روزه
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
| فروع دین |
|---|
 |
| نماز |
|
نماز واجب • نماز مستحبی • نمازهای یومیه • نماز جمعه • نماز عید • نماز جماعت • نماز آیات • نماز میت • ارکان نماز • واجبات نماز |
| دیگر عبادت‌ها |
|
روزه • خمس • زکات • حج • جهاد امر به معروف و نهی از منکر • تولی • تبری |
| احکام طهارت |
|
وضو • غسل • تیمم نجاسات • مطهرات |
| احکام مدنی |
| وکالت • وصیت • ضمانت • کفالت • ارث |
| احکام خانواده |
| ازدواج • ازدواج موقت • تعدد زوجات • نشوز • محارم • طلاق • مهریه • شیردادن • آمیزش • استمتاع • صیغه ازدواج • ام ولد • ظهار • لعان • ایلاء • خلع و مبارات |
| احکام قضائی |
| قضاوت • دیات • حدود • قصاص • تعزیرات |
| احکام اقتصادی |
| عقود: (تجارت • مضاربه • اجاره) • محرمات (رشوه • ربا • احتکار • مکاسب محرمه) • احکام وابسته (مجهول المالک، وجوهات شرعی • کفاره • جزیه) |
| احکام دیگر |
| حجاب • صدقه • نذر • تقلید • خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها • وقف • قسم • فسخ • ابراء • اقاله • وقف |
| جستارهای وابسته |
|
بلوغ • فقه • احکام شرعی • توضیح المسائل واجب • حرام • مستحب • مباح • مکروه • نیت • قصد قربت • مسائل مستحدثه |
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمی‌تواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
روزه خودداری از انجام مبطلات روزه بین اذان صبح تا اذان مغرب به قصد انجام دستور خداوند است. روزه از فروع دین اسلام است که در ادیان پیش از اسلام نیز وجود داشت.
روزه در اسلام، از برترین عبادات و از ارکان پنج‌گانه اسلام به شمار می‌آید. در منابع دینی، برای روزه آثار اخلاقی و معنوی متعددی برشمرده شده است از جمله: کسب تقوا، سپری در برابر آتش جهنم، کفاره گناهان، زکات بدن وعامل دوری از شیطان.
روزه از نظر فقهی، بر چهار قسم واجب، مستحب، مکروه و حرام است. روزه ماه رمضان از روزه‌های واجب به شمار می‌رود. وجوب روزه دارای شرایطی همچون عقل، بلوغ، بیهوش نبودن، بیمار و مسافر نبودن است.
خوردن و آشامیدن، آمیزش جنسی، دروغ بستن بر خدا، پیامبر(ص) و امامان(ع)، رساندن غبار غلیظ به حلق، باقی ماندن بر جنابت، حیض و نفاس، استمناء، فرو بردن تمام سر در آب و استفراغ کردن، مبطلات روزه هستند. کسی که شرایط وجوب روزه را دارد، اگر روزه ماه رمضان را نگیرد یا یکی از مبطلات آن را انجام دهد، باید قضای آن را به جا بیاورد و اگر روزه نگرفتن یا باطل کردن روزه به جز در مسافرت بدون عذر شرعی و از روی عمد باشد، کفاره هم برعهده‌اش است.
گفته شده روزه‌داری، آثار جسمی و روانی همچون کاهش اضطراب و افسردگی، افزایش عزت نفس و پیشگیری از بیماری‌های قلبی و عروقی دارد. آثار فراوانی درباره احکام روزه، آثار و فوائد و مباحث فقهی آن چاپ و منتشر شده است.
محتویات
مفهوم‌شناسی
روزه، واژه فارسی معادل واژگان «صوم» و «صیام» است. صوم در اصطلاح فقه عبارت از خودداری کردن از چیزهایی که روزه را باطل می‌کند به همراه قصد قربت است.[۱] علامه حلی آن را به خودداری از چیزهای مخصوص از طلوع فجر صادق تا غروب تعریف کرده است.[۲] برخی از فقها صوم را به آماده ساختن نفس برای اجتناب از مبطلات روزه تعریف کرده‌اند.[۳] واژه صوم در لغت به معنای ترک چیزی یا خودداری کردن از چیزی آمده است.[۴]
پیشینه تشریع روزه
بنابر آیه ۱۸۳ سوره بقره، روزه در ادیان پیش از اسلام وجود داشت.[۵] در تورات[۶] و انجیل[۷] گزارش‌هایی از روزه گرفتن امت‌های پیشین ذکر شده است. به تصریح تورات، حضرت موسی(ع) پیش از دریافت الواح، چهل شبانه روز روزه گرفت و از خوردن و آشامیدن خودداری کرد.[۸] در قرآن از روزه گرفتن زکریا(ع)[۹] و مریم(س)[۱۰] و در روایات[۱۱] از روزه در ادیان پیش از اسلام نیز سخن به میان آمده است.
گفته شده روزه در دیگر اقوام پیش از اسلام همچون مصریان، یونانیان، رومیان و هندیان قدیم نیز وجود داشت.[۱۲]
بر اساس منابع اسلامی، وجوب روزه ماه رمضان در ۲۸ شعبان سال ۲ هجری قمری، ۱۳ روز پس از تغییر قبله تشریع شد.[۱۳] دستور روزه گرفتن در ماه رمضان و برخی از احکام مربوط به آن قرآن آمده است.[۱۴] در ابتدای تشریع این حکم، روزه‌داران پس از افطار تنها تا پیش از خوابیدن مجاز به غذاخوردن بودند و رابطه جنسی در تمام ماه رمضان حرام بود؛ اما این دو حکم پس از مدتی نسخ شد.[۱۵]
جایگاه و آثار روزه‌داری
روزه، از بافضیلت‌ترین عبادات[۱۶] و از ستون‌های پنج‌گانه اسلام،[۱۷][یادداشت ۱] گونه‌ای از جهاد[یادداشت ۲] و ترک آن عامل خروج از ایمان[۱۸] دانسته شده است روزه دارای آثار فراوانی است که برخی از آنها عبارتند از:
- کسب تقوا.[۱۹]
- کفاره برخی گناهان[۲۰]
- عامل مساوات بین غنی و فقیر[۲۱]
- وسیله امتحان و تثبیت اخلاص.[۲۲]
- زکات بدن.[۲۳]
- یادآوری گرسنگی و تشنگی قیامت.[۲۴]
- رهایی از درد گرسنگی و تشنگی قیامت.[۲۵]
- سپری در برابر آتش آخرت.[۲۶]
- عامل شادی در قیامت[۲۷]
- یاری‌دهنده در مشکلات دنیا و آخرت.[۲۸]
- عامل استجابت دعا[۲۹] به‌ویژه هنگام افطار.[۳۰]
- عامل تندرستی بدن[۳۱]
- عامل تقویت حافظه[۳۲]
- سپری از آفات دنیا[۳۳]
- آرامبخش دلها[۳۴]
- عامل دوری شیطان[۳۵]
- دربرگیرنده پاداش ویژه الهی (یا اینکه خود خدا پاداش خاص روزه‌دار است.[۳۶]
- عامل اشتیاق بهشت.[۳۷]
به باور برخی، روزه روحیه نظم، قناعت و صبر در برابر گناهان و مشکلات زندگی را نیز در فرد و جامعه تقویت می‌کند. بنابر آمارهای منتشر شده در رسانه‌ها، آمار تخلفات اجتماعی در ماه رمضان کاهش پیدا می‌کند.[۳۸] همچنین بر اساس بررسی‌ها پزشکی روزه در تندرستی و سلامتی جسم و روان مفید است.[۳۹] تأثیر مثبت در سیستم ایمنی، کاهش اضطراب و افسردگی، سلامت روان، افزایش عزت نفس و پیشگیری از بیماری‌های قلبی و عروقی از جمله آثار روزه در سلامت جسم و روان دانسته شده است.[۴۰]
احکام روزه
روزه دارای احکام متعددی است برخی از احکام آن بر اساس فقه شیعه عبارت است از:
اقسام روزه
روزه از جهت احکام شرعی چهار گونه است:
| روزه‌های واجب | |
| روزه‌های حرام |
|
| روزه‌های مکروه[یادداشت ۳] |
|
| روزه‌های مستحب |
روزه دیگر روزهای سال (به غیر از ایام بالا) مستحب است البته روزه در برخی از روزها سفارش بیشتری شده است مانند روزه روز عید غدیر، روز مبعث، روز تولد پیامبر(ص)، روز دحو الارض، روز عرفه در صورتی که موجب ضعف نشود، روز مباهله، پنج‌شنبه‌ها و جمعه‌ها.[۴۲] |
در بین مسلمانان رایج است که برای آمادگی نوجوانان نابالغ برای روزه کامل، برخی روزها میان وعده‌های بین صبحانه (یا سحری) تا ناهار و از ناهار تا افطار را حذف و آنان را تشویق به روزۀ به اصطلاح کله‌گنجشکی می‌کنند.[۴۳]
شرایط روزه
شرایط روزه به دو قسم تقسیم می‌شود: شرایط صحت روزه و شرایط وجوب روزه.
شرایط صحت روزه:
- اسلام و ایمان: از این‌رو روزهٔ غیرمسلمان و غیرمؤمن صحیح نیست.
- عقل: روزهٔ دیوانه صحیح نیست.
- باقی نماندن بر جنابت، حیض و نفاس تا صبح
- پاکی از حیض و نفاس در طول روز
- مسافر نبودن
- بیمار نبودن (بیماری‌ای که روزه برای آن ضرر داشته باشد).[۴۴]
شرایط وجوب روزه:
کسانی که روزه بر آنها واجب نیست
روزه ماه رمضان بر هر مسلمانی که شرایط وجوب روزه را دارد، واجب است مگر موارد ذیل:
- افراد پیر که نمی‌توانند روزه بگیرند یا روزه برای آنها سختی دارد؛ البته در صورت دوم باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر دهد.
- بیماری که زیاد تشنه می‌شود و نمی‌تواند تشنگی را تحمل کند یا برای او تحمل تشنگی سخت است؛ البته در صورت دوم باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر دهد.
- زن بارداری که روزه برای بچه یا خودش ضرر دارد؛ البته باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر دهد و روزه‌هایش را قضا کند.
- زن شیرده‌ای که شیرش کم است و روزه برای بچه یا خودش ضرر دارد. البته باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر دهد و روزه‌هایش را قضا کند.[۴۶]
بنا بر فتوای فقهای شیعه، کسی بر اثر ضعف جسمانی روزه گرفتن برایش قابل تحمل نیست یا برای آنان ضرر دارد، می‌تواند روزه خود را افطار کنند، البته قضای این روزه بر او واجب است و اگر نتواند تا رمضان بعد قضا کند، برای هر روز، یک مد طعام به فقیر بدهد.[۴۷]
نیت روزه
روزه باید با نیت قصد قربت باشد؛ لازم نیست نیت روزه به زبان آورده شود همین که روزه‌دار برای انجام فرمان خدا از اذان صبح تا اذان مغرب مبطلات روزه را انجام ندهد، کافی است.[۴۸]
زمان نیت روزه این‌گونه است:
| روزه ماه رمضان | قضای روزه | روزه‌های مستحبی |
|---|---|---|
| از اول شب تا قبل از اذان صبح، یا اول ماه به نیت همه روزهای ماه رمضان[۴۹] | تا قبل از اذان ظهر کاری که روزه را باطل می‌کند انجام نداده می‌تواند نیت قضای روزه کند | اگر تا قبل از غروب کاری که روزه را باطل می‌کند انجام نداده می‌تواند نیت روزه مستحبی کند.[۵۰] |
مُبطِلات روزه
اعمالی که انجام عمدی آنها باعث باطل شدن روزه می‌شود نُه چیز است:
- خوردن و آشامیدن
- آمیزش جنسی
- دروغ بستن بر خدا، رسول خدا و امامان معصوم
- رساندن غبار غلیظ به حلق
- باقی ماندن بر جنابت، حیض و نفاس تا اذان صبح
- استمناء (خودارضایی)
- اماله(تزریق مایعات از پایین بدن) با مایعات روان
- فرو بردن تمام سر در آب[یادداشت ۴]
- استفراغ کردن.[۵۱]
جایز بودن نوشیدن آب در تشنگی غیرقابل تحمل
به فتوای عده‌ای از فقها، اگر روزه‌دار دچار تشنگی شدیدِ غیرقابل تحمل شود، می‌تواند به قدر ضرورت و رفع تشنگی آب بنوشد؛[۵۲] اما در اینکه این روزه باطل است یا صحیح، اختلافنظر است. برخی آن را صحیح دانسته‌اند که در این صورت نیازی به قضا نیست.[۵۳] گروهی از فقها اگرچه نوشیدن آب را جایز دانسته‌اند، اما روزه را باطل می‌دانند که باید قضا شود.[۵۴]
مکروهات روزه
فقها انجام برخی از اعمال را برای روزه‌دار مکروه دانسته‌اند؛ از جمله: لمس و بوسیدن و ملاعبه با همسر، سرمه کشیدن، هرکاری که موجب ضعف شود، بوییدن گل‌ها، مرطوب کردن لباس، هرکاری که موجب خون‌آلود شدن دهان شود مثل دندان کشیدن، مضمضه کردن آب بدون غرض عقلایی.[۵۵]
اِفطار یا بازکردن روزه
شکستن یا بازکردن روزه را افطار گویند.[۵۶] طبق دیدگاه مشهور در فقه شیعه، روزه‌دار باید تا وقت اذان مغرب صبر کند.[۵۷] بر اساس روایات خواندن دعا و تلاوت سوره قدر هنگام افطار[۵۸] و افطار با آب، شیر و خرما، مستحب است.[۵۹]
برپایه روایات، افطاری دادن به روزه‌دار فضیلت دارد.[۶۰] بر پایه آنچه که در خطبه شعبانیه از پیامبر(ص) نقل شده، پاداش افطاری دادن به یک مؤمن در ماه رمضان برابر است با ثواب آزاد کردن یک بنده. همچنین باعث آمرزش گناهان نیز می‌شود.[۶۱]
قضا و کفاره روزه
مسلمانی که دارای شرایط وجوب روزه هست، اگر روزه واجب معین همچون ماه رمضان را نگیرد، باید آن را قضاء کند.[۶۲] قضای روزه ماه رمضان واجب فوری نیست؛ ولی باید تا قبل از ماه رمضان بعد انجام شود.[۶۳] البته اگر به دلیل بیماری، روزه ماه رمضان گرفته نشود و تا ماه رمضان بعدی نیز نتواند روزه بگیرد، قضای روزه آن ایام واجب نیست؛ ولی باید برای هر روز، یک مُد طعام (۷۵۰ گرم) به عنوان کفاره روزه به فقیر بدهد.[۶۴]
همچنین اگر بدون عذر شرعی و به عمد، روزه ماه رمضان یا روزه نذر معین[۶۵] را نگیرد، علاوه بر واجب بودن قضا، کفاره نیز بر عهده‌اش است[۶۶] کفاره روزه ماه رمضان طعام دادن به شصت فقیر و یا دو ماه روزه است که ۳۱ روز آن باید پشت سر هم باشد.[۶۷] و در صورت تأخیر بدون عذر در انجام قضای روزه تا ماه رمضان بعد، کفاره تأخیر(به ازای هر روزه یک مد طعام) نیز به آن تعلق می‌گیرد.[۶۸] در صورتی که روزه ماه رمضان با کار حرامی مانند خوردن شراب یا زنا، باطل شود، کفاره جمع دارد؛ یعنی برای هر روز، شصت فقیر را سیر کند و شصت روز روزه بگیرد.[۶۹] البته برخی از مراجع انجام کفاره جمع را احتیاط مستحب[۷۰] و برخی احتیاط واجب دانسته‌اند.[۷۱]
درجات روزه
در ادبیات عرفانی، روزه سه درجه دارد: روزه عام، روزه خاص و روزه خاص الخاص.[۷۲]
- روزه عام، امساک و خودداری از خوردن و آشامیدن و دوری کردن از غریزه جنسی و رعایت آداب ظاهری روزه است.[۷۳]
- روزه خاص، حفظ گوش، چشم، زبان، دست و پا و سایر جوارح و اعضای بدن از گناهان است.[۷۴]
- روزه خاص الخاص، بدین معناست که انسان از دغدغه‌ها و اهداف دنیوی فاصله بگیرد، مگر دنیایی که مقدمه دین باشد.[۷۵]
همچنین روزه حقیقی در احادیث، به ترک همه چیزهایی که خدا نمی‌پسندد[۷۶] و روزهای که چشم و گوش و مو و پوست هم روزه‌دار باشد،[۷۷] معرفی شده و روزه قلب بهتر از روزه زبان و روزه زبان بهتر از روزه شکم دانسته شده است.[۷۸]
کتاب‌شناسی
آثار مستقلی درباره روزه نوشته شده است که بیشتر به احکام آن اختصاص دارد برخی از آنها عبارتند از:
- کتاب الصوم، اثر شیخ مرتضی انصاری، انتشارات مجمع الفکر اسلامی.
- الصوم فی شریعة الاسلامیة الغراء، جعفر سبحانی، انتشارات مؤسسه امام صادق(ع).
- الصوم: معطیاته، احکامه، و الروایات المشترکة فیه، اثر محمدعلی تسخیری و محمود قانصوه که توسط انتشارات مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی منتشر شده است.
- احکام روزه، اثر محمدحسین فلاح‌زاده، انتشارات امیرکبیر.
- احکام، اسرار و فوائد روزه، اثر محی‌الدین مستو درباره احکام روزه از منظر فقه شافعی نوشته شده و به فوائد و مباحث تاریخی آن نیز پرداخته است.
- روزه، می‌تواند زندگی‌ات را نجات دهد، نوشته هربرت. م. شلتون. ترجمه ماشاء‌الله فرخنده، انتشارات نسل نواندیش.
- احکام روزه: شرایط روزه، مفطرات روزه، قضا و کفاره، پژوهشکده باقرالعلوم(ع) در دو جلد.
- روزه درمان بیماری‌های روح و جسم، حسین موسوی‌راد، دفتر انتشارات اسلامی.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۱۶۸؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۲۱؛ امام خمینی، تحرير الوسيلة، دارالعلم، ج۱، ص۲۷۸.
- ↑ علامه حلی، تذکرة الفقها، ۱۴۱۴ق، ج۶، ص۵.
- ↑ نگاه کنید به: سیدمرتضی، جمل العلم و العمل، ۱۳۸۷ق، ص۸۹؛ شهید اول، الدروس الشرعیة، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۶۶.
- ↑ فراهیدی، کتاب العین، ۱۴۱۹ق، ج، ص۱۷۱؛ ابن فارس، معجم مقاییس اللغة، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۳۲۳؛ راغب اصفهانی، مفردات، ۱۴۱۲ق، ص۵۰۰.
- ↑ نگاه کنید به: طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۷ و ۸.
- ↑ نگاه کنید به: سفر خروج، فصل ۳۴، آیه ۲۸؛ کتاب دوم سموئیل، فصل ۱۲، آیه ۱۶؛ کتاب دوم تواریخ، فصل ۲۰، آیه ۳.
- ↑ انجیل لوقا، فصل۲،آیه ۳۷، فصل ۴، آیه ۲ و فصل ۵، آیه ۳۴.
- ↑ سفر تثینه، فصل ۹، آیه ۹.
- ↑ نگاه کنید به: طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۷.
- ↑ سوره مریم، آیه ۲۶.
- ↑ به عنوان نمونه نگاه کنید به: مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۳، ص۴۲۷ و ج۱۷، ص۲۹۲.
- ↑ نگاه کنید به: طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۷.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳، ج۱۸، ص۱۹۴؛ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۴۲.
- ↑ سوره بقره آیات ۱۸۳-۱۸۵و۱۸۷.
- ↑ طبرسی، جوامع الجامع، جامعه مدرسین، ج۱، ص۱۰۶؛ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۷، ص۸۱.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۶، ص۱۸۱.
- ↑ نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ش، ج۲، ص۱۸-۲۴ و ج۴، ص۶۲.
- ↑ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۸، ح۱۸۹۲.
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۸۳.
- ↑ سوره نسا، آیه ۹۲؛ سوره مائده، آیه ۸۹ و ۹۵؛ سوره مجادله، آیه ۴.
- ↑ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۷۳، ح۱۷۶۶.
- ↑ نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، حکمت۲۵۲، ص۵۱۲.
- ↑ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۷۵، ح۱۷۷۴.
- ↑ حرّعاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۱۰، ص۹، ح۱۲۷۰۱.
- ↑ حرعاملی، هدایة الامة، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۲۶۸، ح۹.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۶۲، ح۱؛ ابن شعبه، تحف العقول، ۱۳۶۳ق، ص۲۵۸.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۶۵.
- ↑ قمی، تفسیر قمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۴۶؛ عیاشی، تفسیر عیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۴۳، ح۴۱.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۱۰؛ محمدی ری‌شهری، میزان الحکمه، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۱۶۸۶؛ راوندی، الدعوات، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۲۷.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۲۷؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۳، ص۲۵۵، ح۳۳.
- ↑ پاینده، نهج الفصاحة، ۱۳۸۷ش، ص۵۴۷، ح۱۸۵۴.
- ↑ طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۵۱.
- ↑ جعفر بن محمد(ع)، مصباح الشریعة، ۱۴۰۰ق، ص۱۳۵.
- ↑ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۲۹۶، ح۵۸۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۶۲.
- ↑ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۷۵، ح۱۷۷۳.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۷، ص۴۰۰.
- ↑ «کاهش ۵ تا ۳۳ درصدی جرایم در ماه رمضان»، پایگاه خبری آفتاب.
- ↑ رضایی، «روزه‌داری و سلامت از نگاه پزشکی»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
- ↑ رضایی، «روزه‌داری و سلامت از نگاه پزشکی»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۹۶.
- ↑ نگاه کنید به: علامه حلی، تذکرة الفقها، ۱۴۱۴ق، ج۶، ص۵و۶؛ نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۶، ص۳۵۲ و ج۱۷، ص۸۹-۱۳۲؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۲۱ و ۶۵۷-۶۶۳.
- ↑ «روزه کله گنجشکی چگونه گرفته می‌شود»، وبگاه باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۶۱۱-۶۱۵.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۶۲۰-.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل(محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۹۵۵-۹۵۸.
- ↑ امام خمینی، استفتائات، ج۱، ص۳۳۳، س۸۸؛ «نظر مراجع عظام تقلید پیرامون روزه‌داری با ضعف جسمانی»، خبرگزاری رسمی حوزه..
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل(محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۸۸۰.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل(محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۸۸۱.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل(محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۸۸۱.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۴۱- ۵۷۷؛ امام خمینی، توضیح المسائل(محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۸۹۱.
- ↑ حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ۱۳۷۴ش، ج۸، ص۳۲۴؛ آملی، مصباح الهدی، ۱۳۸۰ق، ج۸، ص۱۴۰؛ امام خمینی، استفتائات، دفتر نشر اسلامی، ج۱، ص۳۲۱.
- ↑ علامه حلی، منتهی المطلب، ۱۴۱۲ق، ج۹، ص۱۳۹؛ شهید اول، الدروس الشرعیه، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۷۳ و ۲۷۶؛ اردبیلی، مجمع الفائده، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۳۲۵-۳۲۶؛ حکیم، مصباح المنهاج، کتاب الصوم، ۱۴۲۵ق، ص۱۶۱.
- ↑ نگاه کنید به: آملی، مصباح الهدی، ۱۳۸۰ق، ج۸، ص۱۴۰؛ حکیم، مستمسک العروة الوثقی،۱۳۷۴ش، ج۸، ص۳۲۴؛ سبزواری، مهذب الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۱۰، ص۱۳۲.
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۵ش، ج۴، ص۱۷۱و۱۷۲.
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۶۲۴.
- ↑ «Fasting», Encyclopedia Iranica.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۱۰، ص۱۴۷-۱۵۱.
- ↑ حرعاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۱۰، ص۱۵۶-۱۶۱.
- ↑ نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۶۸ و ۶۹؛ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳۴و۱۳۵.
- ↑ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۲۹۶.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۶۳۵-۶۳۷؛ امام خمینی، تحرير الوسيلة، دارالعلم، ج۱، ص۲۹۸.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۶۳۹؛ امام خمینی، تحرير الوسيلة، دارالعلم، ج۱، ص۲۹۸.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۶۴۰و۶۴۱؛ امام خمینی، تحرير الوسيلة، دار العلم، ج۱، ص۲۹۹.
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۵ش، ج۴، ص۱۶۹.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل(محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۹۲۶.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل(محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۹۲۸و۹۲۹؛ امام خمینی، تحرير الوسيلة، دارالعلم، ج۱، ص۲۸۹.
- ↑ امام خمینی، تحرير الوسيلة، دارالعلم، ج۱، ص۲۹۸.
- ↑ بهجت، جامع المسائل، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۲۹.
- ↑ سیستانی، توضیح المسائل، ۱۳۹۳ش، ص۲۹۸-۲۹۹.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل، ۱۴۲۶ق، ص۳۴۴.
- ↑ انصاریان، عرفان اسلامی، ۱۳۸۶ش، ج۶، ص۲۷۲.
- ↑ انصاریان، عرفان اسلامی، ۱۳۸۶ش، ج۶، ص۲۷۲.
- ↑ انصاریان، عرفان اسلامی، ۱۳۸۶ش، ج۶، ص۲۷۲.
- ↑ انصاریان، عرفان اسلامی، ۱۳۸۶ش، ج۶، ص۲۷۲.
- ↑ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۲۹۹، ح۴۱۷.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۸۷.
- ↑ تمیمی آمدی، غررالحکم و دررالکلم، ۱۴۱۰ق، ص۴۲۳، ح۸۰.
- ↑ امام محمد باقر(ع): «اسلام بر پنج چیز استوار است، بر نماز و زکات حج و روزه و ولایت»(کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ش، ج۲، ص۱۸ و ج۴، ص۶۲).
- ↑ حضرت محمد(ص): «الصَّوْمُ فِی الْحَرِّ جِهَادٌ؛ روزه گرفتن در گرما، جهاد است»(مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۳، ص۲۵۷، ح۱۴).
- ↑ کراهت در اینجا به معنای ثواب کمتر است.(طباطبایی یزدی، العروة الوثقی(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۲۱).
- ↑ برخی مراجع همچون آیت الله شبیری زنجانی فروبردن سر زیر آب را موجب بطلان روزه نمی‌دانند؛ ولی آن را حرام می‌دانند و بعضی نیز آن را مکروه می‌دانند.(نگاه کنید به: طباطبایی یزدی، العروة الوثقی(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۵۵؛ امام خمینی، توضیح المسائل(محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۸۹۱.)
منابع
- آملی، محمدتقی، مصباح الهدی، تهران، نشر مؤلف، ۱۳۸۰ق.
- ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمدابوالفضل ابراهیم، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- ابن شعبه، حسن بن علی، تحف العقول، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۳۶۳ش.
- ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة، قم، مكتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۰۳ق.
- امام خمینی، سید روح الله، استفتائات، قم، دفتر نشر اسلامی، بی‌تا.
- امام خمینی، سید روح‌الله، تحرير الوسيلة، قم، دارالعلم، چاپ اول، بی‌تا.
- امام خمینی، سیدروح الله، توضیح المسائل(محشی)، تحقیق و تصحیح سیدمحمدحسین بنی‌هاشمی خمینى، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.
- انصاریان، حسین، عرفان اسلامی، قم، دارالعرفان، ۱۳۸۶ش.
- پاینده ابوالقاسم، نهج الفصاحه، قم، دارالعلم، ۱۳۸۷ش.
- تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، تصحیح سیدمهدی رجائی، قم، دارالکتاب الاسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
- جعفر بن محمد، امام صادق(ع) (منسوب)، مصباح الشریعة، بیروت، اعلمی، چاپ اول، ۱۴۰۰ق.
- حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام، ۱۴۰۹ق.
- حرعاملی، محمد بن حسن، هدایة الامة الی احکام الائمة، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۴۱۲ق.
- حکیم، سید محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، مؤسسة دارالتفسیر، ۱۳۷۴ش.
- حکیم، سید محمدسعید، مصباح المنهاج کتاب الصوم، قم، دارالهلال، ۱۴۲۵ق.
- راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، بیروت - دمشق، دارالقلم - الدار الشامیة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- راوندی، قطب‌الدین، الدعوات، مدرسة الامام المهدی(عج)، ۱۳۶۶ش.
- رضایی، علی، «روزه‌داری و سلامت از نگاه پزشکی»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۹ش.
- «روزه کله گنجشکی چگونه گرفته می‌شود»، وبگاه باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۶ اردیبهشت ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۱۶اردیبهشت ۱۳۹۹ش.
- سبزواری، سید عبدالاعلی، مهذب الاحکام، قم، مؤسسة المنار، ۱۴۱۳ق.
- سیدمرتضی، علی بن حسین، جمل العلم و العمل، نجف، مطبعة الآداب، چاپ اول، ۱۳۸۷ق.
- شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۷ق.
- صدوق، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا(ع)، تحقیق مهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.
- صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- طباطبایی یزدی، سیدمحمد کاظم، العروة الوثقی(محشی)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- طباطبائی، سیدمحمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر نشر اسلامی.
- طبرسی، حسن بن فضل، جوامع الجامع، تحقیق مؤسسه نشر اسلامی، قم، جامعه مدرسین.
- طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، قم، انتشارات شریف رضی، چاپ چهارم، ۱۴۱۲ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دارالثقافه، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، تذکرة الفقها، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، تصحیح سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، المکتبة العلمیة، چاپ اول، ۱۳۸۰ق.
- فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، هجرت، چاپ دوم، ۱۴۱۹ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، تصحیح طیب موسوى جزائرى، قم، دارالکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- «کاهش ۵ تا ۳۳ درصدی جرایم در ماه رمضان»، پایگاه خبری آفتاب، تاریخ درج مطلب: ۲۶ تیر ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۹ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء‌التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، دارالحدیث، ۱۴۱۶ق.
- مؤسسة دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مکتب اهل بیت علیهم‌السلام، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، داراحیاء‌التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.
- «نظر مراجع عظام تقلید پیرامون روزه‌داری با ضعف جسمانی»، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۱۶ تیر ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۹ش.
- نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
- «Fasting», Encyclopedia Iranica، تاریخ بازدید: ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۹ش.
