استمتاع

اِستِمتاع، به معنای بهره‌بردن در فقه به هر گونه عملی گفته می‌شود که با هدف لذت جنسی انجام شود. استمتاع می‌تواند مشروع یا نامشروع باشد و از طریق آمیزش، بوسیدن، نگاه کردن، لمس و مانند اینها انجام می‌شود. استمتاعِ مشروع منحصر به رابطه با همسر یا کنیز است. استمتاع نامشروع گاه موجب مجازات حدی یا تعزیری می‌شود. در ازدواج حق استمتاع برای مرد ثابت است و بر زن پذیرش استمتاع واجب است. در کتاب‌های فقهی در ابوابی مثل نکاح، طهارت، صوم، اعتکاف، حج، تجارت و حدود درباره استمتاع بحث شده است.

واژه‌شناسی

استمتاع، واژه‌ای عربی از مادّه «م ت ع» و این ماده به معنای منفعت و لذت بردن از چیزی است. بدین ترتیب، استمتاع از باب استفعال به معنای طلب کردن و پی جستن منفعت و لذت است.

استمتاع در اصطلاح شرعی، عبارت است از نزدیکی جنسی یا هر گونه کاری مانند نگاه کردن و یا لمسِ انسان و حیوان به قصد لذت جنسی.

اقسام استمتاع

استمتاع به لحاظ حکم بر دو قسم است: استمتاع حلال و استمتاع حرام

استمتاع حلال

مراد از استمتاع حلال، معنای عام آن است که واجب، مستحب و مکروه را دربرمی‌گیرد.

1. استمتاع با شرایطی، واجب می‌شود؛ مانند نذر استمتاع از حلال یا موردی که عدم ابتلا به استمتاع حرام متوقّف بر استمتاع حلال باشد.
2. در اسلام درباره استمتاع حلال از همسران، ترغیب و تشویق بسیار شده است. بر این استحباب هنگام تمایل جنسی هر یک از زوجین، بیشتر تأکید شده است.
3. استمتاع در شرایطی مکروه می‌شود؛ مانند استمتاع از همسر در حال حیض در محدوده ناف تا زانو جز قُبُل (جلو) که استمتاع از آن در حال حیض حرام است. مشهور فقها در این فرض، استمتاع از روی لباس را بدون تماس مستقیم با بدن مکروه نمی‌دانند.

استمتاع حرام

استمتاع از غیر همسر و کنیز، اعم از انسان و حیوان به لواط، مساحقه، نگاه و جز آنها، و نیز از راه استمناء حرام است و این قسم حرمت ذاتی دارد.

هر نوع استمتاع حلال در حال احرام حج و عمره، همچنین استمتاع روزه‌دار از همسر خود در صورتی که بداند منجر به بیرون آمدن منی (انزال) می‌شود، حرام است و حُرمت عَرَضی دارد(یعنی چون مقدمه کار حرام(انزال منی) است) .

استمتاع به نحو آمیزش با همسر نابالغ، همسری که در عدّه وطی به شبهه به سر می‌برد و آمیزش در قُبُل همسر در حال حیض حرام است؛ ولی استمتاع به غیر آمیزش در موارد یاد شده جایز است.

حقّ استمتاع

از جمله حقوق شوهر بر زن، حقّ استمتاع است و در صورت تعارض آن با دیگر حقوق و تکالیف، حقّ استمتاع مقدّم است. بنابراین زن بدون اذن شوهر نمی‌تواند کاری انجام دهد که با این حق منافات داشته باشد، مانند اجیر شدن برای شیر دادن، خروج از منزل و به جا آوردن حج و روزه مستحب. نیز نمی‌تواند شوهر را از آن بازدارد، مگر آنکه محذور شرعی از استمتاع، همچون ترک واجب یا ارتکاب حرام، یا محذور عقلی چون بیماری وجود داشته باشد.

آثار فقهی

استمتاع آثار فقهی دارد که بیشتر آنها بر استمتاع از طریق آمیزش مترتّب می‌گردد. در اینجا به مهمترین آنها اشاره می‌شود.

کیفر

کیفر مترتّب بر استمتاع حرام، یا اُخروی است که در صورت عدم توبه و عدم وجود سایر اسباب آمرزش بر ارتکاب حرام بار می‌شود و یا دنیوی. مجازات دنیوی، یا مالی است که بر استمتاعاتی که حرمت عَرَضی(حرمتی که به جهت برخی از شرایط پدید می‌آید) دارند مترتّب می‌گردد، مانند استمتاع زن و شوهر از هم در حال احرام که کفّاره دارد و یا بدنی. مجازات بدنی، یا حدّ است که بر استمتاعاتی که حرمت ذاتی دارند همچون زنا، لواط، مساحقه و مانند آنها بار می‌شود و یا تعزیر که بر استمتاعاتی همچون بوسیدن، لمس کردن، زیر یک لحاف خوابیدن با نامحرم و آمیزش با همسر در حال حیض یا در حال روزه مترتّب است.

نفقه

از شرایط وجوب نفقه زن بر شوهر در عقد دائم، آن است که زن در هر زمان که شوهر بخواهد، تمکین نماید و مانع نشود.

پیوند به بیرون

• منبع: فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۱، ص۴۸۵-۴۸۷.