لَعْنْ به معنای راندن و دور کردن همراه با ناراحتی است. لعن از جانب خدا به معنای قطع رحمت و لعن انسان برای دیگران نیز نوعی نفرین دانسته شده است. برخی می‌گویند لعن و سَبّ به یک معناست و با لعن دیگران به نام و نشان مخالفت کرده‌اند و آن را مغایر با قرآن و روایات دانسته‌اند. عده‌ای دیگر برای جواز لعن به برخی آیات و روایات دیگر استناد کرده‌اند.
مفهوم
لعن را به معنای راندن و دور کردن همراه با ناراحتی دانسته‌اند. لعن از جانب خدا به معنای قطع رحمت و توفیق دنیوی و نیز به معنای عذاب اخروی است. لعن از سوی انسان، نوعی نفرین و بدخواهی برای دیگری است.[۱]
تفاوت با سَبّ
برخی سب و لعن را دو مقوله جداگانه و دارای معنای اختصاصی دانسته‌اند. معنای سب را شَتْم و بیان کلام زشت و معنای لعن را طرد و دور گرداندن از رحمت الهی بیان کرده‌اند.[۲] آنان همچنین مدعی‌اند، در قرآن و روایات نیز این دو مفهوم با هم تفاوت دارند و خدا برخی را در قرآن لعن اما از سب آنها نهی کرده است.[۳] البته عده‌ای نیز لعن را هم‌معنای سب دانسته‌اند.[۴]
جایگاه لعن
کلمۀ لعن و مشتقات آن ۳۷ بار در قرآن آمده است.[۵] در قرآن، کافران، ظالمان، منافقان، آزار رسانندگان به خدا و رسول، آنانی که از روی عمد قتل نفس کنند و کسانی که حقایق را کتمان و امر را بر مردم مشتبه می‌سازند، لعن شده‌اند.[۶]
پیامبر نیز دشمنان رسالت، مشرکان، منافقان[۷] و برخی از صحابه را لعن کرده است.[۸] [یادداشت ۱]در روایات اهل بیت، غالیان[۱۰] و عاملان واقعه کربلا لعن شده‌اند. در زیارت عاشورا افرادی از بنی‌امیه همچون یزید، معاویه و ابوسفیان لعن شده‌اند.[۱۱]
برخی، خوارج را، نخستن کسانی دانسته‌اند که مسلمانان را با نام و نشان لعن کردند.[۱۲] پس از خوارج، معاویه نیز به طور رسمی به ترویج لعن پرداخت او دستور داد در منابر حضرت علی(ع) را لعن کنند.[۱۳]
آیا لعن مسلمان جایز است؟
مسلمانان با استناد به آیات و روایات لعن کافر را جایز می‌دانند اما درباره لعن مسلمان اختلاف‌نظر دارند: موافقان لعن مسلمان، لعن و سب را به یک معنا دانسته[۱۴] و برای اثبات جواز لعن به سیره پیامبر استناد می‌کنند که او گروهی از صحابه را که از لشکر اسامه تخلف کردند، لعن کرده است.[۱۵]
ادله مخالفان
مخالفان لعن، به آیاتی از قرآن، که مسلمانان را از سب و توهین به مقدسات دیگران از جمله مشرکان منع کرده، استناد می‌کنند.[۱۶] [یادداشت ۲]به اعتقاد آنان در تمام مواردی که خداوند در قرآن قومی را لعن کرده، علت آن را نیز بیان کرده و لعن خدا جز در مورد شیطان، لعن عام بوده و هیچ فردی را با نام و نشان لعن نکرده است.[۱۷]
آنان همچنین لعن‌های موجود در کلام پیامبر را لعن عام می‌دانند نه لعن به شخص و فرد خاص[۱۸] و بر این باورند گزارش‌هایی از پیامبر مشتمل بر لعن با نام و نشان آمده، با شخصیتی که قرآن از او ترسیم کرده، مطابقت ندارد.[۱۹]
مخالفان لعن بر این عقیده‌اند که سیره اهل بیت(ع) خصوصا حضرت علی(ع)، بر وفاق بوده و از دشنام به دیگران پرهیز می‌کردند.[۲۰] این عده به داستان جنگ صفین استناد کرده‌اند که بعد از صفین یاران علی(ع) به اصحاب معاویه دشنام دادند و علی(ع) فرمود: «من خوش ندارم که شما بسیار لعن نموده و دشنام دهید.»[۲۱][یادداشت ۳]
برخی از علمای شیعه مانند آیت‌الله خامنه‌ای[۲۲] و آیت‌الله سیستانی[۲۳] به حرمت توهین به مقدسات اهل‌سنت و دامن زدن به اموری که سبب اختلاف می‌شود، فتوا داده‌اند. غزالی در احیاء العلوم لعن را به سه دسته تقسیم کرده لعن با وصف عام مانند: لعنت بر کافران و اهل بدعت و فاسقان، لعنت با وصف خاص مانند: لعنت بر یهود و نصاری و مجوس و لعنت بر اشخاص معین که این را خطرناک برشمرده و در نهایت لعنت کردن بر یزید را به سبب این که قاتل امام حسین(ع) بوده و یا بدان فرمان داده را نپذیرفته زیرا او چنین نسبتی را در باره یزید ثابت نمی‌داند. [۲۴]
تک نگاری
- لعن چرا؟ نوشته صالح قنادی از انتشارات معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۹۱ش.[۲۵]
- لعنت ولعنت شدگان از منظر قرآن و روایات، نوشته لیلا باغفلکی، انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۹۵ش.[۲۶]
- «اللعن فی الاسلام» به زبان عربی نوشته خلیفه عبید کلبانی عمانی، از انتشارات دارالعصمه بحرین ۲۰۰۷م، ۱۴۲۸ق،در این کتاب به منابع مورد اعتماد اهل سنت نیز استناد شده است.[۲۷]
- مفهوم اللعن و حکمته فی القرآن الکریم والسنة النبویه، به زبان عربی از انتشارات مجمع جهانی اهلبیت، نوشته عبدالکریم بهبهانی، ۱۴۲۲ق.[۲۸]
جستارهای وابسته
پانوشت
- ↑ طریحی، مجمع البحرین، ۱۳۷۵ش، ج ۶، ص۳۰۹.
- ↑ فخلعی، مجموعه گفتمان‌های مذاهب اسلامی، ۱۳۸۳ش، ص۲۹۹.
- ↑ فخلعی، مجموعه گفتمان‌های مذاهب اسلامی، ۱۳۸۳ش، ص۲۹۹.
- ↑ بستانی، فرهنگ ابجدی، ۱۳۷۵ش، ص۷۵۶.
- ↑ رضوانی، شیعه‌شناسی، ۱۳۸۴ ش، ص۵۸۸
- ↑ فخلعی، مجموعه گفتمان‌های مذاهب اسلامی، ۱۳۸۳ش، ص۳۰۰
- ↑ فخلعی، مجموعه گفتمان‌های مذاهب اسلامی، ۱۳۸۳ش، ص۳۰۰.
- ↑ رضوانی، شیعه‌شناسی، ۱۳۸۴ش، ص۵۸۸.
- ↑ حاکم نیشابوری، مستدرک الصحیحین، دارالرسالة العالمیه، ۱۴۳۹ق، ج۹، ص۲۱۸.
- ↑ علامه مجلسی، بحارالانوار، ترجمه، ۱۳۶۳ش، ج۳، ص۲۰۰
- ↑ ابن قولویه، کامل الزیارات، ۱۳۵۶ق، ص۱۷۸.
- ↑ معلمی، «بنیان‌گذاران و مبلغان سب و لعن با نام و نشان در اسلام»، ۱۳۹۰ش، ص۱۹۱-۱۹۲.
- ↑ معلمی، «بنیان‌گذاران و مبلغان سب و لعن با نام و نشان در اسلام»، ۱۳۹۰ش، ص۱۹۸.
- ↑ فخلعی، مجموعه گفتمان‌های مذاهب اسلامی، ۱۳۸۳ش، ص۳۰۰
- ↑ طبرسی، الإحتجاج، ۱۳۷۱ش، ج ۲، ص۴۷۳.
- ↑ معلمی، «بنیان‌گذاران و مبلغان سب و لعن با نام و نشان در اسلام»، ۱۳۹۰ش، ص۱۹۱-۱۹۲.
- ↑ معلمی، «بنیان‌گذاران و مبلغان سب و لعن با نام و نشان در اسلام»، ۱۳۹۰ش، ص۱۹۳.
- ↑ معلمی، «بنیان‌گذاران و مبلغان سب و لعن با نام و نشان در اسلام»، ۱۳۹۰ش، ص۱۹۴-۱۹۵
- ↑ معلمی، «بنیان‌گذاران و مبلغان سب و لعن با نام و نشان در اسلام»، ۱۳۹۰ش، ص۱۹۴و۱۹۵.
- ↑ فخلعی، مجموعه گفتمان‌های مذاهب اسلامی، ۱۳۸۳ش، ص۶۱.
- ↑ فخلعی، مجموعه گفتمان‌های مذاهب اسلامی، ۱۳۸۳ش، ص۳۰۱-۳۰۲.
- ↑ سایت آیت‌الله خامنه‌ای، فتوی به حرمت لعن.
- ↑ سایت الغدیر، فتوای آیت‌الله سیستانی.
- ↑ غزالی، احیاء العلوم، دار الکتاب العربي، ج۹، صص۱۷-۱۹.
- ↑ https://noorlib.ir/book/view/55511/%D9%84%D8%B9%D9%86-%DA%86%D8%B1%D8%A7%D8%9F?pageNumber=5&viewType=html
- ↑ https://noorlib.ir/book/view/64325/%D9%84%D8%B9%D9%86%D8%AA-%D9%88-%D9%84%D8%B9%D9%86%D8%AA-%D8%B4%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D8%AA?viewType=pdf
- ↑ https://noorlib.ir/book/view/72597/%D8%A7%D9%84%D9%84%D8%B9%D9%86-%D9%81%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85?sectionNumber=2&viewType=pdf
- ↑ https://noorlib.ir/book/view/30562/%D9%85%D9%81%D9%87%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%84%D9%84%D8%B9%D9%86-%D9%88-%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%AA%D9%87-%D9%81%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D9%88-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%86%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C%D8%A9?viewType=pdf
یادداشت
- ↑ براساس گزارش حاکم نیشابوری در کتاب مستدرک صحیحین به عنوان نمونه مروان بن حکم از کسانی است که توسط پیامبر مورد لعن قرار گرفته است. (هو الوَزَغُ ابن الوَزَغ، الملعونُ ابن الملعون) [۹]
- ↑ «وَلَا تَسُبُّوا الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللهِ فَيَسُبُّوا اللهَ عَدْواً بِغَيْرِ عِلْمٍ» و آنهايى را كه جز خدا مى‌خوانند دشنام مدهيد كه آنان از روى دشمنى [و] به نادانى، خدا را دشنام خواهند داد. سوره انعام آیه ۱۰۸
- ↑ دو نکته در شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید در این موضوع وجود دارد نخست این که این دشنام در روزهایی بوده که جنگ صفین برقرار بوده چنان‌چه در عنوان خطبه آمده است (و من كلام له (ع) و قد سمع قوماً من أصحابه يَسبّون أهل الشام أيام حربهم. از سخنان آن حضرت عليه السلام است هنگامى كه شنيد گروهى از اصحابش در روزهاى جنگ صفّين به لشگر شام دشنام مى‌دهند) نکته دوم این است که ابن ابی الحدید بر این اعتقاد است که امیرالمؤمنین(ع) سَبّ (دشنام و ناسزا) به دشمنان را برای اصحابش ناپسند دانسته ولی لعن را ناپسند ندانسته است چنان چه در قرآن مسلمانی که مرتکب کبیره لعان شده مورد لعنت واقع شده و نیز کسی که آلوده به گناه قذف شده است.سوره نور آیات۶و۷و۲۳. ابن ابي الحديد، شرح نهج البلاغة، ج۱۱، ص۲۱.
منابع
- ابن‌قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، تصحیح: عبدالحسین امینی، نجف، دارالمرتضویه، ۱۳۵۶ق.
- بستانی، فؤاد افرام، فرهنگ ابجدی، انتشارات اسلامی، تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش.
- حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، بی‌جا، دار الرسالة العالمية، الطبعة الأولى، ۱۴۳۹ق - ۲۰۱۸م.
- رضوانی، علی‌اصغر، شیعه شناسی و پاسخ به شبهات، تهران، نشر مشعر، چاپ دوم، ۱۳۸۴ش.
- رحمتی، فاطمه، جریان سب و لعن در قرن سوم، چهارم و پنجم هجری(بررسی تاریخی)، به راهنمایی نعمت الله صفری فروشانی، دانشکده شیعه‌شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۳۹۰ش.
- طریحی، فخر الدین بن محمد، مجمع البحرین، نشر مرتضوی، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.
- علامه مجلسی، محمدباقر، ترجمه امامت بحارالانوار، تهران، انتشارات اسلامیه، چاپ اول، ۱۳۶۳ش.
- فتوی حرمت لعن، آیت الله خامنه‌ای، سایت نشر آثار آیت الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: ۱ آبان ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۶ش.
- فتوای به حرمت لعن، آیت الله سیستانی، سایت قناه الغدیر، تاریخ درج مطلب: ۱۸ مهر ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۶ش.
- فخلعی، محمدتقی، مجموعه گفتمان‌های مذاهب اسلامی، تهران، نشر مشعر، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- مسائلی، مهدی، نهم ربیع، خسارت‌ها و جهالت‌ها، قم، نشر وثوق، چاپ دوم، ۱۳۸۷ش.
- معلمی، مصطفی، «بنیان گذاران و مبلغان سب و لعن با نام و نشان در اسلام»، در مجله تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، شماره ۳، پاییز ۱۳۹۰ش
- https://noorlib.ir/book/list?query=%D9%84%D8%B9%D9%86%20%DA%86%D8%B1%D8%A7%D8%9F&sort=rank-desc؛ کتابخانه دیجیتال نور.
پیوند به بیرون