سال خمسی
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
سال خُمسی، فرصت یکساله محاسبه خمس است که پس از دریافت نخستین درآمد آغاز می‌شود.
نامگذاری
بر پایه فقه شیعه، واجب است یک سال پس از دریافت نخستین درآمد، خمس یعنی یک‌پنجم مازاد درآمد سال، محاسبه و پرداخت شود.[۱] این فرصت یکساله را سال خمسی می‌نامند. اصطلاح سال خمسی یا السنة الخمسیة، در منابع فقهی متقدم شیعه و در کتاب‌هایی همچون جواهر الکلام، عروة الوثقی و تحریر الوسیله وجود ندارد. این اصطلاح از نیمه دوم قرن چهاردهم شمسی، در کتب فقهی امامیه به‌ویژه رساله‌های عملیه و استتفتائات مورد استفاده قرار گرفت.[۲]
احکام مرتبط با سال خمسی
آغاز سال خمسی
از نظر فقهای شیعه، آغاز سال خمسی نسبت به مکلفین و نوع درآمد آنان متفاوت است. کسانی که درآمد روزانه دارند مانند تاجر و کاسب، سال خمسی آنان از هنگام شروع به کار آغاز می‌شود؛ کسانی که درآمد ماهیانه دارند، دریافت اولین حقوق آغاز سال خمسی آنان است و سال خمسی کشاورزان با برداشت نخستین محصول، آغاز می‌شود.[۳] و در سال‌های بعد همان روز به عنوان زمان محاسبه خمس به شمار می‌آید. به باور برخی فقیهان اگر کسی به جهت فرار از خمس مال را صوری به کسی بدهد و بعد از سال خمسی پس بگیرد باید خمس آنرا بدهد.[۴]
قمری یا شمسی بودن
- بیشتر فقهای شیعه در محاسبه خمس تفاوتی بین سال قمری و شمسی قائل نشده‌اند و پرداخت خمس را بر مبنای هر دو جایز می‌دانند؛[۵] البته برخی گفته‌اند: بنا بر احتیاط واجب، باید سال قمری را مبنا قرار داد.[۶]
سایر احکام
- سال خمسی به مازاد درآمد سالیانه که یکی از موارد وجوب خمس است، اختصاص دارد و در موارد دیگر وجوب خمس مانند غنائم جنگی و معادن جاری نیست.
- در پایان سال خمسی، مکلف باید یک‌پنجم اموال خود را (چه اموال نقدی و چه اقلام خوراکی و مصرفی) که از مخارج سالش زیاد آمده است، پرداخت کند.[۷]
- بیشتر فقهای شیعه تغییر سال خمسی را جایز دانسته‌اند.[۸] البته برخی جلو یا عقب‌انداختن آن را به اجازه حاکم شرع[۹]و برخی دیگر به متضرر نشدن صاحبان خمس(کسانی که خمس به آنها می‌رسد)[۱۰] مشروط کرده‌اند.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ شیخ انصاری، کتاب الخمس، ۱۴۱۵ق، ص۷۱.
- ↑ برای نمونه ر. ک: امام خمینی، توضیح المسائل، ۱۴۲۶ق، ص۶۳۰؛ فاضل لنکرانی، تفصیل الشریعه، ۱۴۲۳ق، ص۱۳۹؛ خامنه‌ای، اجوبة الاستفتائات، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۶۳.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۱۸.
- ↑ بهبهانی، «درس خارج فقه محمدعلی بهبهانی»، سایت مدرسه فقاهت؛ سیستانی، «استفاده از مال یا بخشش آن به جهت فرار از خمس»، سایت رسمی دفتر آیت الله سیستانی.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۱۸.
- ↑ وحید خراسانی، توضیح المسائل، ۱۴۲۶ق، احکام خمس، مسأله۱۷۸۳، ص۵۲۰.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۸.
- ↑ ر. ک: بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۱۸.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل، ۱۴۲۶ق، ص۶۳۰؛ مکارم شیرازی، استفتاءات جدید، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۱۱۰.(آیت الله مکارم فقط عقب‌انداختن سال خمسی را به اجازه حاکم شرع موکول کرده است.)
- ↑ خامنه‌ای، اجوبة الاستفتائات، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۶۴-۱۶۳.
منابع
- امام خمینی، توضیح المسائل، تصحیح: مسلم قلی‌پور گیلانی، ۱۴۲۶ق.
- بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسن، توضیح المسائل مراجع؛ مطابق با فتوای شانزده نفر از مراجع معظم تقلید، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۹۲ش.
- بهبهانی، محمدعلی، «درس خارج فقه»، سایت مدرسه فقاهت، تاریخ درج:۲۸آبان۱۴۰۲، تاریخ بازدید:۱۶خرداد۱۴۰۳.
- خامنه‌ای، سیدعلی، اجوبة الاستفتاءات، بیروت، الدارالاسلامیه، ۱۴۲۰ق.
- سیستانی، سید علی، «استفاده از مال یا بخشش آن به جهت فرار از خمس»، سایت رسمی دفتر آیت الله سیستانی، تاریخ بازدید:۱۶خرداد۱۴۰۳.
- شیخ انصاری، مرتضی، قم، کنگره بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، ۱۴۱۵ق.
- لنکرانی، محمدفاضل، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله، تحقیق: حسین واثقی و دیگران، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار، ۱۴۲۳ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، استفتاءات جدید، تحقیق: ابوالقاسم علیان‌نژادی، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام، ۱۴۲۷ق.
- وحید خراسانی، حسین، توضیح المسائل، قم، مدرسه الامام باقرالعلوم، ۱۴۲۶ق/۱۳۸۴ش.