غسلین
غِسْلین به‌معنای چرکاب و خونابه که قرآن آن را غذای دوزخیان خوانده است. این واژه، تنها یک‌بار در قرآن در سوره حاقه به‌کار رفته است. برخی روایات غذای دشمنانِ پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) در جهنم را غسلین دانسته‌اند.
قرآن غسلین را تنها غذای دوزخیان دانسته و در آیات دیگر، ضریع و زقوم را نیز غذای دوزخیان معرفی کرده است. مفسران معتقدند این آیات منافات با یکدیگر ندارد؛ بلکه جهنم دَرَکاتی دارد و هر کدام غذایی خاص از جمله غسلین، زقوم و ضریع دارند. برخی دیگر احتمال داده‌اند که همه این تعبیرات اشاره به یک غذا دارند. غذای آنان یک چیز است و به‌جهت تمثیل و تشبیه به آثاری که دارند با تعبیرات مختلف یاد شده‌اند.
مفهوم‌شناسی
راغب اصفهانی، غسلین را چرکابه بدن‌های کفار در جهنم دانسته است. ٰ[۱] مفسران قرآن آن را به معنای چرک و خونابه‌ای گرفته‌اند که از بدن دوزخیان می‌ریزد.[۲] غسلین فقط یک‌بار در قرآن و به معنای غذایی برای دوزخیان به‌کار رفته است. در سوره حاقه آمده است که گنهکاران و مجرمان در جهنم غذایی جز غسلین ندارند: وَلَا طَعَامٌ إِلَّا مِنْ غِسْلِينٍ* لَا يَأْكُلُهُ إِلَّا الْخَاطِئُونَ (ترجمه:و خوراکی جز چرکابه ندارد که آن را جز خطاکاران نمی‌خورند)[حاقه–۳۷–۳۸.]
از پیامبر(ص) نقل شده که اگر یک سطل از غسلین در شرق عالم ریخته شود، بر اثر آن جمجمه کسانی که در غرب عالم‌اند، به جوش می‌آید.[۳] در تفسیر علی بن ابراهیم «غاصبان حقوق آل محمد(ع) را از مصادیق دوزخیانی برشمرده که غذای آنان از «غسلین» است.[۴] در یکی از زیارتنامه‌های امام حسین(ع) اشاره شده که غذای دشمنان پیامبر و اهل‌بیت(ع) در جهنم، غسلین است.[۵]
غذای جهنمیان؛ ضریع یا غسلین؟
در سوره غایشه غذای جهنمیان تنها ضریع دانسته شده است: «لَیسَ لَهُمْ طَعَامٌ إِلَّا مِن ضَرِیعٍ؛ خوراکی جز ضریع ندارند».[۶] در این آیه با انحصار غذای دوزخیان را ضریع دانسته، همان‌گونه که در سوره حاقه غذای دوزخیان را با انحصار در غسلین خوانده است.[۷] همچنین در سوره واقعه، زقوم را نیز غذای دوزخیان معرفی کرده است.[۸]
مفسران میان این آیات را به گونه‌های مختلف جمع کرده‌اند:
- مکارم شیرازی از مفسران شیعه معتقد است دوزخیان در طبقات مختلفی حضور دارند و هر یک از این طبقات، غذای مخصوصی از جمله غسلین، زقوم و ضریع دارند.[۹] مفسران دیگری نیز همین مطلب را اذعان کرده‌اند.[۱۰]
- دوزخیان گروه‌های مختلفی هستند که غذای هر یک از دیگری جدا است و غذاهایی که در قرآن ذکر شده مخصوص به هر یک از گروه‌ها است.[۱۱]
- سید محمود طالقانی نویسنده تفسیر پرتوی از قرآن احتمال داده این الفاظ تعبیرات و تمثیل‌هایی از غذای دوزخیان است. غذای آنان یک چیز است و به جهت تمثیل و تشبیه به آثاری که دارند با تعبیرات مختلف یاد شده‌اند.[۱۲]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات، ۱۴۱۲ق، ذیل واژه غسل، ص۶۰۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۳ش، ج۲۴، ص۴۷۱.
- ↑ شیخ طوسی، أمالی، ۱۴۱۴ق، ص۵۳۳، ح۱۱۶۲.
- ↑ قمی، تفسیر قمی، ۱۴۰۴ق، ج۲ ص۳۸۴.
- ↑ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۵۷.
- ↑ سوره غاشیه، آیه۶.
- ↑ طیب، أطیب البیان، ۱۳۷۸ش، ج۱۴، ص۹۵.
- ↑ سوره واقعه، آیه۵۲.
- ↑ مکارم، تفسیر نمونه، ج۲۴ ص۴۷۴
- ↑ طیب، أطیب البیان، ۱۳۷۸ش، ج۱۴، ص۹۵؛ زحیلی، التفسیر المنیر، ۱۴۱۸ق، ج۳۰، ص۲۰۷.
- ↑ طالقانی، پرتوی از قرآن، ۱۳۶۲ش، ج۴، ص۳۱.
- ↑ طالقانی، پرتوی از قرآن، ۱۳۶۲ش، ج۴، ص۳۱.
منابع
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان الداودی، بیروت، دارالقلم، ۱۴۱۲ق.
- زحیلی، وهبة بن مصطفی، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، بیروت، دارالفکر المعاصر، دمشق، ۱۴۱۸ق.
- طالقانی، سید محمود، پرتوی از قرآن، شرکت سهامی انتشار، تهران، چاپ چهارم، ۱۳۶۲ش.
- طوسی، محمد بن الحسن، الأمالی، قم، دارالثقافه، ۱۴۱۴ق.
- طوسی، محمد بن الحسن، تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب، ۱۴۰۷ق.
- طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم دارالکتاب، ۱۴۰۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۷۳ش.