حدیث شَجَرِه آفرینش پیامبر(ص) و امام علی(ع) را از یک درخت و آفرینش دیگر پیامبران یا سایر مردم را از درختانی دیگر توصیف می‌کند. این حدیث در جوامع حدیثی شیعه و سنی از برخی صحابه همچون جابر بن عبدالله انصاری و ابوسعید خدری از پیامبر اسلام(ص) روایت شده است.
| حدیث شجره | |
|---|---|
| اطلاعات روایت | |
| موضوع | امامت، ولایت، مودت اهل بیت(ع) |
| صادره از | پیامبر(ص) |
| راویان | جابر بن عبدالله انصاری، ابوسعید خدری، بریده بن حصیب، ابو امامه باهلی و عبدالله بن عمر |
| منابع شیعه | بحار الانوار و امالی شیخ طوسی |
| منابع سنی | شواهد التنزیل، میزان الاعتدال، لسان المیزان، المستدرک علی الصحیحین و تاریخ مدینه دمشق |
| مؤید قرآنی | آیه مودت |
| مؤید روایی | حدیث نور |
| احادیث مشهور | |
| حدیث سلسلةالذهب • حدیث ثقلین • حدیث کساء • مقبوله عمر بن حنظلة • حدیث قرب نوافل • حدیث معراج • حدیث ولایت • حدیث وصایت • حدیث جنود عقل و جهل • حدیث شجره | |
شیعیان آفرینش پیامبر(ص) و امام علی(ع) از یک منشأ را، دلیلی بر مساوی بودن آن دو در وجوب اطاعت و ولایت دانسته و با استناد به این حدیث بر لزوم محبت اهل بیت(ع) تأکید کرده‌اند. در تفاسیر شیعه و اهل سنت در تفسیر و تعیین مصداق برخی آیات قرآن از جمله آیه مودت به حدیث شجره استناد شده است.
معرفی و متن حدیث
حدیث شجره، حدیثی از پیامبر(ص) است که خلقت خود و علی بن ابی‌طالب را از یک درخت و خلقت دیگر انبیاء یا باقی مردم را از درخت یا درختانی دیگر توصیف می‌کند. این حدیث با نقل‌های متفاوتی در جوامع حدیثی شیعه و سنی آمده است، از جمله نقل‌های آن عبارت است از:
- «أَنَا وَ عَلِی مِنْ شَجَرَةٍ وَاحِدَةٍ وَ النَّاسُ مِنْ أَشْجَارٍ شَتَّی.»[۱]
- «النَّاسُ مِنْ شَجَرٍ شَتَّی وَ أَنَا وَ عَلِی مِنْ شَجَرَةٍ وَاحِدَةٍ.»[۲]
- «إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی خَلَقَ الْأَنْبِیاءَ مِنْ أَشْجَارٍ شَتَّی وَ خُلِقْتُ أَنَا وَ عَلِی مِنْ شَجَرَةٍ وَاحِدَةٍ فَأَنَا أَصْلُهَا وَ عَلِی فَرْعُهَا وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ ثِمَارُهَا وَ أَشْیاعُنَا أَوْرَاقُنَا...»[۳](به درستی که خداوند، پیامبران را از درختان گوناگونی آفرید، ولی من و علی، از یک درخت آفریده شده‌ایم. پس من، ریشه درخت و علی، تنه آن و حسین و حسن، میوه‌های آن و پیروان(شیعیان) ما، برگ‌هایش هستند.)
- «یا عَلِیّ النَّاسُ مِنْ شَجَرٍ شَتَّی وَ أَنَا وَ أَنْتَ مِنْ شَجَرَةٍ وَاحِدَةٍ...»[۴]
- «إِنَّ النَّاسَ خُلِقُوا مِنْ أَشْجَارٍ شَتَّی وَ خُلِقْتُ أَنَا وَ عَلِی مِنْ شَجَرَةٍ وَاحِدَةٍ.»[۵]
- «أَنَا وَ عَلِىٌّ مِنْ شَجَرَهٍ واحِدَهٍ، وَسائِرُ النّاسِ مِنْ شَجَرٍ شَتّى.» [۶]
محتوا
حدیث شجره در تفاسیر قرآن ذیل برخی از آیات قرآن از جمله آیه ۴ سوره رعد و آیه ۲۳ سوره شوری برای توضیح و بیان مصادیق آیات نقل شده است.[۷] حسکانی از علمای اهل سنت در کتاب شواهد التنزیل ذیل آیه ۴ سوره رعد «وَ فِی الْأَرْضِ قِطَعٌ مُتَجاوِراتٌ وَ جَنَّاتٌ مِنْ أَعْنابٍ وَ زَرْعٌ وَ نَخِیلٌ صِنْوانٌ وَ غَیرُ صِنْوان؛ و در زمین قطعه‌های همجوار و باغ‌هایی از انگورها و زراعت و خرما مشابه هم و غیرمشابه هم وجود دارد.»، به نقل از جابر بن عبدالله انصاری آورده است: پیامبر خدا(ص) خطاب به علی(ع) گفت: «ای علی مردم از درختان مختلفی هستند و من و تو از یک درخت هستیم.» و پس از آن آیه ۴ سوره رعد را تلاوت کرد.[۸] حسکانی همچنین از ابوسعید خدری از پیامبر اسلام(ص) آورده است که: «مردم از درختان گوناگونی خلق شده‌اند و من و علی از یک درخت آفریده شده‌ایم، من ریشه آن و علی شاخه آن است؛ پس خوشا به حال کسی که به ریشه آن تمسک جوید و از شاخه آن بخورد.»[۹]
در روایاتی از منابع اهل سنت و شیعه با استناد به حدیث شجره در تفسیر برخی آیات از جمله آیه ۸۹ سوره نمل «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیرٌ مِنْها وَ هُم مَنْ فَزَعٍ یوْمَئِذٍ آمِنُونَ؛ کسانی که کار نیکی انجام دهند پاداشی بهتر از آن خواهند داشت؛ و آنان از وحشت آن روز در امانند»، مراد از حسنه، محبت امام علی(ع) و اهل بیت(ع) معرفی شده است.[۱۰] در یکی از این روایات که ابوامامه باهلی از پیامبر نقل کرده، آمده است که :«پیامبران از درخت دیگری خلق شده‌اند و من و علی از یک درخت آفریده شده‌ایم؛ پس من اصل آن درخت هستم و علی فرع آن و حسن و حسین میوه‌های آن و شیعیان ما برگ‌های آن هستند. پس هرکس به شاخه‌های آن درآویزد نجات می‌یابد و هرکس منحرف شود سقوط می‌کند و اگر هزار سال خدا را عبادت کند و محبت ما را نداشته باشد خدا او را به صورت در آتش می‌افکند.» سپس آیه ۲۳ سوره شوری «َ قُلْ لا أَسْئَلُکمْ عَلَیهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی» را تلاوت کرد.[۱۱]
سند
حدیث شجره در جوامع حدیثی شیعه و اهل سنت ازجمله امالی شیخ طوسی،[۱۲] بحارالانوار،[۱۳] کنز العمال،[۱۴] شواهد التنزیل[۱۵] المستدرک علی الصحیحین[۱۶] و المعجم الاوسط[۱۷] و به روایت جابر بن عبدالله انصاری، بریدة بن حصیب، عبدالله بن عمر، ابو سعید خدری و ابوامامه باهلی از پیامبر اسلام(ص) نقل شده است.
در کتاب‌های متعددی ازجمله عبقات الانوار،[۱۸] احقاق الحق،[۱۹] المستدرک علی الصحیحین[۲۰] و نفحات الازهار[۲۱] حدیث شجره را از احادیث صحیح السند و معتبر دانسته‌اند.
جایگاه نزد شیعیان
پیامبر (ص) در روایتی پس از بیان حدیث شجره آیه «قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى» تلاوت کرد و بر لزوم محبت به اهل بیت(ع) تأکید نمود.[۲۲] براین اساس عالمان شیعی محبت در این حدیث را محبتی دانسته‌اند که ولایت و خلافت ثمره آن است.[۲۳] قائلان به این نظریه با توجه به آیه ۳۱ سوره آل عمران «قُلْ إِنْ کنْتُمْ تُحِبُّونَ اللهَ فَاتَّبِعُونِی یحْبِبْکمُ الله...؛ (ای پیامبر ما!) بگو: اگر خدا را دوست دارید، از من پیروی کنید، تا خدا (نیز) شما را دوست بدارد...»، و بر این باورند که محبت نسبت به اهل بیت(ع) باید همراه با اطاعت از آنان باشد وگرنه در دوستی و محبت خود صادق نخواهیم بود.[۲۴]
هم چنین با بررسی خلقت پیامبر(ص) و امام علی(ع) و اینکه آن دو از یک منشاء آفریده شده‌اند این را دلیلی بر مساوی بودن آن دو در وجوب اطاعت و ولایت دانسته‌اند و برای اثبات مدعای خود به آیه ولایت استناد کرده‌اند.[۲۵] همچنین حدیث شجره را اشاره به یکی بودن پیامبر(ص) و حضرت علی(ع) در فضیلت و کمال می‌دانند.[۲۶]
پانویس
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۸، ص۳۰۹؛ متقی هندی، کنزالعمال، ۱۴۰۱ق، ج۱۱، ص۶۰۸.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۰، ص۷۸؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۶۵؛ متقی هندی، کنزالعمال، ۱۴۰۱ق، ج۱۱، ص۶۰۸.
- ↑ ابن حجر، لسان المیزان، ۲۰۰۲م، ج۶، ص۳۲۹.
- ↑ حاکم، مستدرک الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۲۶۳.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۸، ص۱۸۸.
- ↑ بحرانی، البرهان فى تفسير القرآن، الناشر: مؤسسة البعثة، ج۳، ص۲۲۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۱، ص۲۹۶؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۰، ص۴۱۲.
- ↑ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۳۷۵.
- ↑ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۳۷۶-۳۷۷.
- ↑ مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۹، ص۳۸۶-۳۸۷.
- ↑ ذهبی، میزان الاعتدال، ۱۳۸۲ق، ج۳، ص۳۴۷؛ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۵۵۴.
- ↑ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۶۱۰.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۸، ص۳۰۹، ۱۸۸؛ ج۲۳، ص۲۳۰.
- ↑ متقی هندی، کنزالعمال، ۱۴۰۱ق، ج۱۱، ص۶۰۸.
- ↑ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۳۷۶-۳۷۷، ص۵۵۴.
- ↑ حاکم، مستدرک الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۲۶۳.
- ↑ طبرانی، المعجم الاوسط، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۲۶۳.
- ↑ حامد حسین، عبقات الأنوار، ۱۳۶۶ش، ج۱۷، ص۲۴۳-۲۴۹.
- ↑ شوشتری، إحقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۲۵۶.
- ↑ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۲۶۳.
- ↑ حسینی میلانی، نفحات الأزهار، ۱۴۱۴ق، ج۵، ص۱۱۵-۱۳۲.
- ↑ حویزی، نورالثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۵۷۲.
- ↑ مکارم شیرازی، آیات ولایت در قرآن، ۱۳۸۶ش، ص۱۹۱.
- ↑ مکارم شیرازی، آیات ولایت در قرآن، ۱۳۸۶ش، ص۱۹۳.
- ↑ ابن البطریق، خصائص الوحی المبین فی مناقب امیر المومنین، ۱۴۱۷ق، ص۲۴۶.
- ↑ رضوانی، شیعه‌شناسی و پاسخ به شبهات، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۶۴۰.
منابع
- ابن حجر، أبوالفضل أحمد بن علی، لسان المیزان، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۲۰۰۲م.
- ابن عساکر، أبو القاسم علی بن الحسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، ۱۴۱۵ق.
- الحافظ ابن البطریق، بحیی بن حسن، خصائص الوحی المبین فی مناقب أمیرالمؤمنین، قم، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۷ق.
- حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۱ق.
- حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، محقق محمدباقر محمودی، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۱۱ق.
- حویزی، عبدعلی بن جمعه، نور الثقلین، قم، اسماعیلیان، ۱۴۱۵ق.
- ذهبی، شمس الدین، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، بیروت، دار المعرفة للطباعة والنشر، ۱۳۸۲ق.
- رضوانی، علی‌اصغر، شیعه شناسی و پاسخ به شبهات، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۴ش.
- شوشتری، قاضی نورالله، احقاق الحق و ازهاق الباطل، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۹ق.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرانی، سلیمان بن أحمد، المعجم الاوسط، قاهره، دار الحرمین للطباعة والنشر والتوزیع، ۱۴۱۵ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
- طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دار الثقافه، ۱۴۱۴ق
- قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۶۴ش.
- متقی هندی، علاءالدین علی بن حسام‌الدین، کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۱ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، آیات ولایت در قرآن، قم، نسل جوان، ۱۳۸۶ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، قم، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۶ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ش.
- میرحامد حسین، عبقات الانوار فی امامة الائمة الاطهار، اصفهان، کتابخانه عمومی امام امیرالمومنین، ۱۳۶۶ش.
- میلانی، سید علی، نفحات الازهار فی خلاصه عبقات الانوار، بی جا، سید علی میلانی، ۱۴۱۴ق.