حق همخوابی
حقِّ همخوابی یا حق قَسْم تقسیم شبها بین همسران توسط شوهر است. بر اساس این مسئله، مردی که چند همسر دارد، مکلف است شبهای خود را بین همسران خود تقسیم کند. مثلاً اگر چهار همسر دارد، وظیفه دارد این چهار شب را بهتساوی، بین همسرانش تقسیم کند و هرشب پیش یکی از آنها بخوابد.
در وجوب حق قَسْم، بین فقیهان اختلافی نیست. فقیهان مراد از حق قسم را فقط همخوابگی و همبستری میدانند و نزدیکی با همسر را لازم نمیدانند. حق قسم از حقوق زوجه در ازدواج است و میگویند با هدف تأمین عدالت بین همسران و ایجاد انس و تحکیم خانواده تشریع شده است.
تعریف حق قَسْم و جایگاه آن در فقه
«حق قَسْم» به معنای حق همخوابگی در شب برای همسران یک مرد است.[۱] مراد از حق قَسْم این است که مرد شبهای خود را بین همسرانش تقسیم کند.[۲] در منابع فقه امامیه، حق قسم از حقوق زن در عقد نکاح محسوب میشود که به موجب آن، زوج مکلف است به محض اختیار همسران متعدد، به تقسیم شبهای خود بین همسران خویش بپردازد.[۳] حق قسم از مهمترین موضوعات در باب حقوق خانواده و به خصوص حقوق زن است[۴] این مسئله، در کتابهای فقهی، باب مستقلی را به خود اختصاص داده است.[۵] در وجوب حق قسم، بین فقیهان اختلافی نیست.[۶]
علت تشریع حکم حق قَسْم
شهید ثانی، فقیه قرن دهم قمری، حکم حق قسم را برپایه اصل عدالت و برخاسته از روایات و آیه ۱۹ سوره نساء دانسته است.[۷] همچنین گفته است این کار باعث ایجاد انس بین همسران و دوری آنها از آزار یکدیگر میشود.[۸] صاحبْجواهر، فقیه قرن سیزدهم قمری هم حسن معاشرت و برقراری عدالت میان زوجین را غرض اصلی تشریع حق قسم دانسته است.[۹] به باور برخی پژوهشگران هم، هدف تشریعِ حق قسم، تقویت عاطفه در رابطهٔ میان همسران است.[۱۰]
مستثناشدن پیامبر (ص) از حق قسم
همسران پیامبر(ص) از حق قَسم استثنا شده بودند و این یکی از احکام اختصاصی پیامبر است[۱۱] که در قرآن، در آیه ۵۱ سوره احزاب هم بیان شده است.[۱۲] مفسران گفتهاند پیامبر اسلام(ص) تا حد ممکن تساوی را در تقسیم اوقات خود رعایت میکرد؛ جز در مواردی که شرایط خاصی عدم مساوات را ایجاب میکرد.[۱۳] در روایتی آمده پیامبر (ص) همواره تساوی در همخوابگی میان همسرانش را حتی در دورانی که بیماریای داشت رعایت میکرد.[۱۴] در حدیثی، از پیامبر چنین نقل شده است: «اللهم هذا قسمی فیما اَملکُ و انت اعلم بما لا اَملک؛ خدایا، این تقسیم عادلانه (حق همخوابگی) کاری است که در اختیار من است و آنچه را در اختیار من نیست تو بهتر میدانی.» صاحبْجواهر در توضیح این روایت گفته منظور پیامبر از آنچه در اختیارش نیست میل و محبت قلبی بوده است.[۱۵]
چگونگی اجرای حکم حق قسم
به فتوای فقیهان، اگر مرد بیش از یک زن داشته باشد، واجب است بین آنها همخوابگی را تقسیم کند؛[۱۶] به این صورت که اگر چهار زن داشته باشد، باید هر شب نزد یکی از آنها باشد. اگر هر چهار شب تمام شد، دوباره با یکی از آنها از ابتدا شروع کند. اگر دو زن داشته باشد، دو شب برای زنان و دو شب برای خودش است و اگر سه زن داشته باشد، سه شب برای آنها و اضافی برای خودش است.[۱۷]
حق قسم تکهمسر
در خصوص حق قسم تکهمسر دو دیدگاه میان فقیهان شیعه هست: برخی میگویند زن، چه یکی باشد چه بیش از یکی، حق قسم دارد و بر شوهر لازم است یک شب از چهار شب با او همبستر شود.[۱۸] برخی نیز معتقدند حق قسم در تکهمسری موضوعیت ندارد. شهید ثانی، صاحبْجواهر، محقق سبزواری و امام خمینی از این جمله افراد هستند.[۱۹]
احکام حق قسم
در کتابهای فقهی، احکامی برای حق قسم برشمردهاند:
- حق قسم به واسطه نشوز و مسافرت، ساقط میشود و رعایتش لازم نیست.[۲۰]
- وجوب قسم، اختصاص به شب دارد.[۲۱]
- حق قسم مخصوص همسر دائمی است و در ازدواج موقت، زن حق قسم ندارد و فرقی نیست که واحد باشد یا متعدد.[۲۲]
- برای زن جایز است که از حقش بگذرد[۲۳] و میتواند دوباره حقش را طلب کند.[۲۴]
- حق قسم فقط مربوط به همخوابگی و همبستری با زن است، نه نزدیکی و آمیزش با او.[۲۵]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۴۲۴ق، ج۶، ص۱۱۲.
- ↑ روحانی، فقه الصادق، ۱۴۱۴ق، ج۲۲، ص۲۱۶.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۱، ص۱۴۸؛ سبحانی، نظام النکاح فی الشریعه الاسلامیه الغراء، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۲۹۰.
- ↑ قادری، «پژوهشی فقهی در مسائل حق قسم (مضاجعه)»، ص۱۱۳.
- ↑ ثمنی، «مضاجعه و چالشهای آن در فقه امامیه»، ص۱۱۶؛ نجفی، جواهر الكلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۱، ص۱۴۶؛ شیخ انصاری، کتاب النکاح، تراث الشیخ الأعظم، ص۴۷۰؛
- ↑ شیخ انصاری، کتاب النکاح، تراث الشیخ الأعظم، ص۴۷۰؛ علامه حلی، قواعد الأحکام، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۹۰؛ محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۵۶.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، مؤسسة المعارف الاسلامیة، ج۸، ص۳۱۰-۳۱۱.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، مؤسسة المعارف الاسلامیة، ج۸، ص۳۰۹.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۱، ص۱۴۸.
- ↑ پورعبدالله، و محمدحسنی، «جایگاه حق قسم در تحکیم کیان خانواده»، ص۲۷.
- ↑ کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۵۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱۶، ص۳۳۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۷، ص۳۸۷.
- ↑ وسائل الشیعه، الشیخ حر العاملی، دار احياء التراث العربي بيروت، ج۱۵، ص۸۵
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۱، ص۱۵۱.
- ↑ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۴۲۴ق، ج۶، ص۱۲۸.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۷۹ش، ص۷۴۶.
- ↑ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۴۲۴ق، ج۶، ص۱۲۸؛ سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۱۰۵. شهید اول، اللمعة الدمشقیة، دار الفکر، ص۱۷۳.
- ↑ شبیری زنجانی، کتاب نکاح، ۱۳۷۷–۱۳۸۵ش. ج۲۴، ص۷۴۹۱؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۷۹ش، ص۷۴۵.
- ↑ شهید اول، اللمعة الدمشقیة، دار الفکر، ص۱۷۴.
- ↑ شهید اول، اللمعة الدمشقیة، دار الفکر، ص۱۷۴.
- ↑ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۴۲۴ق، ج۶، ص۱۳۵؛ سیستانی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۱۰۵.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۷۹ش، ص۷۴۵.
- ↑ قمی، جامع الشتات فی أجوبة السؤالات، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۱۶۳.
- ↑ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۴۲۴ق، ج۶، ص۱۲۸؛ خویی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۸۱.
منابع
- امام خمینی، سید روحالله، تحریر الوسیلة، تهران، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى(ره)، ۱۳۷۹ش.
- پورعبدالله، کبری، و صدیقه محمدحسنی، «جایگاه حق قسم در تحکیم کیان خانواده»، فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، شماره ۶۶، سال ۲۲، بهار و تابستان ۱۳۹۶ش.
- ثمنی، لیلا، «مضاجعه و چالشهای آن در فقه امامیه»، مطالعات فقهی و حقوقی زن و خانواده، شماره دوم، سال اول، ۱۳۹۷ش.
- حرّ عاملی، محمدحسن، الوسائل الشیعه، تحقیق، تصحیح و پاورقی: عبدالرحیم ربانی شیرازی، دار احياء التراث العربي بيروت .
- خویی، ابوالقاسم، منهاج الصالحین، قم، نشر مدینه العلم، ۱۴۱۰ق.
- روحانی، سید محمد صادق، فقه الصادق، قم، مؤسسة دار الکتاب، ۱۴۱۴ق.
- سبحانی، جعفر، نظام النکاح فی الشریعه الاسلامیه الغراء، قم، مؤسسه الامام الصادق(ع)، ۱۴۱۶ق.
- سیستانی، سید علی، منهاج الصالحین، قم، مکتب آیة الله العظمی السید السیستانی، ۱۴۱۵ق.
- شبیری زنجانی، موسی، کتاب نکاح، قم، مؤسسه پژوهشی رای پرداز، ۱۳۷۷–۱۳۸۵ش.
- شهید اول، محمدبن مکی، اللمعة الدمشقیة، بیجا، دار الفکر، بیتا.
- شهید ثانی، زین الدین بن نورالدین علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، بیتا.
- شیخ انصاری، مرتضی، کتاب النکاح، بیجا، تراث الشیخ الأعظم، بیتا.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- علامه حلی، حسن بن يوسف، قواعد الأحکام، قم، مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم، ۱۴۱۹ق.
- قادری، محمدعلی، «پژوهشی فقهی در مسائل حق قسم (مضاجعه)» دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی، شماره ۴۲، سال چهارم، آبان ۱۴۰۰ش.
- قمی، میرزا ابوالقاسم، جامع الشتات فی أجوبة السؤالات، تهران، کیهان، ۱۳۷۱ش.
- محقق حلی، جعفر بن الحسن، شرائع الاسلام، تهران، استقلال، ۱۴۰۹ق.
- محقق داماد، سید مصطفی، قواعد فقه، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، ۱۴۰۶ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامية، ۱۳۷۱ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، کتاب النکاح، قم، مدرسه الامام على بن ابى طالب(ع)، ۱۴۲۴ق.
- نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، تحقیق: محمود قوچانی، بیروت، دار إحياء التراث العربي، چاپ هفتم، ۱۳۶۲ش.
- نقیبی، سید مهدی، و صدیقه محمدحسنی، «نقد و بررسی تعریف حق قسم در آرای فقهای امامیه»، پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره ۲، سال بیست و دوم، پاییز و زمستان ۱۴۰۰ش.
- کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسة آل البیت، ۱۴۱۴ق.