نکاح مسیار
نِکاح مِسْیار نوعی ازدواج در میان اهل‌سنت است. این ازدواج شرایط ازدواج (نزد آن‌ها) مانند خواندن عقد شرعی، حضور شاهدان و مهریه را دارد، ولی در آن، زن با اختیار خود از حق نفقه و همخوابی صرف‌نظر می‌کند. در این ازدواج شوهر می‌تواند هر وقت بخواهد نزد همسر بيايد و زن نيز در امور خويش آزاد است.
مسیار در نداشتن حق مسکن و نفقه زن مانند ازدواج موقت در مذهب شیعه است؛ ام تفاوت‌هایی هم با آن دارد؛ مانند دائمی‌بودن آن، حدنصاب چهار زن، نیاز به شاهد، و جدایی با طلاق، خلع یا فسخ که در ازدواج موقت نیست. گفته شده نکاح مسیار از موضوعات نوین فقهی است که نخستین بار در منطقه تمیم عربستان شروع شد. فَهَد الغنیم را اولین کسی دانسته‌اند که اصطلاح نکاح مسیار را به کار برد.
فقیهان امامیه با توجه به شباهت‌های مُتعه با ازدواج مسیار و همانندی زمینه‌های شکل‌گیری، مُفتیان اهل‌سنت را در باطل‌دانستن ازدواج موقت و تأیید ازدواج مسیار به قضاوت دوگانه متهم کرده‌اند. به گزارش ناصر مکارم شیرازی همه فقیهانی از شیعه که به بررسی مسیار پرداخته‌اند با شرایطی فتوا به جواز آن داده‌اند. گروهی از مفتیان اهل‌سنت ازدواج مسیار را جایز و برخی حرام دانسته و برخی نیز درباره حکمش توقف کرده‌اند.
مفهوم‌شناسی
نکاح مِسْیار به نوعی از ازدواج گفته می‌شود که شرایط ازدواج در نزد اهل سنت مانند خواندن عقد شرعی، حضور شاهدان و مهریه و ... در آن رعایت شود و زن با اختیار خود تنها از حق نفقه و همخوابی بگذرد.[۱] به گفته یوسف قَرضاوی، مُفتی اهل سنت نکاح مسیار غالباً ازدواج اول مرد نیست و وی دارای همسری دائمی است که مسکن و نفقه او را تامین می‌کند.[۲]
به نظر عبدالله مُنَیّع، عضو شورای عالمان بزرگ عربستان، مسیار دارای همه احکام ازدواج مانند ارث، مهریه و مشروعیت فرزندان است و زن می‌تواند از برخی حقوق خود همچون همخوابی و نفقه صرف‌نظر کند.[۳] وَهبَه زُحیلی، فقیه اهل سنت نیز حق ارث را در ازدواج مسیار محفوظ می‌داند.[۴]
در این ازدواج، شوهر می‌تواند هروقت بخواهد نزد زن برود و زن نيز در امور خويش آزاد است.[۵] کلمه مسیار در لغت وجود ندارد و معنای آن در زبان عامیانه چیز زودگذر و آسان است.[۶]
شباهت و تفاوت با ازدواج موقت
به گفته مکارم شیرازی، نکاح مسیار شبیه ازدواج موقت است؛ زیرا در این نوع ازدواج نیز زن در خانه خودش سکونت دارد و نفقه‌اش برعهده خودش است.[۷] در هر دو ازدواج، زن حق نفقه، همخوابی و مسکن ندارد و زوجین از یکدیگر ارث نمی‌برند. علاوه بر این، زن در خروج از خانه نیازمند اجازه شوهر نیست.[۸]
تفاوت ازدواج مسیار و ازدواج موقت در این است که مدت ازدواج در ازدواج موقت باید تعیین شود، ولی در ازدواج مسیار، به صورت عقد دائم منعقد می‌گردد. همچنین حدنصاب در ازدواج مسیار همانند ازدواج دائم چهار زن است؛ ولی در ازدواج موقت نصابی قرار نداده‌اند. تفاوت دیگر این است که جدایی زوجین در مسیار به وسیله طلاق، خلع یا فسخ است؛ اما ازدواج موقت با تمام‌شدن مدت پایان می‌یابد یا می‌توان باقی مدت را بخشید.[۹] علاوه بر این، اجرای عقد نکاح مسیار نیاز به حضور دو شاهد دارد، در‌حالی‌که عقد ازدواج موقت چنین شرطی ندارد.[۱۰]
تاریخچه و زمینه پیدایش
گفته شده نکاح مسیار از موضوعات نوین فقهی است که نخستین بار در منطقه تَمیم عربستان شروع شد. فَهَد اَلغنیم را اولین کسی دانسته‌اند که اصطلاح نکاح مسیار را به کار برد.[۱۱] در دهه ۱۹۹۰م، پس از انتشار نکاح مسیار در عربستان، این شکل ازدواج کم‌کم به کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس همچون کویت، قطر، بحرین و امارات و احتمالاً کشورهای دیگر نیز راه یافت.[۱۲] برخی عالمان اهل سنت کوشیده‌اند مسیار را به نمونه‌هایی در فقه خود پیوند بزنند.[۱۳]
بالا‌رفتن هزینه‌های ازدواج دائم مانند تهیه مسکن و مهریه‌های سنگین و میل مردان به مخفی‌کردن ازدواج دوم از خانواده را از زمینه‌های پیدایش مسیار در میان اهل‌سنت دانسته‌اند. افزایش آمار زنان مطلقه و بی‌سرپرست، نیاز مردان به چند‌همسری در برخی شرایط، مانند بیماری زن اول و تأمین هزینه مرد فقیر توسط زن هم در شمار انگیزه‌ها و اسباب شکل‌گیری مسیار قرار دارد.[۱۴]
پژوهشگران شیعی معتقدند مخالفت فقه اهل‌سنت با ازدواج موقت و مواجهه با زمینه‌های آن باعث واکنشی به نام نکاح مسیار شده است.[۱۵] برخی فقهای شیعه در همین موضوع به نقد عالمان اهل‌سنت پرداخته و آنان را به دوگانگی در قضاوت متهم کرده‌اند. به گفته ایشان، با توجه به شباهت‌های متعه با ازدواج مسیار و همانندی زمینه‌های شکل‌گیری آن‌ها، چرا مفتیان اهل‌سنت ازدواج موقت را باطل و حرام و در مقابل، ازدواج مسیار را جایز دانسته‌اند.[۱۶]
حکم نکاح مسیار
به گزارش ناصر مکارم شیرازی، همه فقیهانی از شیعه که به این موضوع پرداخته‌اند، با شرایطی، فتوا به جواز نکاح مسیار داده‌اند.[۱۷] به نظر وی چنین ازدواجی در دو صورت صحیح است:
- نباید شرط مطالبه‌نکردن حقوقی مانند نفقه، همخوابی، مسکن و ارث از سوی زن در متن عقد ازدواج بیاید؛ بلکه زن به لحاظ اخلاقی خود را به مطالبه‌نکردن آن‌ها متعهد کند.
- چشم‌پوشی از برخی حقوق در متن عقد به شکل شرط فعل آورده شود، نه شرط نتیجه؛ در شرط فعل زن می‌گوید با تو ازدواج می‌کنم و از تو حق نفقه و همخوابی را مطالبه نمی‌کنم. در شرط نتیجه مرد می‌گوید با تو ازدواج می‌کنم، به شرط اینکه حقی نداشته باشی.[۱۸] در دیدگاه مکارم شیرازی زن می‌تواند به روش شرط فعل حتی از حق ارث هم گذشت کند.[۱۹]
گفته شده سید علی سیستانی و حسینعلی منتظری از مراجع تقلید شیعه هم مسیار را جایز می‌دانند.[۲۰]
در میان مفتیان اهل‌سنت، سه نظریه در حکم مسیار نقل شده است: گروهی آن را جایز و برخی حرام دانسته و برخی نیز بدون فتوا بوده و درباره حکمش توقف کرده‌اند.[۲۱] طرفداران مسیار معتقدند این ازدواج نیز دارای شرایط و ارکان ازدواج دائم و مصالح مهمی است.[۲۲] به گفته مکارم شیرازی، بسیاری از فقیهان اهل‌سنت مانند بِن‌باز مفتی عربستانی، قرضاوی و نصر فرید واصل از مفتیان مصری این نوع ازدواج را جایز دانسته‌اند؛ اما جاد الحق، شیخ سابق اَلازهر، با آن مخالفت کرده است.[۲۳] عبدالله منیع، عضو شورای عالمان بزرگ عربستان[۲۴] و همچنین دارُالاِفتاء مصر وابسته به الازهر نیز مسیار را صحیح دانستند.[۲۵]
پانویس
- ↑ «نکاح مسیار جایز است»، سایت دار الافتاء مرکزی اهل سنت؛ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۲۱؛ ایوبی، نصیری و تولایی، «ارزیابی تطبیقی مشروعیت نکاح مسیار در فقه اهل سنت و مذهب امامیه»، ص۲۶، حاتمی و شنیور، «نکاح‌های نوین معاصر و مشروعیت آن‌ها»، ص۵۰.
- ↑ قرضاوی، «حول زواج المسیار»، ص۶.
- ↑ «عضو بکبار العلماء السعودیة یجیز زواج المسیار و یثیر جدلا»، سایت عربی21.
- ↑ صادقی، «اهل تسنن و ازدواج مسیار»، ص۴۹.
- ↑ صادقی، «اهل تسنن و ازدواج مسیار»، ص۶۵.
- ↑ قرضاوی، «حول زواج المسیار»، ص۷.
- ↑ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۲۱.
- ↑ صادقی، «اهل تسنن و ازدواج مسیار»، ص۵۴.
- ↑ قرضاوی، «حول زواج المسیار»، ص۱۵.
- ↑ عامری، «متعه و مسیار در فقه معاصر»، ص۶۸۰.
- ↑ صادقی، «اهل تسنن و ازدواج مسیار»، ص۵۱.
- ↑ خلیفه فرج العائب، «زواج المسيار بين الإباحة والتحريم»، ص۳۲۰.
- ↑ صادقی، «اهل تسنن و ازدواج مسیار»، ص۵۱.
- ↑ خلیفه فرج العائب، «زواج المسيار بين الإباحة والتحريم»، ص۳۲۰ ـ ۳۲۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: عامری، «متعه و مسیار در فقه معاصر»، ص۶۸۳؛ صادقی، «اهل تسنن و ازدواج مسیار»، ص۶۶.
- ↑ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۲۰، ۲۱ ـ ۲۲.
- ↑ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۲۲.
- ↑ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۲۳.
- ↑ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۲۴.
- ↑ حاتمی و شنیور، «نکاح‌های نوین معاصر و مشروعیت آن‌ها»، ص۵۶.
- ↑ «اهل تسنن و ازدواج مسیار»، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- ↑ عامری، «متعه و مسیار در فقه معاصر»، ص۶۸۱ ـ ۶۸۲، قرضاوی، «حول زواج المسیار»، ص۶.
- ↑ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۲۱ ـ ۲۲.
- ↑ «عضو بکبار العلماء السعودیة یجیز زواج المسیار و یثیر جدلا»، سایت عربی21.
- ↑ «ازدواج مخفی برای اهل سنت مجاز شد»، سایت تابناک.
منابع
- «ازدواج مخفی برای اهل سنت مجاز شد»، وبگاه تابناک، تاریخ درج مطلب: ۴ آبان ۱۳۸۶ش، تاریخ بازدید: ۱۵ مرداد ۱۴۰۳ق.
- ایوبی، حسین و دیگران، «ارزیابی تطبیقی مشروعیت نکاح مسیار در فقه اهل سنت و مذهب امامیه»، در مجله مطالعات فقه و حقوق اسلامی، شماره ۵، پاییز و زمستان ۱۳۹۰ش.
- حاتمی، علی اصغر و قادر شنیور، «نکاح‌های نوین معاصر و مشروعیت آن‌ها»، در مجله مطالعات فقه و حقوق اسلامی، شماره ۳، زمستان ۱۳۸۹ش.
- خلیفه فرج العائب، ابوالقاسم، «زواج المسيار بين الإباحة والتحريم»، در مجلة العلوم القانونیة و الشرعیة، دانشگاه زاویه ـ لیبی، شماره ۷، ۲۰۱۵م.
- صادقی، محمد، «اهل تسنن و ازدواج مسیار»، در مجله مطالعات راهبردی زنان، شماره ۴۰، تابستان ۱۳۸۷ش.
- عامری، سهیلا، «متعه و مسیار در فقه معاصر»، در مجموعه مقالات دوازدهمین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های مدیریت و علوم انسانی در ایران، ۱۴۰۲ش.
- «عضو بکبار العلماء السعودیة یجیز زواج المسیار و یثیر جدلا»، سایت عربی21، تاریخ درج مطلب: ۱۹ فوریه ۲۰۰۹، تاریخ بازدید: ۱۳ مرداد ۱۴۰۳ش.
- قرضاوی، یوسف، «حول زواج المسیار»، ارائه شده در همایش مجمع فقهی اسلامی، دوره ۱۸، مکه، ۱۴۲۷ق/۲۰۰۶م.
- مکارم شیرازی، ناصر، کتاب النکاح، تحقیق: محمدرضا حامدی و مسعود مکارم، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع)، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
- «نکاح مسیار جایز است»، سایت دار الافتاء مرکزی اهل سنت، تاریخ درج مطلب: ۱۰ مرداد ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۱۳ مرداد ۱۴۰۳ش.