رَبیبه به دختر همسر(زوجه) گفته می‌شود. در قرآن و منابع فقهی ربیبه از محارم ناپدری بوده و ازدواج با او حرام است. بر اساس نظر فقها نوه پسری و دختری همسر نیز ربیبه شوهر به‌شمار می‌آیند.
فقها حرمت ابدی ازدواج ربیبه با شوهرِ زن را مشروط به آمیزش با مادر ربیبه دانسته‌اند. ربیبه و شوهر زن از یکدیگر ارث نمی‌برند.
مفهوم‌شناسی
ربیبه در لغت به‌معنای دخترِ تربیت‌شده است و در اصطلاح فقهی به دختری گفته می‌شود که از شوهر دیگر زن باشد.[۱] به دلیل آن‌که دختر در دامان شوهر مادرِ خود تربیت می‌شود او را ربیبه می‌گویند.[۲] ربیبه شامل نوه زن یا دختر رضاعی او نیز می‌شود. دختر از شوهر بعدی زن نیز ربیبه محسوب می‌شود البته در این صورت دختر برای شوهر قبلی زن حکم ربیبه دارد.[۳]
در قرآن واژه ربیبه به‌صورت جمع (ربائب) در سوره نساء آمده است. در این آیه، خداوند در کنار ربیبه کسانی را که ازدواج با آنها حرام است، ذکر کرده است.[۴] از ربیبه در باب نکاح کتاب‌های فقهی سخن گفته شده است.[۵]
حرمت ازدواج و ارث نبردن
بر اساس منابع فقهی، ربییه محرم شوهرِ زن است و شوهر زن حق ازدواج با او را ندارد. فقها حرمت ابدی ازدواج با ربیبه را به آمیزش شوهر با مادر ربیبه مشروط کرده‌اند. تفاوتی نوع ازدواج (موقت و دائم) شوهر با مادر ربیبه نیست. بر این اساس، ناپدری ربیبه در صورتی محرم ربیبه است که با مادر ربیبه ارتباط جنسی داشته باشد.[۶]
برخی از فقها در محرمیت ناپدری با ربیبه علاوه بر همبستر شدن با مادر ربیبه، تربیت شدن ربیبه نزد ناپدری را نیز شرط می‌دانند.[۷] البته اگر ناپدری با مادر ربیبه همبستر نشود در صورتی که از او طلاق بگیرد یا زن بمیرد می‌تواند با ربیبه ازدواج کند.[۸]
بر اساس دیدگاه برخی از فقها ربیبه از ناپدری خود و ناپدری از ربیبه ارث نمی‌برد.[۹]
ربیب
پسر شوهر یا ناپسری به پسر شوهر از زن دیگر گفته می‌شود. برخی به او ربیب نیز گفته‌اند.[۱۰] در آیه ۳۱ سوره نور به صراحت از آنان نامبرده شده است. فقها بر اساس این آیه به محرمیت پسر شوهر با همسر پدرش حکم داده‌اند.[۱۱] همچنین در آیه ۲۲ سوره نور به حرمت ازدواج پسر شوهر با همسر پدر اشاره شده است.
فرزندخوانده
بر اساس نظرات برخی فقها، دختری که به فرزندخواندگی پذیرفته می‌شود، در حکم ربیبه نیست و از محارم شوهر زن محسوب نمی‌شود.[۱۲] بر همین اساس، ازدواج سرپرست با او جایز است. فقها برای مَحرمیت سرپرست با فرزندخوانده راهکارهای متعددی را ارائه داده‌اند.[۱۳] البته برخی محققان با استناد به آیه محارم و توسعه مفهومی دلیل حرمت ازدواج با ربیبه (تربیت در دامن شوهر زن)، ازدواج با فرزندخوانده را حرام دانسته‌اند.[۱۴]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۹۸۱م، ج۲۹، ص۳۴۹.
- ↑ قرشی‌بنایی، قاموس قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۴۵؛ طوسی، التبیان، داراحیاءالتراث العربی، ج۳، ص۱۵۷ و ۱۵۸.
- ↑ علامه حلی، تذكرة الفقهاء، المكتبة المرتضویة لاحیاء الآثار، ج۲، ص۶۳۰.
- ↑ سوره نساء، آیه ۲۳.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۵۸.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۹۸۱م، ج۲۹، ص۳۴۹؛ رساله توضیح المسائل مراجع، بخش نکاح، مسئله ۲۳۸۷.
- ↑ شریعتی‌نسب، «محرمیت در فرزندخواندگی»، ۱۳۹۳ش، ص۲۳۷.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۹۸۱م، ج۲۹، ص۳۴۹.
- ↑ «ارث ربیبه (فرزند همسر)»، پایگاه اطلاع رسانی آیت‌الله مکارم شیرازی.
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه «ربیب».
- ↑ موسوعة الفقه الإسلامی، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۳۰۴.
- ↑ «ازدواج سرپرست با فرزند خوانده قانونی شد»، سایت تابناک.
- ↑ صانعی، مجمع المسائل، ج۲، ص۳۵۷ و ۳۵۸؛ صدراللهی دامغانی، «مسئله فرزندخواندگی»، ۱۳۸۷ش، ص۵.
- ↑ میرداماد نجف‌آبادی، «بررسی مشروعت ازدواج فرزندپذیر با فرزندخوانده با نگاه به آیات قرآن کریم»، ص۱۴.
منابع
- «ارث ربیبه»، پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۱۷-۵-۱۳۹۶ش.
- «ازدواج سرپرست با فرزند خوانده قانونی شد»، خبرگزاری تابناک، تاریخ انتشار:۲۵-۷-۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۲۲-۱۲-۱۳۹۶ش.
- بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسن، رساله توضیح‌المسائل مراجع، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۳۷۲ش.
- «حکم ازدواج فرزند خوانده با سرپرست»، پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۱۷ مرداد ۱۳۹۶ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۸ش.
- شریعتی‌نسب، صادق، «محرمیت در فرزندخواندگی»، در مجله تحقیقات حقوقی، ش۶۶، ۱۳۹۳ش.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- علامه حلی، حسن‌بن یوسف، تذكرة الفقهاء، تهران، المكتبة المرتضویة لاحیاء الآثار، بی‌تا.
- قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ ششم، ۱۳۷۱ش.
- موسوعة الفقه الإسلامی، جمعی از پژوهشگران، قم، مؤسسة دائرة المعارف الفقه الإسلامی، ۱۴۲۴ق.
- میرداماد نجف‌آبادی، سید علی و سید علی جواهری، «بررسی مشروعت ازدواج فرزندپذیر با فرزندخوانده با نگاه به آیات قرآن کریم»، مجله معرفت، ش۲۳۳، اردیبهشت ۱۳۹۶ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تحقیق محمود قوچانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۹۸۱م.
- هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
پیوند به بیرون