یوم الحسرة
یوم الحَسْرَة، از نام‌های روز قیامت به معنای روز اندوه و افسوس و پشیمانی است که در قرآن آمده است.
در قرآن
این اصطلاح یک‌بار در قرآن کریم در سوره مریم آمده است.
وَ أَنذِرْهُمْ يَوْمَ الحَْسْرَةِ إِذْ قُضىَِ الْأَمْرُ وَ هُمْ فىِ غَفْلَةٍ وَ هُمْ لَا يُؤْمِنُون.
آنان را از روز ندامت بترسان، آن دم كه كار بگذرد و آنها بی‌خبر مانند و باور ندارند. سوره مریم، آیه ۳۹.
در آیات دیگری نیز به حسرت خوردن انسان‌ها در روز قیامت اشاره شده است. مانند موارد زیر:
- أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ في جَنْبِ اللَّه. ترجمه: تا آنكه [مبادا] كسى بگويد: دريغا بر آنچه در حضور خدا كوتاهى ورزيدم.[۱]
- در سوره فرقان حسرت خوردن ظالم اینگونه به تصویر کشیده شده است: وَ یَومَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَی یَدَیهِ یَقُولُ یَا لَیتَنِی اتَّخَذتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلا. ترجمه: و (به خاطر آور) روزی را که ستمکار دست خود را (از شدّت حسرت) به دندان می‌گزد و می‌گوید: «ای کاش با رسول (خدا) راهی برگزیده بودم».[۲]
معنای یوم الحسرة
کلمه الحسرة از حسر گرفته شده که حَسْر به معنای کشف و آشکار شدن است و الحَسْرَة به معنای اندوه و پشیمانی به‌خاطر از دست دادن چیزی است.[۳] شیخ طبرسی در مجمع البیان می‌گوید حسرت مخصوص گناه‌کار نیست، نیکوکاران هم حسرت می‌خورند که ای کاش اعمال نیک بیشتری انجام می‌دادیم.[۴]
دلیل نام‌گذاری روز قیامت به روز حسرت این است که در آن روز حکم صادر می‌شود و جهنمی و بهشتی بودن انسان‌ها مشخص می‌گردد. از دست دادن سعادت ابدی مایه حسرت گناه‌کاران خواهد بود.[۵] و زندگی ابدی در جهنم برای جهنمیان حسرتی بزرگ خواهد بود.[۶]
عوامل حسرت خوردن
در قرآن و روایات مواردی به عنوان عوامل حسرت خوردن در روز قیامت مطرح شده است:
در قرآن
- استکبار و استهزاء: استکبار باعث عدم پذیرش آیات الهی می‌شود و آنها را به کفر می‌رساند و علت حسرت آنها در قیامت خواهد بود.[۷]
- خرج کردن علیه دین: پول‌هایی که کافران برای بازداشتن مردم از رفتن به سمت خداوند خرج می‌کنند، مایه حسرت آنها در روز قیامت خواهد بود.[۸]
- انکار معاد یا غفلت از آن: باور نداشتن به روز قیامت و مواجهه انسان با اعمال خود در روز قیامت مایه حسرت آنها خواهد شد. خداوند به آنان در روز قیامت می‌گوید آیا این حق نیست؟ می‌گویند: بله، سوگند به پروردگارمان... ای حسرت و دریغ بر ما، بر آنچه درباره آن کوتاهی کردیم و آنان بار سنگین گناهانشان را به دوش می‌کشند.[۹] در آیه دیگری اینگونه آمده است: ْ يَاوَيْلَنَا قَدْ كُنَّا فىِ غَفْلَةٍ مِّنْ هَذَا. ترجمه: ای وای بر ما که از روز قیامت غافل بودیم.[۱۰]
- ترک ایمان و عمل صالح: کسانی که وارد جهنم می‌شوند این جملات را می‌گویند: ای کاش باز می‌گشتیم و آیات خدا را تکذیب نمی‌کردیم و از مومنان می‌شدیم.[۱۱]ای کاش خداوند را فرمان می‌بردیم و پیامبر را اطاعت می‌کردیم.[۱۲]
در روایات
- امام صادق(ع) مجلسی را که در آن ذکر خدا یا اهل بیت(ع) نباشد مایه حسرت در روز قیامت معرفی کرده‌اند.[۱۳]
- حضرت علی(ع) بزرگ‌ترین حسرت در روز قیامت را کسب مالی معرفی کردند که برای طاعت خداوند به دست نیامده باشد.[۱۴]
- امام باقر(ع) فرمودند: به راستى كه در روز قیامت كسانى بیش از همه مردم در حسرت و اندوه به سر مى‌برند كه از عدالت ستایش مىكردند و در عمل مخالفت مى‌ورزیدند.[۱۵]
- در روایت نبوی اینگونه آمده است که کسی که آخرت خود را می‌فروشد تا شخص دیگری به دنیا برسد بیشترین حسرت را در روز قیامت خواهد خورد.[۱۶]
پانویس
- ↑ سوره زمر، آیه ۵۶.
- ↑ سوره فرقان، آیه۲۷.
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات، ص۲۳۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البيان، ج۶، ص ۷۹۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ج۱۴، ص۵۰.
- ↑ کاشانی، منهج الصادقين، كتابفروشى اسلاميه، تهران، ج۵، ص۴۰۸.
- ↑ سوره زمر، آیات ۵۶ تا ۵۹.
- ↑ سوره انفال، آیه ۳۶.
- ↑ سوره انعام، آیات ۲۹ تا ۳۱.
- ↑ سوره انبیاء، آیه ۹۷.
- ↑ سوره انعام، آیه ۲۷.
- ↑ سوره احزاب، آیه۶۶.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۵، ص۴۶۸.
- ↑ نور الثقلین، ج۱، ص۱۵۲.
- ↑ فیض کاشانی، التفسیر الصافی، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۳۰.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ج۲۷، ص۱۸۶.
منابع
- حویزی، عبدعلی، نور الثقلین، مطبعه العلمیه، قم، ۱۳۸۳ق.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دار الشامیة، ۱۴۱۲ق.
- طباطبايى، محمدحسين، المیزان فی تفسیر القرآن، بيروت، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن الحسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ق.
- کاشانی، ملافتح الله، منهج الصادقين في إلزام المخالفين، تهران، كتابفروشى اسلاميه.
- فیض کاشانی، محسن، التفسیر الصافی، قم، مؤسسة الهادی، ۱۴۱۶ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.