اشرف مخلوقات

أشرف مخلوقات به‌معنای برترین موجودی که خداوند خلق کرده است. عموم محققان و مفسران معتقدند انسان مصداق اشرف مخلوقات است و دلیل‌هایی از آیات و روایات اسلامی این مطلب را تأیید می‌کند. برخی مفسران نیز مصادیق دیگری همچون ملائکه،‌ عقل اول و... را اشرف مخلوقات دانسته‌اند.

معنا و مصداق

أشرف مخلوقات را به‌معنای برترین موجودی که خداوند آن‌را خلق کرده، دانسته‌اند. برای اشرف مخلوقات، مصادیق مختلفی ذکر شده است:

• محققان، انسان را برترین مخلوق خداوند دانسته‌اند. در قرآن کریم آیه‌ای که تصریح کند انسان اشرف مخلوقات است، وجود ندارد، با این‌حال مفسران براساس فحوای آیات و دیگر آموزه‌های اسلامی انسان را اشرف مخلوقات می‌دانند؛ به این معنا که انسان، استعداد و توانایی این را دارد که به رتبه اشرف مخلوقات برسد اما گاه انسان بر اثر کفر و گناه به جایی می‌رسد که از موجودات بی‌روح نیز پایین‌تر قرار می‌گیرد. به همین جهت خداوند در قرآن گاهی انسان را جماد، گاهی گیاه و گاهی حیوان می‌خواند. در میان انسان‌ها، انبیاء و اوصیاء که دارای مقام عصمت هستند، برترین مخلوقات می‌باشند و در میان آن‌ها نیز پیامبر اسلام بالاترین درجه را دارا است.

زان گشت بشر اشرف مخلوق که ظاهر

گردید در این سلسله خیرالبشر امروز

• برخی محققان ملائکه را اشرف مخلوقات دانسته‌اند.فخر رازی در تفسیر مفاتیح الغیب از برخی در تفسیر آیات ۴۹ و ۵۰ سوره نحل نقل کرده که با چهار دلیل اشرف مخلوق بودن فرشتگان استفاده می‌شود. یکی از دلیل‌هایش این است که جمله وَ يَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ در آیه ۵۰ سوره نحل دلالت دارد براین که اعمالل فرشتگان خالی از گناه است و ظاهر و باطنشان از اخلاق فاسد و اعمال باطل پاک ومبراست.
• برخی معتقدند عقل اول اشرف مخلوقات است.
• صدرالمتألهین فیسلوف وعارف قرن ۱۱ هجری قمری در تفسیر قرآنش انسان راه یافته به نور خدا را به جهت برگزیده شدنش از میان تمام مخلوقات وآفریده شدن بی واسطه‌اش با نفخه الهی و قدرت او، اشرف الخلائق می‌داند.
• برخی مفسران مفاهیمی همچون علم و ایمان را اشرف مخلوقات معرفی کرده‌اند. البته این احتمال وجود دارد که منظور این گروه از مخلوقات، مخلوق از فعل «خَلُقَ» به معنای اخلاقیات باشد

دلائل

محققان و عالمانی که انسان را اشرف مخلوقات دانسته‌اند، ادله‌ای بر این مطلب ذکر کرده‌اند:

• خداوند، مبدأ انسان را از خود معرفی می‌کند: «نَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی؛ و از روح خود در آن دمیدم» و انتهای او را نیز به سمت خود می‌داند.

• خداوند به انسان اسماء را یاد داد و ملائکه بر انسان سجده کردند..
• خداوند مقام خلافت در عالم تکوین را به انسان داده است.
• انسان به جهت «عقل» و «کمال اختیاری» بر سایر موجودات برتری دارد.مطهری الاهی دان شیعه براین باور است که راز اشرف مخلوقات بودن انسان را دربهره‌مندی او از عقل دانسته و می‌گوید: حیوانات چون براساس غریزه زندگی می‌کنند نه براساس عقل، برایشان مقتضیات زمان همیشه یک جور است و اقتضاهای زمان زندگی آنها را دگرگون نمی‌کند،اما انسان و زندگی اجتماعی‌اش دائماً دستخوش تغییر و تحول است. هر قرنی برای انسان دنیا عوض می‌شود و راز اشرف مخلوقات بودن انسان هم در همین جاست که انسان فرزند بالغ و رشید طبیعت است و به مرحله‌ای رسیده است که دیگر نیازی به قیمومت و سرپرستی مستقیم طبیعت، به اینکه نیروی مرموزی به نام «غریزه» او را هدایت کند ندارد. او با عقل وبه حکم عقل و اراده زندگی می‌کند نه با غریزه.
• برخی معتقدند نوع خلقت انسان که دربردارنده امور بدیع، تازه و عجیب است نیز دلیل بر اشرف مخلوقات بودن او است.