حَبْل‌ُالله به‌معنای ریسمان الهی، تعبیری قرآنی که خداوند در آیه اِعتصام به مسلمانان فرمان می‌دهد همگی به حبل‌الله چنگ بزنند و پراکنده و گروه گروه نشوند.[۱]
تفسیر عیاشی (درگذشت: ۳۲۰ق) روایاتی را نقل کرده که آل‌محمد یا امام علی(ع) مصداق حبل‌الله معرفی شده‌اند.[۲] علامه طباطبایی نیز معتقد است منظور از حبل‌الله در وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا، قرآن و پیامبر(ص) است. همچنین او منظور از عبارت «و مَنْ یعْتَصم بالله» در آیه ۱۰۱ سوره آل‌عمران را نیز تمسک به آیات الهی و به پیامبر(ص) (کتاب و سنت) دانسته است.[۳] در تفسیر الدُرُّ المَنْثور، اثر سیوطی (درگذشت: ۹۱۱ق) از عالمان اهل‌سنت، نیز روایاتی نقل شده که جماعت، قرآن و عترت پیامبر، عهد و طاعت خدا از مصادیق حبل‌الله هستند.[۴] تفسیر المنار از تفاسیر اهل‌سنت، حبل‌الله را به امر به معروف و نهی از منکر تفسیر کرده است.[۵]
به‌گفته فَضل بن حسن طَبْرِسی (درگذشت: ۵۴۸ق) مفسران درباره حبل‌الله نظرات مختلفی دارند. برخی آن را قرآن، برخی دیگر دین اسلام و برخی روایات آن را اهل‌بیت پیامبر می‌داند. طبرسی حمل آن بر همه موارد را بهتر دانسته است. او برای تأیید این نظر به حدیث ثقلین استناد کرده است که در آن، قرآن و اهل‌بیت(ع) به عنوان دو حبل معرفی شده‌اند. در نقل او به جای ثقلین از تعبیر حبلین[یادداشت ۱] استفاده شده است.[۶]
به‌گفته آیت‌الله مکارم شیرازی، احتمالات مطرح‌شده برای حبل‌الله اختلافی با یکدیگر ندارند، چرا که منظور از ریسمان الهی هر گونه وسیله ارتباطی با خداوند است. این ارتباط ممکن است با قرآن، پیامبر(ص)، اهل‌بیت(ع) و چیزهای دیگری محقق شود.[۷] او همچنین معتقد است حبل‌الله به این مسئله اشاره دارد که انسان برای نجات از تاریکی جهل و نادانی به راهنما یا ریسمانی نیاز دارد که با چنگ‌زدن به آن از چاه غفلت بیرون بیاید.[۸]
پانویس
- ↑ سوره آل‌عمران، آیه ۱۰۳.
- ↑ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۱۹۴.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۳، ص۳۶۹.
- ↑ سیوطی، الدر المنثور، دارالفکر، ج۲، ص۲۸۴-۲۸۸.
- ↑ رشیدرضا، تفسیر القرآن الحکیم، ۱۹۹۰م، ج۴، ص۳۹.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، دارالمعرفه، ج۲، ص۸۰۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۳-۱۳۷۴ش، ج۳، ص۲۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۳-۱۳۷۴ش، ج۳، ص۳۲.
یادداشت
- ↑ «إنی قد ترکت فیکم حبلین إن أخذتم بهما لن تضلوا بعدی أحدهما أکبر من الآخر کتاب الله حبل ممدود من السماء إلی الأرض و عترتی أهل بیتی ألا و إنهما لن یفترقا حتی یردا علی الحوض» من در میان شما دو ریسمان(دو راه برای هدایت) گذاشته‌ام که تا وقتی به آنها چنگ آویزید هرگز پس از من گمراه نمی‌شوید و یکی از آن دو بزرگتر(و جایگاهش برتر) از دیگری است: کتاب خدا که ریسمانی است از آسمان به زمین کشیده و عترت و خاندان من. بدانید که این دو هرگز از هم جدا نمی‌شوند تا کنار حوض نزد من آیند.(طبرسی، مجمع البیان، دارالمعرفه، ج۲، ص۸۰۵.)
منابع
- رشیدرضا، محمد، تفسیر القرآن الحکیم (تفسیر المنار)، الهیئة المصریة العامة للکتاب، ۱۹۹۰م.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الدرالمنثور، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، الطبعة الثالثه، ۱۳۹۳ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، دار المعرفة، بی‌تا.
- عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تصحیح سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، المطبعة العلمیة، چاپ اول، ۱۳۸۰ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴–۱۳۷۳ش.