تطایر کتب
| خداشناسی | |
|---|---|
| توحید | توحید ذاتی • توحید صفاتی • توحید افعالی • توحید عبادی • صفات ذات و صفات فعل |
| فروع | توسل • شفاعت • تبرک • استغاثه |
| عدل الهی | |
| حُسن و قُبح • بداء • امر بین الامرین | |
| نبوت | |
| عصمت پیامبران • خاتمیت • پیامبر اسلام • معجزه • عدم تحریف قرآن | |
| امامت | |
| باورها | عصمت امامان • ولایت تكوینی • علم غیب • خلیفة الله • غیبت • مهدویت • انتظار فرج • ظهور • رجعت |
| امامان | امام علی • امام حسن • امام حسین • امام سجاد • امام باقر • امام صادق • امام کاظم • امام رضا • امام جواد • امام هادی • امام عسکری • امام مهدی |
| معاد | |
| برزخ • معاد جسمانی • حشر • صراط • تطایر کتب • میزان | |
| مسائل برجسته | |
| اهل بیت • چهارده معصوم • کرامت • تقیه • مرجعیت • ولایت فقیه | |
تَطایرِ کُتُب، از جایگاه‌های قیامت است که در آن آدمی نامه اعمال خود را مشاهده می‌کند. این باور از اعتقادات اسلامی است و در احادیث به آن تصریح شده است.
مفسران بر اساس احادیث معصومین، این اصطلاح را برگرفته از آیات ۱۳ و ۱۴ سوره اسراء دانسته و فقها تصدیق اجمالی آن را واجب می‌دانند.
لغت
تطایر در لغت به معنای پریدن، پراکنده شدن و منتشر شدن است.[۱]
اگرچه اصطلاح تطایر کتب در قرآن ذکر نشده، اما مفسران با استناد به احادیثی از پیامبر اکرم و امامان ، این اصطلاح را بر گرفته از آیۀ سیزدهم و چهاردهم سورۀ اسراء دانسته‌اند که طبق آن، کردار نیک و بد هر انسانی را همچون طوقی به گردنش می‌آویزند (اَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فی عُنُقِهِ) و در روز قیامت برای او نامه‌ای گشاده بیرون می‌آورند تا در آن بنگرد.
تفسیر
مفسران در تفسیر واژه «طائر» در این آیه، دو وجه ذکر کرده‌اند: وجه اول طائر از طیر گرفته شده است. مردم عرب برای شناخت نیک و بد اعمالی که قصد انجام دادن آنها را داشتند، از پراندن طیر (پرنده) الهام می‌گرفتند و کثرت تکرار این عمل سبب شد که خودِ نیک و بد، از باب تسمیه شیء به اسم لازم آن، طائر نامیده شود. وجه دوم قول ابو عُبَیده است که طبق آن مرادِ اَعراب از طائر، نصیب (حَظ) است که در فارسی به آن «بَخت» گویند[۲] در ادامۀ این آیه خداوند خبر می‌دهد که در قیامت همین طائر، نامۀ اعمال بندگان را، که در دنیا آن را ندیده‌اند، بیرون می‌آورد و در مقابل آنها می‌گشاید[۳] همین موقف و جایگاه است که در روایات از آن به تطایر کتب یا تطایر صحف تعبیر شده است.[۴] در حدیثی که عایشه از پیامبر(ص) نقل کرده، آمده است که آدمی در سه موقف از مواقف قیامت هیچکس را نمی‌شناسد و به یاد نمی‌آورد: میزان، تطایر صحف یا تطایر کتب، و صراط[۵]
از امام باقر(ع) نیز در توضیح این آیه روایت شده که طایر به معنای خیر و شری است که همیشه همراه انسان است تا روز قیامت که نامة اعمالش را به دستش دهند.[۶]
بنابراین، می‌توان گفت که مأموران الاهی کردارهای آدمیان را، از نیک و از بد، در دنیا ثبت و ضبط می‌کنند[۷] و در قیامت، در موقف تطایر کتب، این مطالب همچون نامه یا کتابی در مقابلشان گشوده می‌شود.
متکلمان و فقیهان تصدیق اجمالی تطایر کتب را به عنوان موقفی از مواقف قیامت، به سبب امکان عقلی آن و نیز خبردادن قرآن از آن، واجب شمرده‌اند[۸] به همین سبب فقها اقرار به حق بودن آن را در شمار مطالبی آورده‌اند که در قبر به میت تلقین می‌شود.[۹]
پانویس
- ↑ جوهری، ذیل «طیر»؛ زوزنی، ج۲، ص۶۱۳؛ ابن منظور، ذیل «طیر»؛ فیروزآبادی، ج۲، ص۸۰
- ↑ نک: طوسی، التبیان؛ فخررازی، ذیل آیه
- ↑ فخررازی، ذیل آیه
- ↑ نک: مجلسی، ج۷، ص۳۰۶-۳۲۵، ج۹۴، ص۵۳
- ↑ قرطبی، ص۱۸۲
- ↑ قمی، ج۲، ص۱۷
- ↑ نک: انفطار: ۱۰-۱۲؛ ق: ۱۷-۱۸
- ↑ نک: مفید، ص۴۶-۴۷؛ طوسی، الرسائل، ص۹۹؛ علامه حلّی، انوار الملکوت، ص۱۸۰؛ علامه حلی، کشف المراد، ص۴۲۵؛ جرجانی، ج۸، ص۳۲۰؛ محقق کرکی، ج۱، ص۶۳
- ↑ نک: حکیم، ج۴، ص۲۵۸؛ غروی تبریزی، ج۹، ص۱۹۹؛ امام خمینی، ص۸۵
منابع
- ابن منظور، محمد بن مكرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۴ق.
- جرجانی، علی بن محمد، شرح المواقف، چاپ محمد بدرالدین نعسانی حلبی، مصر ۱۳۲۵/۱۹۰۷، چاپ افست قم، ۱۳۷۰ش.
- جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت، چاپ احمد عبدالغفور عطار، بی‌تا، چاپ افست تهران، ۱۳۶۸ش.
- حکیم، سید محسن، مستمسک العروة الوثقی، چاپ افست قم، ۱۴۰۴ق.
- خمینی، روح اللّه، رسالة توضیح المسائل، تهران ۱۳۷۲ش.
- زوزنی، حسین بن احمد، کتاب المصادر، چاپ تقی بینش ، مشهد، ۱۳۴۰-۱۳۴۵ش.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیرالقرآن، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
- طوسی، محمد بن حسن، الرسائل العشر، چاپ محمد واعظ زاده خراسانی: قم، رسالة مسائل کلامیه، ۱۴۰۴ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، انوار الملکوت فی شرح الیاقوت، قم، چاپ محمد نجمی زنجانی، ۱۳۶۳ش.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم، چاپ حسن حسن زاده آملی، ۱۴۰۷ق.
- غروی تبریزی، علی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، تقریرات درس آیة اللّه خوئی، ج۹، قم، ۱۴۱۴ق.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیرا لکبیر، قاهره، بی‌تا، چاپ افست تهران، بی‌تا.
- فیروزآبادی، محمدبن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، دارالعلم، بی‌تا.
- قرطبی، محمد بن احمد، یوم الفزع الاکبر: مشاهد یوم القیامة و اهوالها، قاهره، چاپ محمد ابراهیم سلیم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، قم، چاپ طیب موسوی جزائری، ۱۴۰۴ق.
- مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۴ق.
- محقق کرکی، علی بن حسین، رسائل المحقق الکرکی، قم، چاپ محمد حسون، ج۱: الرسالة النجمیة، ۱۴۰۹ق.
- مفید، محمد بن محمد، النکت الاعتقادیة، قم، ۱۴۱۳ق.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام