ترتیل
تَرْتیل از آداب و شیوه‌ای برای تلاوت قرآن است که بر اساس آن قرآن همراه با تدبر و صوت زیبا تلاوت می‌شود. قرآن، پیامبر(ص) را به این شیوه سفارش کرده است. ترتیل شیوه‌ای خاص در قرائت است معمولا مسلمانان از آن برای قرائت و ختم قرآن استفاده می‌کنند.
مفهوم
ترتیل از «رَتَل»، به معنای «منظم بودن و مرتب بودن» گرفته شده است. ترتیل به معنی پی در پی آوردن آیات از روی نظم و حساب است و بر اثر کاربرد آن در قرآن، نیکو کردن کلام، آرام و شمرده خواندن، به آن افزوده شده است.[۱] ترتیل در اصطلاح، به مفهوم خواندن آیات قرآن همراه با نظم، ادای صحیح حروف، تبیین کلمات، دقّت و تأمّل در مفاهیم آیات و اندیشه در نتایج آنها است. [۲]
کاربرد قرآنی
ترتیل، ۴ بار در قرآن کریم به کار رفته و به دو معنا دلالت دارد:
- پیوسته و به‌تدریج نازل شدن قرآن بر پیامبر در آیه ۳۲ سوره فرقان «وَ قالَ الَّذینَ کَفَرُوا لَوْ لا نُزِّلَ عَلَیهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً واحِدَةً کَذلِکَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤادَکَ وَ رَتَّلْناهُ تَرْتیلاً» [۳] و «رَتَّلْناه ترتیلاً» اشاره به این دارد که آیات قرآن در مدت ۲۳ سال نازل شده و این نزول تدریجی بر اساس نظم و برنامه بوده است. در برخی از روایات نیز به این معنای آن اشاره شده است از جمله اینکه پیامبر فرموده «تمامی قرآن، آیه آیه و حرف حرف بر من نازل شده است».[۴]
- شیوه تلاوت قرآن؛ بر اساس آیه «و رَتّلِ القرآنَ ترتیلاً»[۵] خدا به پیامبر دستور داده که قران را به ترتیل بخواند و او را از شتابان خواندن آن نهی کرده است.[۶] در این صورت، ترتیل به معنای شیوهٔ تلاوت قرآن است که همان شیوهٔ خواندن قرآن بر پیامبر(ص) به هنگام نزول بوده است.[۷] در برخی روایات نیز ترتیل شیوه‌ای برای قرائت قرآن معرفی شده است از جمله پیامبر (ص) روایت شده که «ترتیل آن است که به هنگام قرائت قرآن حروف و کلمات آن را به شیوایی ادا و به خوبی بیان کنند».[۸]
شماری از تابعین، ترتیل را به معنای تلاوت کردنِ آیه‌ای از قرآن، تکرار و زمزمه کردن آن با چشم گریان پنداشته و آن را به سنت رسول خدا (ص) منتسب می‌دانسته‌اند.[۹] برخی از احادیث ائمه اهل بیت (ع) نیز به چنین معنایی دلالت دارد.[۱۰]
شاخصه‌ها
ترتیل دارای ویژگی‌هایی است:
- تدبر و دقت در معانی قرآن؛[۱۱]
- تحسین صوت: قرآن را با صدای زیبا قرائت کردن.[۱۲] البته در برخی از روایات، به جای «تحسین»، تحزین عنوان شده است. تحزین را پایین آوردن صدا و غم‌انگیز تلاوت کردن قرآن[۱۳] و ترتیل را ناظر بر ساعات دل شب و حالات و مقامات تهجُّد و شب‌زنده‌داری دانسته‌اند.[۱۴]
رعایت ترتیل در شیوه‌های قرائت
ترتیل یک اصل در تلاوت قرآن بود و همانند تجوید به هر شیوه‌ای که خوانده شود، می‌بایست رعایت شود[۱۵]ابن جزری شیوه‌های قرائت قرآن را به سه شیوه تحقیق و حَدْر و تَدویر منحصر می‌کند که در هر سه باید ترتیل رعایت شود.[۱۶]
ترتیل در دوره معاصر
«ترتیل» شیوه‌ای از قرائت سریع، یکنواخت و آهنگین قرآن به شمار می‌رود و در جهان اسلام از آن در آموزش و حفظ قرآن استفاده می‌شود.
پانویس
- ↑ زید بن علی، ۱۴۱۲ق، ص ۳۵۲؛ طوسی، التبیان، داراحیاء التراث العربی، ج۱۰، ص۱۶۲؛ راغب، مفردات، ۱۴۱۲ق، ص۳۴۱؛ میبدی، کشف الاسرار، ۱۳۶۱ش، ج۱۰، ص۲۶۱؛ رازی، روح الجنان، ۱۳۸۷ق، ج۱۱، ص۲۹۸.
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۱۱، ص۲۶۵. سیوطی، الاتقان في علوم القران، ۱۳۹۴ق، ج۱، ص۳۴۶.
- ↑ سوره فرقان، آیه ۳۲.
- ↑ حلبی، السیرة الحلبیه، ج۱، ص۲۶۰.
- ↑ سوره مزمل، آیه۴.
- ↑ ابن جزری، دارالكتاب العربی، ج۱، ص۲۰۸.
- ↑ ابن جزری، النشر، دارالكتاب العربی، ج۱، ص۲۰۸.
- ↑ سیوطی، الدرالمنثور، محمدامین دمج، ج۶، ص۲۷۷.
- ↑ سیوطی، الدرالمنثور، محمدامین دمج، ج۶، ص۲۷۷.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۳۸۵-۱۳۸۸ق، ج۷، ص۲۶۸، ج۶۷، ص۳۴۲-۳۴۳، ج۲۴، ص۷۵، ج۹۲، ص۱۹۱ ۹۲/۱۹۱.
- ↑ نک: ابن کثیر، تفسیر، ۱۴۱۶ق، ج۷، ص۱۴۲؛ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، دارالکتب العلمیه، ج۱۹، ص۳۷؛ زرکشی، البرهان، ۱۳۹۱ق، ج۱، ص۴۴۹-۴۵۰؛ ابن جزری، التمهید، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۰۸-۲۰۹؛ سیوطی، الدرالمنثور، محمدامین دمج، ج۱، ص۲۹۹-۳۰۰.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۹، ص۵۶۹؛ مجلسی، بحارالانور، ۱۳۸۵-۱۳۸۸ق، ج۹۲، ص۱۹۱.
- ↑ میبدی، کشف الاسرار، ۱۳۶۱ش، ج ۱۰، ص ۲۶۶؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۹، ص۵۶۹؛ جرجانی، التعریفات، ۱۴۰۸ق، ص۵۵
- ↑ ابن جزری، النشر، دارالكتاب العربی، ج۱، ص۲۰۹.
- ↑ ابن جزری، النشر، دارالكتاب العربی، ج۱،ص۲۵۰؛ ابن جزری، التمهید، ۱۴۰۹ق، ص۶۲-۶۴.
- ↑ ابن جزری، النشر، دارالكتاب العربی، ج۱، ص۲۰۵-۲۰۷.
منابع
- ابن جزری، محمد، التمهید، به کوشش غانم قدوری محمد، بیروت، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
- ابن جزری، محمد، النشر فی القراءات العشر، بیروت، دارالكتاب العربی.
- ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، ۱۴۱۶ق/۱۹۹۶م.
- ابن منظور، لسان العرب، بيروت، نشر دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
- ابوالفتوح رازی، روح‌الجَنان، به کوشش ابوالحسن شعرانی و علی‌اکبر غفاری، تهران، ۱۳۸۷ق.
- جرجانی، علی، التعریفات، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
- حلبی، علی، السیرة الحلبیة، بیروت، المکتبة الاسلامیه.
- راغب اصفهانی، حسین، مفردات الفاظ القرآن، به کوشش صفوان عدنان داوودی، دمشق/بیروت، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
- زرکشی، محمد، البرهان، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، بیروت، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۲م.
- زید بن علی، تفسیر، به کوشش حسن محمدتقی حکیم، بیروت، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
- سیوطی، الدر المنثور، بیروت، محمدامین دمج.
- سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، تحقیق محمد أبو الفضل إبراهيم،
الناشر: الهيئة المصرية العامة للكتاب، ۱۳۹۴ق.
- طبرسی، فضل، مجمع‌‌البیان، به کوشش هاشم رسولی محلاتی، بیروت، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
- طوسی، محمد، التبیان، به کوشش احمد‌حبیب قصیر عاملی، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
- قرطبی، محمد، الجامع لاحکام القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیه.
- مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، تهران، ۱۳۸۵-۱۳۸۸ق.
- میبدی، ابوالفضل، کشف الاسرار، به کوشش علی‌اصغر حکمت، تهران، ۱۳۶۱ش.