صاحِبُ اللِّواء به معنای پرچم‌دار اصلی میدان جنگ و از القاب امام علی(ع). سپاه پیامبر اسلام(ص)، دارای پرچم‌های «لِواء» و «رایَت» بود. لواء نشانه اصلی سپاه بود و اهمیت بیشتری داشت نسبت به رایت (که نشانه گروه‌های فرعی و قومیت‌ها بود).
با توجه به گزارش‌های تاریخی، بیشتر صاحبان لواء در سپاه اسلام، از کسانی انتخاب می‌شدند که دارای شجاعت و پایگاه اجتماعی در بین مسلمانان بودند. حضرت علی(ع) در چهارده جنگ پرچم‌دار سپاه اسلام بود. حمزة بن عبدالمطلب، مصعب بن عمیر، سعد بن عباده، مقداد بن عمرو و ابوبکر از دیگر پرچمداران سپاه حضرت محمد(ص) بودند.
مفهوم‌شناسی
لغت‌شناسان، «لِواء» را به معنای عَلَم و جمع آن را أَلْوِیَة و أَلْوِیات می‌دانند.[۱] ابن‌منظور، لغت‌شناس، لواء را مخصوص امیر لشکر [۲] و حمل کننده آن دانسته است.[۳] همچنین، از لواء به «لواء الأمير» تعبیر شده است.[۴] در اختیار داشتن لواء توسط فرمانده جنگ، به جهت شناخته شدن موقعیت فرمانده و شناسایی او توسط سربازان خودی در میدان جنگ بود.[۵]
تفاوت لِواء و رایَت
کلمه رایت به معنای عَلَم و جمع آن، «رایات» و «رای» است.[۶] بنابر دیدگاه برخی، پرچم لواء همان پرچم رایت است که با وزش باد درهم می‌پیچد.[۷] به نظر ابن‌سعد در کتاب طبقات الکبری، نخستین بار پرچم رایت در جنگ خیبر مورد استفاده قرار گرفت و قبل از این جنگ، لوا بود و رایت وجود نداشت[۸] اما دیگر منابع تاریخی به وجود پرچم رایت در جنگ‌های قبل از آن اشاره کرده‌اند.[۹] از مجموع سخن لغت‌شناسان، محدثان و گزارش‌های تاریخ‌نگاران، برتری و اهمیت لواء نسبت به رایت و تفاوت این دو پرچم معلوم می‌شود:
- لواء، مخصوص امیر لشکر است[۱۰] و رایت در اختیار فرماندهانی است که در میدان نبرد، زیر نظر فرمانده اصلی (امیر) می‌جنگند.[۱۱]
- لواء، به عنوان نشانه اصلی سپاه بود و رایت نشانگر گروه‌های فرعی و قومیت‌ها.[۱۲]
- در بیشتر گزارش‌ها رنگ پرچم لواء، سفید[۱۳] و رنگ رایت، سیاه گزارش شده است.[۱۴]
- بنابر گزارش‌های متعدد لواء، بسته یا باز شده و قابل پیچیدن بود، برخلاف رایت که چنین نبود.[۱۵]
امام علی(ع)؛ پرچم‌دار سپاه پیامبر(ص)
با توجه به گزارش‌های تاریخی، بیشتر صاحبان لواء در سپاه اسلام، از کسانی انتخاب می‌شدند که دارای شجاعت و پایگاه اجتماعی در بین مسلمانان بودند.[۱۶] امام علی(ع) نیز در خطبه ۱۲۴ نهج البلاغه می‌فرماید پرچم‌ها را به افراد شجاع بسپارید.[۱۷]
بنا بر منابع اهل سنت، امام علی(ع) در یازده جنگ به عنوان پرچم‌دار(لوا یا رایت) سپاه اسلام حضور داشت: جنگ‌های بدر اول، بدر، بنی سلیم، احد، حمراءالأسد، بنی‌نضیر، بدرالموعد، بنی‌قریظه، خیبر، فتح مکه و حنین. اما بنابر منابع شیعه، در چهارده جنگ پرچم‌دار سپاه بود که حضور وی در سه جنگ ودّان، حدیبیه و ذات السلاسل را فقط منابع شیعه ذکر کرده‌اند.[۱۸] دیگر پرچمداران سپاه حضرت محمد(ص) عبارتند از: حمزة بن عبدالمطلب،[۱۹] مصعب بن عمیر،[۲۰] سعد بن عباده،[۲۱] سعد بن ابی‌وقاص،[۲۲] مقداد بن عمرو[۲۳] و ابوبکر[۲۴].
طبق نظر مشهور، امام علی(ع) در سه جنگ ودّان،[۲۵] بنی نضیر[۲۶] و فتح مکه [۲۷]عهده‌دار پرچم رایت و در یازده جنگ پرچم‌دار اصلی (صاحب اللِواء) بود که عبارت است از:
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۱۵، ص۲۶۶؛ ابن‌سیده، المحکم والمحیط الأعظم، ۱۴۱۲ق، ج۱۰، ص۴۵۶.
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۱۱، ص۱۹۳ و ۲۳۰.
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۱۵، ص۲۶۶؛ ابن‌اثیر، النهایة، ۱۳۶۷ش، ج۴، ص۲۷۹.
- ↑ ازهری، تهذیب اللغة، ۱۴۲۱ق، ج۱۵، ص۳۲۱؛ جوهری، الصحاح، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۲۴۸۶.
- ↑ طریحی، مجمع البحرین، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۹۹.
- ↑ ابن‌سیده، المحکم والمحیط الأعظم، ۱۴۱۲ق، ج۱۰، ص۲۷۴.
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۷۵۳؛ مطرزی، المغرب فی ترتیب المعرب، ۱۳۹۹ق، ج۲، ص۲۵۲.
- ↑ ابن‌سعد، طبقات، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۸۱.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۷۹؛ طبری، تاریخ طبری، بی‌تا، ج۲، ص۵۵۵.
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۱۱، ص۱۹۳ و ۲۳۰.
- ↑ شیبانی، شرح السیر الکبیر، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۸۳.
- ↑ مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۷، ص۱۶۰.
- ↑ ابن‌هشام، السیرة النبویة، بی‌تا، ج۱، ص۶۱۲؛ مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۷، ص۱۶۰؛ ترمذی، سنن الترمذی، ۱۴۲۱ق، ص۲۵۹.
- ↑ ابن‌هشام، السیرة النبویة، بی‌تا، ج۱، ص۶۱۲؛ ترمذی، سنن الترمذی، ۱۴۲۱ق، ص۲۵۹.
- ↑ شیبانی، شرح کتاب السير الكبير، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۸۳؛ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۴۹۹؛ طبرانی، المعجم الصغیر، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۱۱؛ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۳۶.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۶۵۳-۶۵۴؛ ج۱، ص۸۳؛ ابن‌عبدالبَر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۶۰۷-۶۰۸.
- ↑ نهج‌البلاغه، تحقیق صبحی صالح، خطبه ۱۲۴، ص۱۸۰.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۷۹؛ ج۱، ص۱۱۹؛ مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۷، ص۱۶۸.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۴، ص۲۸۶.
- ↑ ابن‌هشام، السیرة النبویة، بی‌تا، ج۱، ص۶۱۲.
- ↑ ابن‌سعد، طبقات، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۴۹.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۸۹۵.
- ↑ ابن‌جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۷، ص۱۶۷.
- ↑ ابن‌سعد، طبقات، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۴۹.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۷۹.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، بی‌تا، ج۲، ص۵۵۵.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۶۱؛ ابن‌هشام، السیرة النبویة، بی‌تا، ج۲، ص۴۰۷.
- ↑ ابن‌سعد، طبقات، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۶؛ طبرسی، إعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ص۱۶۵.
- ↑ طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۲۷ق، ج۶، ص۱۵؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۷۰۹؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۸۰.
- ↑ ابن‌سعد، طبقات، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۳؛ ابن‌سیدالناس، عیون الأثر فی فنون المغازی و الشمائل و السیر، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۳۹۱.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۱۵؛ ابن‌سعد، طبقات، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۹.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۳۶؛ ابن‌سعد، طبقات، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۳۸.
- ↑ ابن‌سعد، طبقات، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۴۶؛ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۸۸.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۴۹۹.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۱۹.
- ↑ ابن‌حنبل، مسند، ۱۴۲۱ق، ج۳۸، ص۹۸؛ ابن‌سعد، طبقات، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۸۱.
- ↑ شیخ طبرسی، إعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۸۲.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۸۹۵؛ ابن‌جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۳۳۳.
منابع
- ابن‌اثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، تحقیق محمود محمد طناحی، طاهر احمد زاوی، قم، مؤسسة مطبوعاتی اسماعیلیان، ۱۳۶۷ش.
- ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق.
- ابن‌حنبل، احمد، مسند الإمام احمد بن حنبل، تحقیق عادل مرشد، شعیب ارنووط و دیگران، بیروت، مؤسسة الرساله، ۱۴۲۱ق.
- ابن‌سعد، محمد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، ۱۴۱۰ق.
- ابن‌سیدالناس، محمد بن عبدالله، عیون الأثر فی فنون المغازی و الشمائل و السیر، بیروت، مؤسسة عزالدین للطباعة والنشر، ۱۴۰۶ق.
- ابن‌سیده، علی بن اسماعیل، تحقیق عبدالحمید هنداوی، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، ۱۴۱۲ق.
- ابن‌عبدالبر، یوسف، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- ابن‌عبدالبَر قرطبی، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی محمد بجاوی، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق.
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
- ابن‌هشام، عبد الملک بن هشام، السیرة النبویة، تصحیح ابراهیم ابیاری، مصطفی سقا، عبد الحفیظ شبلی، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.
- ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغة، تحقیق عبدالکریم حامد، عمر سلامی، مقدمه فاطمه محمد اصلان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۱ق.
- الجوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، جمل من انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار، ریاض الزرکلی، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، تصحیح احمد محمد شاکر و محمد فؤاد عبدالباقی و صدقی جمیل عطار و عبدالقادر عرفان عشا حسونه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۲۱ق.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، بیروت، الدار الشامیة، دار القلم، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- سید رضی، محمد بن حسین، نهج‌البلاغه: مما اختاره الشریف الرضی من اثر امیرالمومنین الامام علی بن ابی طالب علیه‌السلام، تحقیق صبحی صالح، قم، مؤسسه دار الهجره، ۱۴۱۴ق.
- شیبانی، محمد بن حسن، شرح کتاب السير الكبير للإمام محمد بن الحسن الشیباني، شرح محمد بن احمد شمس‌الائمه سرخسی و م‍ح‍م‍دح‍س‍ن اسماعیل ش‍اف‍ع‍ی و کمال عبدالعظیم عنانی، بیروت، دار الکتب العلمیه،۱۴۱۷ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الصغیر للطبرانی، تصحیح عبدالرحمن محمد عثمان، بیروت، ۱۴۲۴ق.
- طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، تحقیق حمدی عبدالمجید سلفی، قاهره، مکتبة ابن تیمیه، ۱۴۰۵ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام لإحياء التراث، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح هاشم رسولی، فضل‌الله یزدی طباطبایی، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۰۸ق.
- طبری، تاریخ طبری، تاريخ الأمم و الملوك، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، بی‌نا، بی‌تا.
- طریحی، فخرالدین بن محمد، تحقیق احمد حسینی اشکوری، تهران، مکتبة المرتضویة، ۱۳۷۵ش.
- مطرزی، ناصر بن عبدالسید، المغرب فی ترتیب المعرب، تحقیق محمود فاخوری، عبدالحمید مختار، حلب، مکتبة أسامة بن زید، ۱۳۹۹ق.
- مقریزی، احمد بن علی، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، تحقیق محمد عبدالحمید نمیسی، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، ۱۴۲۰ق.
- واقدی، محمد بن عمر، المغازی، تحقیق مارزدن جونز، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ سوم، ۱۴۰۹ق.
پیوند به بیرون
- تحلیل روایی ـ تاریخی پرچم‌داری امیرمؤمنان علی(ع) در غزوات پیامبر اکرم(ص)
- پوشش و پرچم در جنگ هاى عصر اسلامى