶.
- ↑ عاملی، اهل بیت در آیه تطهیر، ۱۳۷۲ش، ص۱۴۹.
- ↑ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۵۶۱.
- ↑ مجلسى، لوامع صاحبقرانى، ۱۴۱۴ق، ج۶، ص۲۵۷.
- ↑ محمدی ری‌شهری، اهل بیت(ع) در قرآن و حدیث، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۳۸.
- ↑ طبری، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۲۱.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۹۳.
- ↑ فرات کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۱۱۱، ص۳۳۲-۳۳۷.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۵۵۹.
- ↑ بحرانی، البرهان، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۱۰۶
- ↑ کلینی،الکافی، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۸
- ↑ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۶۸و۵۶۵.
- ↑ مسلم، صحیح مسلم، ۱۴۲۳ق، ج۱۵، ص۱۹۰.
- ↑ ابن حنبل، مسند احمد بن حنبل، ۱۴۱۲ق، ج۷، ص۴۱۵.
- ↑ ابن الاثیر، اسد الغابة، ۱۳۷۷ق، ج۴، ص۲۹.
- ↑ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۲۲.
- ↑ ابن ابی‌حاتم، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۹، ص۳۱۳۳.
- ↑ زمخشری، الکشاف، دار الکتاب العربی، ج۱، ص۳۶۸-۳۷۰.
- ↑ رک: فخر الرازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۸، ص۲۴۷.
- ↑ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۴۰۵ق، ج۱۴، ص۱۸۳.
- ↑ ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۶، ص۳۶۹.
- ↑ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۲۱ق، ج۵، ص۳۷۶
- ↑ ابن تیمیه، منهاج السنه، ۱۴۰۶ق، ج۵، ص۱۳.
- ↑ ابن حجر، صواعق المحرقة، ۱۳۸۵ق، ص۱۴۳.
- ↑ مسلم، صحیح مسلم، ۱۴۲۳ق، ج۱۵، ص۱۹۰.
- ↑ صدوق، الخصال، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۳۳۵.
- ↑ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۵۶۱.
- ↑ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۶ق، ج۱، ص۲۷۸.
- ↑ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۵۵۹.
- ↑ محمدی ری‌شهری، اهل بیت(ع) در قرآن و حدیث، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۴۰.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۸۲۰.
- ↑ محمدی ری‌شهری، اهل‌بیت(ع) در قرآن و حدیث، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۴۲.
- ↑ طریحی، المنتخب، مؤسسه اعلمی، ص۲۵۳و۲۵۴.
- ↑ بحرانی اصفهانی، عوالم العلوم، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، بخش ۲، ص۹۳۰.
- ↑ محمدی ری‌شهری، اهل‌بیت(ع) در قرآن و حدیث، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۳۹و۴۰
- ↑ مکارم شیرازی، مفاتیح نوین، ۱۳۸۷ش، ص۱۱۹۷؛ محمدی ری‌شهری، اهل‌بیت(ع) در قرآن و حدیث، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۳۹و۴۰.
- ↑ مکارم شیرازی، مفاتیح نوین، ۱۳۸۷ش، ص۱۱۹۷و۱۱۹۸.
- ↑ مکارم شیرازی، مفاتیح نوین، ۱۳۸۷ش، ص۱۱۹۸.
- ↑ روحانی، اجوبة المسائل، دار زین العابدین(ع)، ج۱، ص۲۸۹.
- ↑ روحانی، اجوبة المسائل، دار زین العابدین(ع)، ج۱، ص۲۸۹.
- ↑ حائری، «حدیث کساء»، ج۶، ص۱۸۸.
منابع
- قرآن.
- ابنابیحاتم، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم ریاض، مکتبة نزار مصطفى الباز، چاپ سوم، ۱۴۱۹ق.
- ابن‌اثیر، علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۷۷ق.
- ابن‌تیمیه، احمد بن عبدالحليم، منهاج السنة النبویة، تحقیق محمد رشاد سالم، ریاض، جامعة الامام محمد بن سعود الاسلامیة، ۱۴۰۶ق.
- ابن‌حجر هیثمی، احمد بن محمد، صواعق المحرقة، قاهره، مکتبة القاهرة، ۱۳۸۵ق.
- ابن‌درید، محمد بن حسن، جمهرة اللغة، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ اول، ۱۹۸۸م.
- ابنکثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق محمد حسین شمس الدین، بیروت، دارالکتب العلمیة منشورات محمد علی بیضون، ۱۴۱۹ق.
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، قم، نشر ادب الحوزة، ۱۴۰۵ق/۱۳۶۳ش.
- احمد بن محمد بن حنبل، مسند احمد بن حنبل، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۲ق.
- بحرانی اصفهانی، عبدالله، عوالم العلوم و المعارف والأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال، قم، مؤسسه امام المهدی(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر قرآن، محقق قسم الدراسات الاسلامیه موسسة البعثة، قم، موسسة البعثة، ۱۳۷۴ش.
- حائری، سید مهدی، «حدیث کساء»، در دایرةالمعارف تشیع، تهران، نشر شهید سعید محبی، چاپ دوم، ۱۳۸۰ش.
- حدیث کساء سند عصمت اهل بیت(ع) است، خبرگزاری بین المللی قرآن، تاریخ درج؛ ۷ شهریور ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۱۷ آبان ۱۴۰۱ش.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ قرآن، لبنان، دار العلم، ۱۴۱۲ق.
- روحانی، سیدمحمدصادق، اجوبة المسائل فی الفکر و العقیدة و التاریخ و الاخلاق، قم، دار زین العابدین(ع)، بی¬تا.
- زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، محقق مصطفی حسین احمد، بیروت، دار الکتاب العربی، بی‌تا.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، الدر المنثور فی تفسیرالماثور، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۱ق.
- صدوق، محمّد بن على، الخصال، ترجمه جعفری یعقوب، قم، نسیم کوثر، ۱۳۷۲ش.
- صدوق، محمّد بن على، الخصال، محقق علی‌اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۶۲ش.
- صدوق، محمّد بن على، کمال الدین و تمام النعمة، محقق علی‌اکبر غفاری، تهران، اسلامیة، ۱۳۹۶ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق و مقدمه محمد جواد بلاغی، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طبرى، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن(تفسیر الطبرى)، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- طبری، محمد بن جرير، دلائل الإمامة، محقق قسم الدراسات الاسلامیة موسسة البعثة، قم، موسسة البعثة، ۱۴۱۳ق.
- طریحی، فخرالدین، المنتخب فی جمع المراثی و الخطب، بیروت، مؤسسه اعلمی، ۱۴۲۴ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، محقق موسسةالبعثة، قم، دار الثقافة، ۱۴۱۴ق.
- عسکری، سید مرتضی، حدیث‌الکساء فی کتب مدرسه‌الخلفا و مدرسه اهل‌البیت (ع)، ترجمه علی اسلامی، تهران، بنیاد بعثت، ۱۳۹۱ش.
- علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، نهج الحق و کشف الصدق، بیروت، دار الکتاب اللبنانی، ۱۹۸۲م.
- فخر الرازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، الطبعة الثالثة، ۱۴۲۰ق.
- فیروز آبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- قرطبی، محمد بن احمد انصاری، الجامع لاحکام القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
- قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، قم، موسسة انتشارات هجرت، ۱۳۷۲ش.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق موسوی جزایری، قم، دار الکتاب، ۱۴۰۴ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دار الحدیث، ۱۴۲۹ق.
- کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، محقق کاظم محمد، تهران، موسسة الطبع و النشر فی وزارة الارشاد الاسلامی، ۱۴۱۰ق.
- مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- مجلسى، محمدتقى، لوامع صاحبقرانى، قم، مؤسسه اسماعيليان، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق.
- محمدی ری‌شهری، محمد، ترجمه رضا شیخی و حمیدرضا آژیر، اهل بیت (ع) در قرآن و حدیث، قم، دار الحدیث، ۱۳۷۹ش.
- مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۲۳ق.
- مفید، محمد بن محمد بن النعمان، الفصول المختارة، ترجمه آقا جمال خوانساری، محقق صادق حسن زاده و علی‌اکبر زمانی نژاد، قم، انتشارات مؤمنین، ۱۳۷۷ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، مفاتیح نوین، قم، انتشارات امام علی بن ابی‌طالب(ع)، چاپ دوم، ۱۳۸۷ش.
- یوسفی غروی، محمدهادی، موسوعة التاريخ الاسلامي، ناشر: مجمع الفکرالاسلامی، قم ـ تهران، بی تا.