 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
مَحرَمیت نَسَبی نوعی محرمیت که به‌واسطه تولد میان دو نفر یا بیشتر ایجاد می‌شود. نَسَب از راه آمیزش حلال و وطی به شبهه به‌وجود می‌آید و یا به اعتقاد برخی از فقیهان از آمیزش حرام. به باور عده‌ای از فقیهان شیعه، نسب شرعی از راه تلقیح مصنوعی نیز ایجاد می‌شود.
مادر و مادربزرگ، دختر و دختر فرزند، خواهر، عمه و عمه‌های پدر و مادر، خاله و خاله‌های پدر و مادر، خواهرزاده (دختر خواهر) اولاد و نوه‌ها و نتیجه‌های خواهر هر چه پایین‌تر روند و برادرزاده (دختر برادر) اولاد و نوه‌ها و نتیجه‌های برادر هر چه پایین‌تر روند، هفت دسته از محارم نسبی مرد هستند که ازدواج با آن‌ها حرام و نگاه کردن به آن‌ها جایز دانسته شده است.
همچنین پدر و پدربزرگ، پسر و پسر فرزند، برادر، پسر خواهر، پسر برادر، عمو و عموی پدر و مادر، دایی و دایی پدر و مادر محارم نسبی زنان هستند.
مفهوم‌شناسی
محرمیت نسبی عبارت است از رابطه خویشاوندی بین دو نفر که هر کدام از یک نسل و یا هر دو از نسل شخص ثالثی به دنیا آمده باشند.[۱] این اصطلاح در ابواب فقهی نکاح و ارث آمده است.[۲]
به نظر برخی از فقیهان شیعه همچون امام خمینی و سید علی سیستانی، نَسَبی که باعث ایجاد محرمیت می‌شود به دو قسم تقسیم شده است:[۳]
نسب شرعی
نسب شرعی به سه طریق ایجاد می‌شود:
- آمیزش حلال: تولدی که از آمیزش حلال حاصل شود؛[۴] هرچند مانعی مثل حائض بودن و یا مُحرم بودن زن در میان باشد.[۵]
- وطی به شبهه: جایی که استحقاق آمیزش وجود ندارد؛[۶] ولی مرد به تصور اینکه آمیزش حلال است، با زنی آمیزش کرده است.[۷] فرزند متولد شده از وطی به شبهه احکام فرزند حاصل از ازدواج را دارد.[۸]
- تلقیح مصنوعی: تولدی که بدون آمیزش حاصل می‌شود.[۹]
نسب غیر شرعی
به باور برخی از فقیهان، نسب غیرشرعی به‌واسطه آمیزش حرام محقق می‌شود.[۱۰] البته عده‌ای از فقیهان شیعه همچون محقق حلی در کتاب شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام گفته است که هرچند زانی و زانیه حق ازدواج با فرزندی متولد از زنا را ندارند؛ ولی به‌واسطه زنا هم نسب شرعی حاصل نمی‌شود.[۱۱] همچنین به گفته شهید ثانی در مسالک الافهام، احکام محرمیت همچون جواز نگاه کردن نیز بین آن‌ها جاری نخواهد شد.[۱۲]
احکام و مصادیق
به گفته فقیهان شیعه، هفت دسته از زنان بر مردان به‌واسطه نَسَب مَحرَم هستند[۱۳] که نگاه کردن به آن‌ها و آشکار شدن زینت توسط آن‌ها جایز[۱۴] و ازدواج با آن‌ها حرام دانسته شده است.[۱۵]
- مادر و مادربزرگ؛ پدری و مادری[۱۶] (هر کس که انسان از او باواسطه یا بدون واسطه تولّد یافته است.)[۱۷]
- دختر و دختر فرزند[۱۸]
- خواهر[۱۹]
- عمه و عمه‌های پدر و مادر[۲۰]
- خاله و خاله‌های پدر و مادر[۲۱]
- خواهرزاده (دختر خواهر) اولاد و نوه‌ها و نتیجه‌های خواهر هر چه پایین‌تر روند[۲۲]
- برادرزاده (دختر برادر) اولاد و نوه‌ها و نتیجه‌های برادر هر چه پایین‌تر روند[۲۳]
همچنین پدر و پدربزرگ، پسر و پسر فرزند، برادر، پسر خواهر، پسر برادر، عمو و عموی پدر و مادر، دایی و دایی پدر و مادر بر زنان مَحرَم هستند.[۲۴]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۳۸.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۳۸ و ج۳۹، ص۷.
- ↑ خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۵۲؛ سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۳۸.
- ↑ سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۳۸.
- ↑ سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۳۸.
- ↑ سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۳۸.
- ↑ سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۳۸.
- ↑ قبله‌ای، «بررسی احکام فقهی و حقوقی حمل و جنین ناشی از زنا و وطی به شبهه»، ص۱۶.
- ↑ سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۳۸.
- ↑ سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۳۸.
- ↑ محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۲۵.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۷، ص۲۰۲-۲۰۳.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۳۸.
- ↑ طباطبائی یزدی، عروة الوثقی، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۳۱۷-۳۱۸.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۳۸.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۳۸.
- ↑ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۳۸۰-۱۳۸۱ش، ج۲، ص۱۰۸.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۳۸.
- ↑ محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۲۴.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۳۹.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۳۹.
- ↑ محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۲۵.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۳۸.
- ↑ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۳۸۰-۱۳۸۱ش، ج۲، ص۱۱۰.
منابع
- خمینی، روح‌الله، تحریر الوسیلة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۲۱ق.
- سیستانی، علی، منهاج الصالحین، قم، مکتب آیة الله العظمی السید السیستانی، ۱۴۱۵ق.
- شهید ثانی، مسالک الاَفهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مؤسسة المعارف الاِسلامیة، ۱۴۱۳ق.
- طباطبائی یزدی، محمدکاظم، العروة الوثقی، قم، دفتر نشر اسلامی (جامعه مدرسین)، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
- قبله‌ای، خلیل، «بررسی احکام فقهی و حقوقی حمل و جنین ناشی از زنا و وطی به شبهه»، در نشریه دیدگاه‌های حقوق قضایی، شماره ۸، زمستان ۱۳۷۶ش.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، کتاب النکاح، قم، مدرسة الامام علی بن ابی‌طالب، ۱۳۸۰-۱۳۸۱ش.
- نجفی، محمد‌حسن، جواهر الکلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۶۲ش.