فدیه
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
فِدْیه مالی که در عوض رهایی اسیر یا جریمه ارتکاب محرمات یا طلاق پرداخت می‌شود. به گفته فقیهان شیعه فدیه در موضوعات روزه، حج، جهاد، طلاق خلع و طلاق مبارات نیز آمده است که در کتب فقهی به شرایط و جزئیات آن پرداخته شده است. به گفته فقهای شیعه، بحث فدیه در موضوع جهاد و اسیران جنگی و میزان آن به تصمیم امام مسلمین بستگی دارد.
بنا بر نظر مفسران، فدیه به کار رفته در برخی آیات قرآن مانند آیه ۵۴ سوره یونس و آیه ۱۸ سوره رعد درباره گنهکاران است؛ با این مضمون که گنهکاران در قیامت درخواست نجات از عذاب در عوض همه دارایی در دنیا را دارند، ولی این درخواست آنها پذیرفته نمی‌شود. روایاتی از اهل‌بیت(ع) نیز درباره فدیه در کتب روایی در تفسیر آیات مربوطه آمده است.
تعریف و موارد فدیه
بنا به نظر فقیهان شیعه، فدیه، مالی معین است که در عوض موارد زیر پرداخت می‌شود؛
- آزادی اسیر:[۱] آزادکردن اسیران مسلمان در ازای پرداخت مال (فدیه) واجب است.[۲] مالی که مشرکان به عنوان فدیه برای رهایی از اسارت به حاکم اسلامی می‌دهند غنیمت شمرده می‌شود که تصمیم‌گیری درباره آن از اختیارات امام مسلمانان است.[۳]
- جریمه انجام محرمات:[۴] به عنوان مثال، با ارتکاب برخی محرمات احرام همچون آمیزش با همسر، شکارکردن، چیدن ناخن و کوتاه‌کردن مو، فدیه واجب می‌شود.[۵]
- طلاق خلع و طلاق مبارات:[۶] مالی که در طلاق خلع و مبارات، زوجه در عوض طلاق به زوج پرداخت می‌کند.[۷]
- جبران عبادت فوت‌شده یا جبران خطا:[۸] به عنوان مثال، برای هر روز افطارکردن (ترک روزه) فدیه یعنی پرداخت یک یا دو مُدّ (معادل ۷۵۰گرم) طعام به فقیر، واجب است.[۹]
تفاوت فدیه با کفاره و فطریه
فدیه با کفاره و فطریه دارای تفاوت‌هایی به شرح زیر است:
- کفاره اعم از مال و غیر مال است در حالی که فدیه مال است.[۱۰] کفاره به عنوان عقوبت ارتکاب محرمات است بر خلاف فدیه که رویکرد جبرانی دارد.[۱۱]
- فطریه با کنارگذاشتن از ملک پرداخت‌کننده خارج می‌شود ولی فدیه تا زمانی که به فقیر تحویل نگردد از ملک پرداخت‌کننده خارج نشده است.[۱۲] پرداخت فدیه غیر سادات به سادات اشکال ندارد، ولی پرداخت فطریه غیر سادات به سادات صحیح نیست.[۱۳]
فدیه در قرآن و حدیث
فدیه در قرآن به معنای فقهی آن در آیه ۲۲۹ سوره بقره[۱۴] درباره طلاق خلع و آیه ۱۸۴ سوره بقره[۱۵] درباره روزه و آیه ۱۹۶ سوره بقره[۱۶] درباره حج و آیه ۴ سوره محمد[۱۷] درباره فدیه گرفتن از اسیران جنگی ذکر شده است. در آیه ۱۰۷ سوره صافات خدا به ابراهیم(ع) به دستور می‌دهد گوسفندی را در عوض فرزندش اسماعیل(ع) قربانی کند.[۱۸] از این آیه استفاده شده که برای نجات از قتل، فدیه معیّن در مال نقدی نیست.[۱۹] به گفته ناصر مکارم شیرازی مفسر شیعه واژه فدیه که در آیاتی مانند آیه ۵۴ سوره یونس[۲۰]، آیه ۱۵ سوره حدید[۲۱]، آیه ۴۷ سوره زمر[۲۲]، آیه ۱۱ سوره معارج[۲۳] و آیه ۱۸ سوره رعد[۲۴] آمده است بیان‌کننده این است که گنهکاران در روز قیامت با مشاهده عذاب الهی حاضر به پرداخت فدیه در مقابل نجات از آن هستند که درخواست آنها پذیرفته نمی‌شود.[۲۵]
همچنین در برخی روایات به توضیح آیات مذکور پرداخته شده است که از جمله آنها حدیث نقل شده از امام صادق(ع) در تفسیر آیه ۱۸۴ سوره بقره است.[۲۶] در کتاب الکافی از امام سجاد(ع)، روایتی در توصیف پذیرفته‌نشدن فدیه در قیامت، آمده است.[۲۷]
پانویس
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۲ش، ج۵، ص۶۶۴-۶۶۵Y؛ صدر، ماوراء الفقه، ۱۴۲۰ق، ج۹، ص۱۱۹.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۳۹۲؛ فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۴۳۱ق، ج۱، ص۳۷۷.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۳۹۲؛ فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۴۳۱ق، ج۱، ص۳۷۷.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۲ش، ج۵، ص۶۶۴-۶۶۵Y؛ صدر، ماوراء الفقه، ۱۴۲۰ق، ج۹، ص۱۱۹.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۲ش، ج۵، ص۶۶۴-۶۶۵.
- ↑ صدر، ماوراء الفقه، ۱۴۲۰ق، ج۹، ص۱۱۹.
- ↑ خمینی، تحریرالوسیله، قم، ج۲، ص۳۵۳؛ فیومی مقری، مصباح المنیر، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۲۴۱.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۲ش، ج۵، ص۶۶۴-۶۶۵.
- ↑ منتظری، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ۱۴۳۱ق، ج۸، ص۴۳۳؛ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۲ش، ج۵، ص۶۶۴-۶۶۵.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۲ش، ج۵، ص۶۶۴-۶۶۵.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۲ش، ج۵، ص۶۶۴-۶۶۵.
- ↑ احکام زکات فطره و فدیه پایگاه اطلاع‌رسانیKHAMENEI.IR
- ↑ احکام زکات فطره و فدیه پایگاه اطلاع‌رسانیKHAMENEI.IR
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۶۶-۱۷۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۶۲۴-۶۲۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۴۱-۵۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۱، ص۳۹۷-۴۰۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۹، ص۱۱۶.
- ↑ صدر، ماوراء الفقه، ۱۴۲۰ق، ج۹، ص۱۱۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۸، ص۳۱۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۳، ص۳۳۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۹، ص۴۸۸-۴۸۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۲۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۰، ص۱۷۷-۱۸۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۳، ص۳۳۵.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۱۴ق، ج۱۰، ص۳۳۷؛ کلینی، الکافی، ۱۴۳۰ق، ج۷، ص۵۱۴.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۳۰ق، ج۱۵، ص۱۸۵-۱۸۶.
منابع
- احکام زکات فطره و فدیه پایگاه اطلاع‌رسانیKHAMENEI.IR، تاریخ درج مطلب:۲۴ خردادماه ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید:۲۲ خردادماه ۱۴۰۳ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، ۱۴۱۴ق.
- خمینی، سید روح‌الله، تحریرالوسیله، قم، دراالعلم، بی‌تا.
- سجادی، جعفر، فرهنگ معارف اسلامی، تهران، کومش، ۱۳۷۳ش.
- شرتونی، سعید، اقرب الوارد فی فصح العربیّة و الشوارد، تهران، منظمة الاوقاف و الشؤون الخیریة، ۱۴۱۶ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، ۱۴۳۰ق.
- صدر، محمد، ماوراء الفقه، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۲۰.
- فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران، المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیة، ۱۴۳۱ق.
- قیومی المقری، مصباح المنیر، بیروت، المکتبة العصریة، ۱۴۱۸ق.
- محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، ۱۴۱۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ش.
- منتظری، حسینعلی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، قم، کیهان، ۱۴۳۱ق.
- هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت(ع)، قم، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، ۱۳۹۲ش.