آیه ۳۶ سوره توبه
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه ۳۶ سوره توبه |
| واقع در سوره | توبه |
| شماره آیه | ۳۶ |
| جزء | ۱۱ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | فقهی |
| درباره | حرمت جنگیدن در ماه‌های حرام |
| آیات مرتبط | آیه ٢١٧ سوره بقره و آیه ١٩٤سوره بقره |
آیه ۳۶ سوره توبه به ماه‌های دوازده‌گانه قمری و حرمتِ جنگیدن در چهار ماه حرام اشاره دارد. مفسران بر این باورند که این چهار ماه عبارتند از ماه‌های رجب، ذی‌القعده، ذی‌الحجة و محرم. به گفتۀ پژوهشگران، خداوند این چهار ماه را حرام قرار داد تا مردم در این مدت از جنگ دست بردارند و امنیت فراگیر شود. بعضی از مفسران از این آیه احکامی دربارۀ نحوۀ جنگیدن با مشرکان برداشت کرده‌اند.
برخی از روایات شیعه، باطن این آیه را اشاره‌گر به نام دوازده امام شیعه می‌دانند؛ اما بیشتر مفسران شیعه معتقدند مفهوم این آیه مربوط به احکام جهاد است.
نکات کلی آیه
آیه ۳۶ سوره توبه، جنگیدن در چهار ماه از دوازده ماه سال را حرام دانسته است. به گفتۀ علامه طباطبایی، مفسران بر این مسئله اتفاق دارند که این چهار ماه عبارتند از ماه‌های رجب، ذی‌القعده، ذی‌الحجة و محرم.[۱] به اعتقاد مفسران، دلیل حرمت چهارماهه جنگ این است که اگر جنگجویان در این مدت اسلحه را بر زمین گذارند، مجالی برای تفکر و اندیشه پیدا خواهند کرد و احتمال پایان یافتن جنگ‌ها بسیار بیشتر می‌شود.[۲]
بعضی از مفسران درباره قسمت پایانی آیه گفته‌اند که با مشرکان به شکل متحد، جمعی و بدون اختلاف مبارزه کنید، همان‌طوری که آنها نیز دست‌جمعی با شما کارزار می‌کنند. در مقابل برخی دیگر از مفسران معنای این قسمت آیه را این دانسته‌اند که با همۀ مشرکان بجنگید همچنان‌که آنها همگی با شما می‌جنگند.[۳] تعدادی از مفسران نیز احتمال داده‌اند که منظور آیه این باشد که به شکلی بازدارنده با مشرکان بجنگید.[۴]
متن آیه
﴿إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا فِي كِتَابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ فَلَا تَظْلِمُوا فِيهِنَّ أَنْفُسَكُمْ وَقَاتِلُوا الْمُشْرِكِينَ كَافَّةً كَمَا يُقَاتِلُونَكُمْ كَافَّةً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ ٣٦﴾ [توبه:36]
﴿در حقیقت‌شماره ماه‌ها نزد خدا از روزی که آسمانها و زمین را آفریده در کتاب [علم] خدا دوازده ماه است از این [دوازده ماه] چهار ماه [ماه] حرام است این است آیین استوار پس در این [چهار ماه] بر خود ستم مکنید و همگی با مشرکان بجنگید چنانکه آنان همگی با شما می‌جنگند و بدانید که خدا با پرهیزگاران است ٣٦﴾
ارتباط با ائمه(ع)
در تفسیرهای نورالثقلین و البرهان روایاتی نقل شده است که طبق آنها، باطن آیه ۳۶ سوره توبه به امامان شیعه اشاره دارد.[۵] در روایتی از امام باقر(ع) آمده است که در این آیه به مفهوم «دین قیّم» اشاره شده در حالی که شناخت ماه‌ها ارتباطی با دین قیّم ندارد؛ چراکه یهودیان و مسیحیان و پیروان سایر آیین‌ها نیز نام ماه‌ها را می‌دانند. طبق این روایت این دوازده ماه به نام امامان شیعه اشاره دارد که برپادارندۀ دین خداوند هستد. همچنین منظور از چهار ماه حرام، چهار امام شیعه است که نامشان علی است، یعنی امام علی(ع)، امام سجاد(ع) (علی بن حسین)، امام رضا(ع) (علی بن موسی)، امام هادی(ع) (علی بن محمد).[۶] با این حال، ناصر مکارم شیرازی بر اساس برخی روایات دیگر احتمال داده است که اساساً عبارت «ذلک دین القیم» به این مسئله اشاره دارد که مسئلۀ حرمت ماه‌های حرام در ادیان گذشته نیز وجود داشته است و سنت ادیان الهی است.[۷]
پانویس
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۵۲ش، ج۹، ص۲۶۷.
- ↑ تقی‌زاده اکبری، جهاد در آیینه قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۲، ص۷۰؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۴۰۷.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۸۹؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۵۲ش، ج۹، ص۲۶۹؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ ق، ج۵، ص۴۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۵۲ش، ج۹، ص۲۶۹.
- ↑ بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۷۷۲-۷۷۵؛ حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۲۱۴.
- ↑ بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۷۷۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۴۰۶.
منابع
- بحرانی، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن. قم، مؤسسة البعثة، ۱۴۱۵ق.
- تقی‌زاده اکبری، علی، جهاد در آینه قرآن، قم، زمزم هدایت، ۱۳۸۶ش.
- حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، ایران، اسماعیلیان، ۱۴۱۵ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۵۲ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۸ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دار الکتاب، ۱۴۰۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۴ش.