آتشبس
 | مقالات ویکیشیعه با رویکرد «ارتباط با مکتب اهلبیت» نوشته میشوند. برای آگاهی از دیگر ابعاد موضوع، منابع دیگر را جویا شوید. |
آتشبس یا مُهادَنه بهمعنای توافق موقت برای توقف جنگ است. از نظر فقه اسلامی، آتشبس تنها در صورت وجود مصلحت، مانند ضعف نظامی مسلمانان یا امید به پذیرش اسلام از سوی دشمن، جایز است و مدت آن باید مشخص باشد.
نمونههای آتشبس شامل غزوه بنیقریظه، جنگ صفین، جنگ عراق با ایران و جنگ ۱۲روزه اسرائیل با ایران است. تفاوت آتشبس با صلح در موقتی بودن آتشبس و دائمی بودن صلح است، بهطوری که آتشبس ممکن است نقض شود، اما صلح به اختلافات پایان میدهد.
توقف جنگ برای مدت معین
آتشبس پیمانی است که با هدف توقف جنگ، برای مدتی معین، خواه با گرفتن امتیاز یا بدون آن، منعقد میگردد.[۱] از آن با عنوان مهادنه[۲] در باب جهاد[۳] از ابواب فقهی بحث شده و احکام خاصی دارد.[۴] و در مباحث مربوط به بینالملل نیز از آن بحث میشود.[۵]
آتشبش با ترک مخاصمه و صلح متفاوت است؛ ترک مخاصمه به معنای برای پایان رسمی به درگیریها و معمولاً بلندمدت است؛[۶] درحالیکه آتشبس موقت است که احتمال نقض آن وجود دارد.[۷] صلح نیز به معنای پایان دائمی جنگ است و در آن شرایط نهایی ازجمله جبران خسارات و تعیین مرزها مشخص میگردد.[۸]
مشروعیت آتشبس و احکام آن
فقهای شیعه، آتشبس را تنها در صورت وجود مصلحت، مانند ضعف مسلمانان و امید به اسلام آوردن دشمن جایز میدانند.[۹] اگر مسلمانان توان مقابله با دشمن را داشته باشند، آتشبس جایز نیست.[۱۰] به گفته آیتالله خامنهای از مراجع تقلید شیعه، فقهای مسلمان بر جواز آتشبس اجماع دارند.[۱۱]
برای مشروعیت آتشبس، به آیات قرآن مانند آیه ۶۱ سوره انفال،[۱۲] سیره پیامبر(ص) در انعقاد پیمانهای صلح با مشرکان و اهل کتاب[۱۳] و سخنان امام علی(ع) به مالک اشتر در سفارش بر پذیرش صلح در صورت مصلحت[۱۴] استناد شده است. امام علی(ع) در نامه به مالک اشتر به او توصیه میکند: «صلحی که دشمن، تو را بدان میخواند و رضای خدا در آن است را رد نکن.»[۱۵]
فقها همچنین معتقدند مدتزمان آتشبس باید مشخص باشد در غیر این صورت پیمان باطل است.[۱۶] مشهور آنان معتقدند آتشبس میتواند تا چهار ماه ادامه یابد و نباید بیشتر از یکسال شود.[۱۷] درباره امکان تمدید بیش از چهار ماه میان فقیهان اختلافنظر وجود دارد.[۱۸] از نظر فقهیان نقض آتشبس نیز در صورتی جایز است که به ضرر مسلمانان باشد یا دشمن آن را نقض کند.[۱۹]
نمونههایی از آتشبس در جهان اسلام
- آتشبس در جنگ بنیقریظه (سال ۵ق): پس از محاصره قلعههای یهودیان بنیقریظه توسط مسلمانان، یهودیان پس از تسلیم، پیشنهاد آتشبس دادند و پیامبر(ص) آن را پذیرفت.[۲۰]
- آتشبس در جنگ صفین (سال ۳۷ق) معاویه در آستانه شکست بود که پیشنهاد حکمیت و آتشبس داد.[۲۱] گروهی از سپاهیان امام علی(ع) با وجود هشدارهای او، آتشبس را پذیرفتند و جنگ متوقف شد.[۲۲]
- آتشبس در جنگ عراق با ایران: (۱۳۶۷ش) با قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل[۲۳] عراق بلافاصله آن را پذیرفت، اما ایران تحت فشارهای بینالمللی، آتشبس را قبول کرد.[۲۴]
- آتشبس در جنگ اسرائیل با ایران: (خرداد ۱۴۰۴ش) پس از حمله اسرائیل به تأسیسات هستهای و نظامی ایران و پاسخ متقابل نیروهای ایران، به درخواست اسرائیل و موافقت ایران آتشبس برقرار شد.[۲۵]
تکنگاری
المهادنة: رسالهای است حاصل تقریرات درسهای خارج فقه سید علی خامنهای در موضوع آتشبس (مهادنه) که بین سالهای ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۳ش تدریس شده است. این اثر به همراه دو رساله دیگر در مجموعه ثلاث رسائل فی الجهاد در سال ۱۳۹۶ش توسط انتشارات انقلاب اسلامی منتشر شده است.[۲۶]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۲۹۲-۲۹۳؛ فضلالله، کتاب الجهاد، ۱۴۱۸ق، ص۳۴۹.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۲۹۲؛ خامنهای، «مهادنه (قرارداد ترک مخاصمه و آتشبس)»، ص۵.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۲۹۱.
- ↑ مطهری، سیری در سیره ائمه اطهار(ع)، ۱۳۹۰ش، ص۶۸-۶۹؛ جمعی از نویسندگان، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهلبیت، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۱۰۴-۱۰۵.
- ↑ کاظمی، «مفهوم آتشبس، ترک مخاصمه و متارکه جنگ از دیدگاه حقوق بینالملل»، ص۱۳۲-۱۳۳.
- ↑ نوروزی، «مفهوم آتشبس و آثار حقوقی آن»، سایت شبکه شرق.
- ↑ نوروزی، «مفهوم آتشبس و آثار حقوقی آن»، سایت شبکه شرق.
- ↑ نوروزی، «مفهوم آتشبس و آثار حقوقی آن»، سایت شبکه شرق.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۲۹۳.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۳۱۲؛ فضلالله، کتاب الجهاد، ۱۴۱۸ق، ص۳۵۱؛ روحانی، فقه الصادق، ۱۳۹۲ش، ج۱۹، ص۱۱۴-۱۱۵.
- ↑ خامنهای، المهادنة، ۱۴۱۸ق، ص۲.
- ↑ روحانی، فقه الصادق، ۱۳۹۲ش، ج۱۹، ص۱۱۳.
- ↑ روحانی، فقه الصادق، ۱۳۹۲ش، ج۱۹، ص۱۱۴؛ خامنهای، مهادنه (قرارداد ترک مخاصمه و آتشبس)، ص۸.
- ↑ خامنهای، مهادنه (قرارداد ترک مخاصمه و آتشبس)، ص۸.
- ↑ سید رضی، نهجالبلاغه (صبحی صالح)، ۱۴۱۴ق، نامه ۵۳، ص۴۴۲.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۲۹۹.
- ↑ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۰۴؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۸۳؛ روحانی، فقه الصادق، ۱۳۹۲ش، ج۱۹، ص۱۱۸.
- ↑ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۰۴؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۸۴.
- ↑ کاشفالغطاء، کشف الغطاء، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۳۵۲؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۳۱۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۱۰-۱۱۱.
- ↑ منقری، وقعة صفین، ۱۴۰۴ق، ص۴۷۸.
- ↑ منقری، وقعة صفین، ۱۴۰۴ق، ص۴۷۸–۴۷۹.
- ↑ مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، اطلس جنگ ایران و عراق، ۱۳۹۲ش، ص۱۱۱.
- ↑ ابوغزاله، جنگ عراق و ایران، ۱۳۸۰ش، ص۲۷۳ و ۳۰۸.
- ↑ ویژگی جنگ ۱۲ روزه اسرائیل-ایران/ از میانجیگری ترامپ تا خودداری از حمله به شهر قدس-اورشلیم»، سایت تحلیلی خبری عصر ایران.
- ↑ «کتاب «ثلاث رسائل فیالجهاد» بیانات رهبر معظّم انقلاب در بحث جهاد منتشر شد»، انتشارات انقلاب اسلامی.
منابع
- ابوغزاله، عبدالحلیم، جنگ عراق و ایران، مترجم نادر نوروزشاد، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، ۱۳۸۰ش.
- جمعی از نویسندگان، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهلبیت، قم، مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۲ش.
- خامنهای، سیدعلی، المهادنة، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، ۱۴۱۸ق.
- خامنهای، سیدعلی، « مهادنه (قرارداد ترک مخاصمه و آتش بس)»، فقه اهل بیت(ع)، شماره ۱۱ و ۱۲، پاییز و زمستان ۱۳۷۶ش.
- روحانی، سید محمدصادق، فقه الصادق، قم، آیین دانش، ۱۳۹۲ش.
- سید رضی، محمد بن حسین، نهجالبلاغه (صبحی صالح)، تحقیق: علینقی فیضالاسلام، قم، هجرت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- شهید ثانی، زینالدین بن علی، مسالک الافهام، قم، بنیاد معارف اسلامی، ۱۴۱۳ق.
- کاشف الغطاء، شیخ جعفر، کشف الغطاء عن مبهمات شریعة الغراء، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۲۲ق.
- کاظمی، علیاصغر، «مفهوم آتش بس، ترک مخاصمه و متارکه جنگ از دیدگاه حقوق بینالملل»، نشریه حقوقی بینالمللی، شماره ۱۱، سال ۱۳۶۸ش.
- فضلالله، سید محمدحسین، کتاب الجهاد، بیروت، دار الملاک للطباعة و النشر و التوزیع، ۱۴۱۸ق.
- منقری، نصر بن مزاحم، وقعة صفین، قم، کتابخانه آیتالله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
- مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، اطلس جنگ ایران و عراق، تهران، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۹۲ش.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، شرایع الاسلام، قم، انتشارات اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق.
- مطهری، مرتضی، سیری در سیره ائمه اطهار(ع)، قم، انتشارات صدرا، ۱۳۹۰ش.
- نجفی، محمدحسن، جَواهر الکلام فی شرحِ شرائعِ الاسلام، تصحیح عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دارُ اِحیاء التُّراثِ العربی، چاپ هفتم، ۱۳۶۲ش.
- نوروزی، قدرتالله، «مفهوم آتشبس و آثار حقوقی آن»، سایت شبکه شرق، تاریخ درج مطلب: ۴ تیر ۱۴۰۴ش، تاریخ بازدید: ۱۳ تیر ۱۴۰۴ش.
- ویژگی جنگ ۱۲ روزه اسرائیل-ایران/ از میانجیگری ترامپ تا خودداری از حمله به شهر قدس-اورشلیم»، سایت تحلیلی خبری عصر ایران، تاریخ بازدید: ۴ مرداد ۱۴۰۴ش.
- [https://khameneibook.ir/content/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%AB%D9%84%D8%A7%D8%AB-%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D8%A6%D9%84-%D9%81%DB%8C%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%87%D8%A7%D8%AF-%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA-%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D8%B8%D9%91%D9%85-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%AD%D8%AB-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D8%AF-%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%B1-%D8%B4%D8%AF «کتاب «ثلاث رسائل فیالجهاد» بیانات رهبر معظّم انقلاب در بحث جهاد منتشر شد
»]، انتشارات انقلاب اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۳ مرداد ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۲۱ مرداد ۱۴۰۴ش.