 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
مَهرالسُنَّة مهریه‌ای که پیامبر اکرم(ص) برای همسران و دخترانش تعیین می‌کرد. مقدار مهرالسنه، پانصد درهم برابر با ۱۵۰۰ گرم نقره خالص بوده است. در روایات مهریه حضرت زهرا(س)، زره یا کتان بافت یمن یا چیزهای دیگری غیر از درهم معرفی شده که قیمت آن را بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ درهم دانسته‌اند. امام جواد(ع) نیز مهریه همسرش ام‌فضل دختر مأمون را پانصد درهم معادل مهریه حضرت زهرا(س) قرار داد.
به‌فتوای عده‌ای از فقیهان تعیین مهریه بیش از مهرالسنه مکروه است. در مقابل، برخی به این علت که امروزه، ۱۵۰۰ مثقال نقره ارزش پولی زیادی ندارد و در زمان پیامبر(ص) و امامان شیعه ارزشی بیشتری داشته، بر این باورند که مهرالسنه معادل پولی ثابتی ندارد و تلاش کرده‌اند مهرالسنه را بر اساس ارزش روز محاسبه کنند؛ با این حال می‌گویند مهرالسنه، مهریه‌ای سنگین نیست.
مفهوم‌شناسی
مهرالسنه، مهریه‌ای است که پیامبر اکرم(ص) برای همسران و همچنین به‌نقل شیخ صدوق برای دخترانش[۱] قرار می‌داد.[۲]
مقدار
بنا بر روایات، مقدار مهرالسنه، ۵۰۰ درهم بوده است.[۳] این روایات را متواتر دانسته‌اند.[۴] در برخی از روایات، آمده است که پیامبر برای هیچ‌یک از زنان و دخترانش را بیش از دوازده اوقیه و نیم (معادل پانصد درهم) مهریه تعیین نکرد.[۵]
چند روایت متفاوت
در منابع روایی، چند روایتِ متفاوت با روایات مهرالسنه دیده می‌شود. از جملهٔ آن‌ها روایتی است که شیخ صدوق از امام باقر(ع) آورده و در آن مهریه ام‌حبیبه (همسر پیامبر) چهارهزار درهم نقل شده است.[۶] گفته‌اند در این روایت، امام باقر(ع) این مهریه را یک استثنا دانسته که آن را نجاشی، حاکم حبشه که وکالت پیامبر در خواستگاری از ام‌حبیبه را برعهده داشته، انجام داده و خود او مهریه را پرداخت کرده و پیامبر(ص) با آن مخالفت نکرده است.[۷]
همچنین در خصوص مهریه حضرت زهرا(س) گزارش‌های متفاوتی هست. از آن جمله است ۴۸۰ درهم، ۴۰۰ مثقال نقره و ۵۰۰ درهم.[۸] ابن‌شهرآشوب (۴۸۸-۵۸۸ق)، از محدثان شیعه، در کتابش مَناقِب، علت این اختلافات را آن دانسته که مهریه حضرت زهرا(س) چیز دیگری بوده و این اختلافات، درباره قیمت آن است. سپس روایاتی آورده است که بر پایه برخی، از آن‌ها مهریه حضرت فاطمه، کتان بافت یمن و پوست دباغی‌نشده و گیاهی خوشبو و طبق برخی دیگر، زره و پوست دباغی‌نشده گوسفند یا شتر بوده است.[۹]
برخی از نویسندگان با بررسی مجموع این روایات و با توجه به سیره پیامبر(ص) و همچنین حدیثی که در آن، امام جواد(ع) مهریه همسرش، ام‌فضل دختر مأمون را پانصد درهم معادل مهریه حضرت زهرا(س) معین کرده،[۱۰] گفته‌اند مهریه حضرت زهرا بیش از ۵۰۰ درهم نبوده است.[۱۱]
وجوب مهرالسنه یا استحباب آن
به‌گفته صاحب‌جواهر، از فقیهان قرن سیزدهم قمری، دیدگاه مشهور میان فقیهان، این است که مهریه زن سقف ندارد و تعیین مهریه بیش از مهرالسنه جایز است.[۱۲] به‌فتوای آن‌ها، تعیین مهریه بیش از مهرالسنه تنها مکروه است.[۱۳]
به‌گفته او، شمار اندکی، از جمله سیدِ مرتَضی،[۱۴] از فقیهان قرن‌های چهارم و پنجم قمری، مهریه بیش از مهرالسنه را باطل می‌دانند و می‌گویند اگر مهریه‌ای بیش از آن باشد، تنها مقدار معادلِ مهرالسنه برعهده مرد است.[۱۵]
معادل امروزی مهرالسنه
مقدار مهرالسنه، یعنی پانصد درهم، معادل حدود ۱۵۰۰ گرم نقره خالص است که امروزه ارزشی بسیار پایین‌تر از آن زمان دارد. از آنجا که ارزش پانصد درهم در زمان پیامبر(ص) و ائمه(ع)، بسیار بیشتر از دوره‌های بعدی بوده است، برخی معتقدند مهرالسنه معادل پولی ثابتی ندارد و آن را باید براساس ارزش روز محاسبه کرد. ازاین‌رو تلاش کرده‌اند معادل روز آن را به دست بیاورند.[۱۶]
برای مثال در گذشته، برخی از فقیهان پانصد درهم را با دینار می‌سنجیدند و چون در روزگارشان هر ده درهم یک دینار ارزش داشت، مهرالسنه را پنجاه دینار یعنی پنجاه مثقال طلای خالص می‌دانستند. همچنین برخی پیشنهاد داده‌اند ارزش امروزی مهرالسنه براساس قدرت خرید آن در زمان پیامبر(ص) به دست آید چراکه برپایه برخی روایات، پیامبر(ص) با پول مهریه حضرت زهرا، وسایلی برای زندگی مشترک او با امام علی(ع) خرید که از این راه می‌توان ارزش امروزی مهرالسنه را به دست آورد.[۱۷]
باتوجه به ارزش پنجاه مثقال طلا و اینکه وسایلی که با مهریه حضرت زهرا(س) خریداری شد، وسایلی بسیار ساده و حداقلی بوده است، نتیجه گرفته‌اند که مهرالسنه، مهریه‌ای سنگین نیست.[۱۸]
پانویس
- ↑ شیخ صدوق، المقنع، ۱۴۱۵ق، ص۳۰۲.
- ↑ شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۳۴۴.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۰، ص۳۴۷-۳۴۸؛ شیخ صدوق، المقنع، ۱۴۱۵ق، ص۳۰۲؛ شهید ثانی، ۱۴۱۰، ج۵، ص۳۴۴.
- ↑ مسعودی، «پژوهشى درباره مَهرُ السُّنّه (مهر محمّدى)»، ص۱۱۳.
- ↑ حمیری، قرب‌الاسناد، ۱۴۱۳ق، ص۱۶-۱۷.
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۴۷۳.
- ↑ مسعودی، «پژوهشى درباره مَهرُالسُّنّه (مهر محمّدى)»، ص۱۱۳.
- ↑ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۳۵۱.
- ↑ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۳۵۱.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۸۴.
- ↑ مروج طبسی، فاطمه الگوی حیات زیبا، ۱۳۸۰ش، ص۳۵-۳۶.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۱، ص۱۳.
- ↑ نگاه کنید به حلی، شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۶۹؛ نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق ج۳۱، ص۴۷.
- ↑ نگاه کنید به سید مرتضی، الانتصار، ۱۴۱۵، ص۲۹۲.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۱، ص۱۵.
- ↑ مسعودی، «پژوهشى درباره مَهرُ السُّنّه (مهر محمّدى)»، ص۱۱۴.
- ↑ مسعودی، «پژوهشى درباره مَهرُ السُّنّه (مهر محمّدى)»، ص۱۱۴-۱۱۵.
- ↑ مسعودی، «پژوهشى درباره مَهرُ السُّنّه (مهر محمّدى)»، ص۱۱۵-۱۱۶.
منابع
- ابن‌شهرآشوب مازندرانی، محمد بن علی، مناقب آل‌ابی‌طالب علیهم‌السلام، قم، علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
- حمیری، عبد الله بن جعفر، قرب‌الاسناد، تحقیق و تصحیح مؤسسه آل‌البیت، قم، مؤسسه آل‌البیت، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- سید مرتضی، علی بن حسین، الانتصار فی انفرادات الامامیه، تصحیح و تحقیق گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلامی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، تحقیق سیدمحمد کلانتر، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، المقنع، قم، مؤسسه امام هادی(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تحقیق و تصحیح عبدالحسین محمدعلی بقال، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- مروجی طبسی، محمدجواد، فاطمه الگوی حیات زیبا، قم، بوستان کتاب، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
- مسعودی، عبدالهادی، «پژوهشى درباره مَهرُ السُّنّه (مهر محمّدى)»، در محمدی ری‌شهری، محمد، تحکیم خانواده از نگاه قرآن و حدیث، ترجمه حمیدرضا شیخی، قم، سازمان چاپ و نشر دار الحدیث، چاپ دوم، ۱۳۸۹ش.
- مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله على العباد، تحقیق و تصحیح مؤسسه آل‌البیت، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- نجفى، محمدحسن، جواهر الكلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.
پیوند به بیرون
- «مهرالسنه»، وبگاه حدیث نت
- جعفری، علی، «امکان سنجی فقهی تحدید مهریه»، پژوهش‌های فقهی، شماره ۲، تابستان ۱۳۹۴.