 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمی‌تواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
روزه (به عربی: صوم) خودداری از خوردن و آشامیدن و برخی کارهای دیگر از اذان صبح تا اذان مغرب به انگیزه پیروی از فرمان خداوند است. روزه جزو فروع دین اسلام، برترینِ عبادات و از ارکان پنج‌گانه اسلام بوده و در ادیان پیش از اسلام نیز وجود داشته است.
در منابع دینی برای روزه آثار اخلاقی و معنوی متعددی بیان شده است؛ از جمله: کسب تقوا، سپر آتش دوزخ، کفاره گناهان، زکات بدن، دوری از شیطان. همچنین گفته می‌شود روزه‌داری آثار جسمی و روانی همچون کاهش اضطراب و افسردگی، افزایش عزت نفس و پیشگیری از بیماری‌های قلبی و عروقی دارد.
روزه از نظر فقهی بر چهار قسم واجب، مستحب، مکروه و حرام بوده و روزه ماه رمضان از روزه‌های واجب به شمار می‌رود. خوردن و آشامیدن، آمیزش جنسی، دروغ بستن بر خدا، پیامبر(ص) و امامان(ع)، رساندن غبار غلیظ به حلق، باقی‌ماندن بر جنابت، حیض و نفاس، خودارضایی، فروبردن تمام سر در آب و استفراغ کردن، مبطلات روزه هستند. کسی که روزه بر او واجب است، اگر آگاهانه یکی از مبطلات آن را انجام دهد، قضای روزه و کفاره بر عهده او است.
جایگاه و آثار روزه‌داری
روزه به خودداری کردن از انجام کارهای خاص مانند خوردن و آشامیدن از طلوع فجر (اذان صبح) تا مغرب با قصد قُربت گفته می‌شود.[۱] البته برخی از فقیهان آن را به آماده‌ساختن نفس برای اجتناب از مبطلات روزه تعریف کرده‌اند.[۲] به عقیده سید محمدحسین طباطبایی، مفسر شیعه، اسلام در روزه، تنها خودداری از خوردن و آشامیدن را کافی نمی‌داند، بلکه دستور می‌دهد که روزه‌دار از هرچه که موجب آلودگی و ارتکاب گناه است و یا او را به هوس‌ها و وسوسه‌های نفسانی سوق می‌دهد، دوری کند.[۳]سید محمدکاظم یزدی در عروة الوثقی وجوب روزه در ماه رمضان را از ضروریات دین برشمرده و منکر واجب بودن روزه در ماه رمضان را مرتد دانسته که قتلش واجب است. [۴]
روزه، از بافضیلت‌ترین عبادات،[۵] از ستون‌های پنج‌گانه اسلام،[۶] گونه‌ای از جهاد[۷] و ترک آن عامل خروج از ایمان[۸] دانسته شده است.
فلسفه وجوب روزه
مفسران با استفاده از عبارت «لعلکم تتقون؛ باشد که پرهیزگاری کنید» در آیه روزه فلسفه روزه‌گرفتن را رسیدن به تقوا می‌دانند.[۹] در روایتی که در کتاب عِلل‌الشرایع در باب علت وجوب روزه نقل شده، فلسفه روزه چشاندنِ سختی و رنج گرسنگی به ثروتمندان جامعه برای ترحم به فقیران ذکر شده است.[۱۰] همچنین در روایت دیگری درباره فلسفه وجوب روزه ماه رمضان آمده است هنگامی که حضرت آدم از شجره ممنوعه خورد، اثر آن تا ۳۰ روز در شکم او باقی ماند ازاین‌رو خدا سی روز روزه بر ذریه‌اش واجب کرد.[۱۱] در روایتی از امام رضا(ع) در فلسفه وجوب روزه به یادآوری روز قیامت و توجه به سختی آن اشاره شده است.[۱۲] برخی نیز سلامتی بدن را از دیگر فلسفه‌های وجوب روزه می‌دانند و آن را به حدیث صوموا تصحوا (منسوب به پیامبر) مستند می‌کنند.[۱۳]
آثار فردی و اجتماعی روزه‌داری
در روایات آثاری برای روزه ذکر شده است برخی آنها عبارتند از:
همچنین بر اساس بررسی‌های پزشکی، روزه در تندرستی و سلامتی جسم و روان مفید است.[۲۴] تأثیر مثبت در سیستم ایمنی، کاهش اضطراب و افسردگی، سلامت روان، افزایش عزت نفس و پیشگیری از بیماری‌های قلبی و عروقی، از جمله آثار روزه در سلامت جسم و روان دانسته شده است.[۲۵]
به‌گفته عبدالله جوادی آملی، در تفسیر تسنیم، روزه روحیه نظم، قناعت و صبر در برابر گناهان و مشکلات زندگی را در فرد و جامعه تقویت می‌کند.[۲۶] همچنین بنابر آمارهای منتشر شده در رسانه‌ها، آمار تخلفات اجتماعی در ایران، در ماه رمضان کاهش پیدا می‌کند.[۲۷]
پیشینه روزه‌داری
بنابر آیه ۱۸۳ سوره بقره، روزه در ادیان پیش از اسلام وجود داشته است.[۲۸] در تورات[۲۹] و اِنجیل[۳۰] گزارش‌هایی از روزه‌گرفتن امت‌های پیشین ذکر شده است. به تصریح تورات، حضرت موسی(ع) پیش از دریافت الواح، چهل شبانه‌روز روزه گرفت.[۳۱] در قرآن از روزه گرفتن زکریا(ع)[۳۲] و حضرت مریم(س)[۳۳] [یادداشت ۱]و در روایات[۳۴] نیز از روزه در ادیان پیش از اسلام سخن به میان آمده است. همچنین گفته شده روزه در دیگر اقوام پیش از اسلام همچون مصریان، یونانیان، رومیان و هندیان قدیم نیز وجود داشته است.[۳۵]
بر اساس منابع اسلامی، روزه ماه رمضان در دوم شعبان[۳۶] یا ۲۸ شعبان سال دوم قمری، ۱۳ روز پس از تغییر قبله واجب شد.[۳۷] این دستور و برخی احکام مربوط به آن در قرآن آمده است.[۳۸] در ابتدای تشریع حکم روزه، روزه‌داران پس از افطار تنها تا پیش از خوابیدن مجاز به غذا خوردن بودند و رابطه جنسی در تمام ماه رمضان حرام بود، اما این دو حکم پس از مدتی نسخ شد.[۳۹]
اقسام روزه
| روزه واجب | |
| روزه حرام |
|
| روزۀ مکروه[یادداشت ۲] |
|
| روزۀ مستحب |
همه روزهای سال (به غیر از روزهای مستحب، مکروه و حرام) البته روزه در برخی از روزها سفارش بیشتری شده است؛ مانند: روزه سه روز در هر ماه قمری (اولین پنجشنبه و چهارشنبه پس از دهم و تا قبل از بیستم و آخرین پنجشنبه هر ماه قمری)، روزۀ ماه رجب و شعبان، روز عید غدیر، روز مبعث، روز تولد پیامبر(ص)، روز دَحْوالارض، روز عرفه در صورتی که موجب ضعف برای خواندن دعا نشود. روز مباهله، پنج‌شنبه‌ها و جمعه‌ها، روزه عید نوروز، نیمه جمادی‌الاولی[۴۵] |
احکام روزه
مُبطِلات روزه
- خوردن و آشامیدن
- آمیزش جنسی
- دروغ بستن بر خدا، رسول خدا و امامان معصوم
- رساندن غبار غلیظ به حلق
- باقی ماندن بر جنابت، حیض و نفاس تا اذان صبح
- استمناء (خودارضایی)
- اماله (تنقیه کردن) با مایعات
- فروبردن تمام سر در آب[یادداشت ۳]
- استفراغ کردن.
- نیت قطع روزه یا نیت انجام‌دادن یکی از مبطلات آن.[۴۶]
مکروهات روزه
به گفته فقیهان انجام برخی کارها در حال روزه مکروه است؛ از جمله: لمس، بوسیدن و ملاعبه با همسر، سرمه کشیدن، هر کاری که موجب ضعف شود، بوییدن گل‌ها، مرطوب کردن لباس، هر کاری که موجب خون‌آلودشدن دهان شود مثل دندان‌کشیدن، مضمضه کردن آب بدون غرض عقلایی.[۴۷]
کسانی که نباید روزه بگیرند
روزه ماه رمضان بر هر مکلفی واجب است، مگر این افراد:
- کسی که به جهت پیری نمی‌تواند روزه بگیرد، یا روزه‌داری برای او سخت است؛ البته در صورت دوم باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد.[۴۸]
- بیماری که زیاد تشنه می‌شود و نمی‌تواند تشنگی را تحمل کند یا برای او تحمل تشنگی سخت است؛ البته در صورت دوم باید برای هر روز یک مُد طعام به فقیر بدهد.[۴۹]
- زن باردار یا شیرده‌ای که شیرش کم است و روزه برای کودک یا خودش ضرر دارد؛ البته باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد و روزه‌هایش را قضا کند.[۵۰]
- کسی که به جهت ضعف جسمانی روزه گرفتن برایش قابل تحمل نیست یا برایش ضرر دارد؛ البته قضای این روزه بر او واجب است و اگر نتواند تا رمضان بعد قضا کند، باید برای هر روز، یک مد طعام به فقیر بدهد.[۵۱]
- مسافری[یادداشت ۴] که کمتر از ده روز در مقصد بماند.[۵۲]البته کثیرالسفر و کسانی مثل رانندگان که شغل آنها سفر کردن است، از این حکم مستثتیٰ هستند.[۵۳]
اِفطار یا بازکردن روزه
شکستن یا بازکردن روزه را افطار گویند.[۵۴] طبق دیدگاه فقیهان شیعه، روزه‌دار باید تا مغرب شرعی (اذان مغرب) افطار نکند.[۵۵] بر اساس روایات، خواندن دعا و تلاوت سوره قدر هنگام افطار[۵۶] و بازکردن روزه با آب، شیر و خرما، مستحب است.[۵۷] برپایه روایات، افطاری‌دادن به روزه‌دار فضیلت دارد.[۵۸] بر اساس آنچه در خطبه شعبانیه از پیامبر(ص) نقل شده، پاداش افطاری‌دادن به یک مؤمن در ماه رمضان برابر با ثواب آزادکردن یک بنده و موجب آمرزش گناهان است.[۵۹]
قضا و کفاره روزه
- کسی که روزه ماه رمضان بر او واجب بوده و نگرفته است باید آن را قضا کند.[۶۰] قضای روزه، واجب فوری نیست، اما باید تا قبل از ماه رمضان بعد انجام شود.[۶۱]
- کسی که در ماه رمضان به جهت بیماری روزه نگرفته و تا رمضان بعد نیز نتواند روزه بگیرد، قضای آنها بر او واجب نیست، اما باید برای هر روز، یک مُد طعام (۷۵۰ گرم گندم) به فقیر بدهد.[۶۲]
- کسی که عمدا و بدون عذر شرعی، روزه واجبش را نگرفته، علاوه بر قضا، کفاره نیز بر او واجب است؛[۶۳] کفاره آن، غذا دادن به شصت فقیر و یا دو ماه روزه است که ۳۱ روز آن باید پشت سر هم باشد.[۶۴]
- در صورت تأخیر بدون عذر در انجام قضای روزه تا ماه رمضان بعد، کفاره تأخیر (به ازای هر روزه یک مُد طعام) نیز به آن تعلق می‌گیرد.[۶۵]
- اگر روزه ماه رمضان با کار حرامی مانند خوردن شراب یا زنا، باطل شود، کَفّاره جمع دارد؛ یعنی باید برای هر روز، هم شصت روز روزه بگیرد و هم به شصت فقیر غذا دهد.[۶۶] البته برخی مراجع، کفاره جمع را احتیاط مستحب دانسته‌اند.[۶۷]
حرام بودن روزه‌خواری در ملأعام
در فقه اسلامی، تظاهر به روزه‌خواری در ماه رمضان حرام است و تعزیر دارد. [۶۸]در قانون مجازت اسلامی ایران نیز روزه‌خواری در ملأعام ممنوع بوده و برای آن مجازات در نظر گرفته شده است.
درجات روزه
برای روزه درجاتی ذکر شده است: روزه عام، روزه خاص و روزه خاص‌الخاص.[۶۹]
- روزه عام، امساک و خودداری از خوردن و آشامیدن و دوری کردن از غریزه جنسی و رعایت آداب ظاهری روزه است.[۷۰]
- روزه خاص، کنترل گوش، چشم، زبان، دست و پا و سایر جوارح و اعضای بدن از گناهان است.[۷۱]
- روزه خاص‌الخاص، بدین معناست که انسان از دغدغه‌ها و اهداف دنیوی فاصله گیرد، مگر امور دنیایی که مقدمه دین باشد.[۷۲] در سخنان امام علی(ع) نیز به روزه بدن (خودداری اختیاری از خوراکی‌ها) و روزه نفس (کنترل حواس از گناهان و خالی ساختن قلب از بدی‌ها) و روزه قلب اشاره شده است.[۷۳]
در احادیث، روزه حقیقی به ترک همه چیزهایی که خدا نمی‌پسندد[۷۴] و روزهای که چشم، گوش، مو و پوست هم روزه‌دار باشد، معرفی شده است،[۷۵] همچنین روزه قلب بهتر از روزه زبان و روزه زبان بهتر از روزه شکم دانسته شده است.[۷۶]
کتاب‌شناسی
آثار مستقلی درباره روزه نوشته شده که بیشتر به احکام آن پرداخته است، برخی از آنها عبارتند از:
- الصوم فی الشریعة الاسلامیة الغرّاء، جعفر سبحانی، انتشارات مؤسسه امام صادق(ع).
- نور ملکوت روزه، سید محمدحسین حسینی تهرانی، انتشارات مکتب وحی
- احکام روزه، اثر محمدحسین فلاح‌زاده، انتشارات امیرکبیر.
- احکام، اسرار و فوائد روزه، اثر محی‌الدین مستو درباره احکام روزه از منظر فقه شافعی نوشته شده و به فوائد و مباحث تاریخی آن نیز پرداخته است.
- روزه، می‌تواند زندگی‌ات را نجات دهد، نوشته هربرت. م. شلتون. ترجمه ماشاءالله فرخنده، انتشارات نسل نواندیش.
- احکام روزه: شرایط روزه، مفطرات روزه، قضا و کفاره، پژوهشکده باقرالعلوم(ع) در دو جلد.
- روزه درمان بیماری‌های روح و جسم، حسین موسوی‌راد، دفتر انتشارات اسلامی.
جایگاه روزه در ادبیات
پانویس
- ↑ مشکینی، مصطلحات الفقه، ۱۳۹۲ش، ص۳۶۳.
- ↑ مشکینی، مصطلحات الفقه، ۱۳۹۲ش، ص۳۶۳.
- ↑ طباطبایی، تعالیم اسلام، ۱۳۸۷ش، ص۲۷۲.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی،۱۴۲۱ق، ج۳، ص۵۲۱
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۶، ص۱۸۱.
- ↑ نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ش، ج۲، ص۱۸-۲۴ و ج۴، ص۶۲.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۳، ص۲۵۷، ح۱۴.
- ↑ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۸، ح۱۸۹۲.
- ↑ نگاه کنید به طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۶۲۳ـ۶۲۴.
- ↑ صدوق، علل الشرایع، المکتبة الحیدریة، ج۲، ص۳۷۸.
- ↑ صدوق، علل الشرایع، المکتبة الحیدریة، ج۲، ص۳۷۸.
- ↑ نگاه کنید به عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۱۱۶.
- ↑ سوری لکی، «فلسفه وجوب روزه»، ص۳۲-۳۳.
- ↑ نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، حکمت۲۵۲، ص۵۱۲.
- ↑ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۷۵، ح۱۷۷۴.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۶۲، ح۱؛ ابن‌شعبه، تحف العقول، ۱۳۶۳ق، ص۲۵۸.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۱۰.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۲۷.
- ↑ پاینده، نهج الفصاحة، ۱۳۸۷ش، ص۵۴۷، ح۱۸۵۴.
- ↑ طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۵۱.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۶۲.
- ↑ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۷۵، ح۱۷۷۳.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۷، ص۴۰۰.
- ↑ رضایی، «روزه‌داری و سلامت از نگاه پزشکی»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
- ↑ رضایی، «روزه‌داری و سلامت از نگاه پزشکی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۹ش، ج۹، ص۲۸۸.
- ↑ «کاهش ۵ تا ۳۳ درصدی جرایم در ماه رمضان»، پایگاه خبری آفتاب.
- ↑ نگاه کنید به: طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۷ و ۸.
- ↑ نگاه کنید به: سفر خروج، فصل ۳۴، آیه ۲۸؛ کتاب دوم سموئیل، فصل ۱۲، آیه ۱۶؛ کتاب دوم تواریخ، فصل ۲۰، آیه ۳.
- ↑ انجیل لوقا، فصل۲،آیه ۳۷، فصل ۴، آیه ۲ و فصل ۵، آیه ۳۴.
- ↑ سفر تثینه، فصل ۹، آیه ۹.
- ↑ نگاه کنید به: طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۷.
- ↑ سوره مریم، آیه ۲۶.
- ↑ به‌عنوان نمونه نگاه کنید به: مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۳، ص۴۲۷ و ج۱۷، ص۲۹۲.
- ↑ نگاه کنید به: طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۷.
- ↑ قمی، وقایع الایام، ۱۳۸۹ش، ص۴۹۵.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۴۲.
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۸۳-۱۸۵و۱۸۷.
- ↑ طبرسی، جوامع الجامع، جامعه مدرسین، ج۱، ص۱۰۶؛ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۷، ص۸۱.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۶۵۸.
- ↑ نراقی، تذکرة الاحباب، ۱۳۸۳ش، ص۱۰۴.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۶۶۱-۶۶۳.
- ↑ نراقی، تذکرة الاحباب ، ۱۳۸۳ش، ص۱۰۴.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۶۶۰-۶۶۱.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۶۵۸-۶۶۰.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۴۱- ۵۷۷؛ امام خمینی، توضیح المسائل(محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۸۹۱.
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۵ش، ج۴، ص۱۷۱و۱۷۲.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل(محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۹۵۵، م۱۷۲۵.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل(محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۹۵۶، م۱۷۲۷.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل(محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۹۵۷-۹۵۸، م۱۷۲۸ و ۱۷۲۹.
- ↑ امام خمینی، استفتائات، ج۱، ص۳۳۳، س۸۸؛ «نظر مراجع عظام تقلید پیرامون روزه‌داری با ضعف جسمانی»، برگزاری رسمی حوزه..
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل(محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۹۵۱، م۱۷۱۴ و ۱۷۲۳.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل(محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۷۰۱.
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۶۲۴.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل(محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۸۸۰.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۱۰، ص۱۴۷-۱۵۱.
- ↑ حرعاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۱۰، ص۱۵۶-۱۶۱.
- ↑ نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۶۸ و ۶۹؛ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳۴و۱۳۵.
- ↑ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۲۹۶.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۶۳۵-۶۳۷؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، دارالعلم، ج۱، ص۲۹۸.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۶۳۹؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، دارالعلم، ج۱، ص۲۹۸.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۶۴۰و۶۴۱؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، دار العلم، ج۱، ص۲۹۹.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل(محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۹۲۶؛ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۵ش، ج۴، ص۱۶۹.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل(محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۹۲۸و۹۲۹؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، دارالعلم، ج۱، ص۲۸۹.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیلة، دارالعلم، ج۱، ص۲۹۸.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل، ۱۴۲۶ق، ص۳۴۴.
- ↑ سیستانی، توضیح المسائل، ۱۳۹۳ش، ص۲۹۸-۲۹۹.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۵۲۱.
- ↑ انصاریان، عرفان اسلامی، ۱۳۸۶ش، ج۶، ص۲۷۲.
- ↑ انصاریان، عرفان اسلامی، ۱۳۸۶ش، ج۶، ص۲۷۲.
- ↑ انصاریان، عرفان اسلامی، ۱۳۸۶ش، ج۶، ص۲۷۲.
- ↑ انصاریان، عرفان اسلامی، ۱۳۸۶ش، ج۶، ص۲۷۲.
- ↑ آمدی، غرر الحکم، ۱۴۱۰ق، ص۴۲۳.
- ↑ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۲۹۹، ح۴۱۷.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۸۷.
- ↑ تمیمی آمدی، غررالحکم و دررالکلم، ۱۴۱۰ق، ص۴۲۳، ح۸۰.
- ↑ دیوان حافظ، نشر جیحون، ۱۳۸۷ش، ص۱۳۱.
- ↑ ناصر خسرو، سایت گنجور.
- ↑ فردوسی، سایت گنجور.
یادداشت
- ↑ براساس برخی از تفاسیر منظور از روزه زکریا و مریم در قرآن [[روزه سکوت]] است.( علامه طباطبایی]]، المیزان، چاپ اسماعیلیان، ج۲، ص۷.)
- ↑ کراهت در اینجا به معنای ثواب کمتر است.(طباطبایی یزدی، العروة الوثقی (محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۲۱).
- ↑ برخی مراجع همچون آیت‌الله شبیری و سیستانی فروبردن سر زیر آب را موجب بطلان روزه ندانسته، بلکه آن را حرام یا مکروه می‌دانند.(نگاه کنید به: طباطبایی یزدی، العروة الوثقی(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۵۵؛ امام خمینی، توضیح المسائل(محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۸۹۱.)
- ↑ منظور از مسافر در شرع کسی است که مسافت سفرش حداقل هشت فرسخ(۴۱ کیلومتر، رفت و برگشت) باشد؛(امام خمینی، توضیح المسائل(مُحَشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۶۸۴، م۱۲۷۲).
منابع
- ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمدابوالفضل ابراهیم، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- ابن‌شعبه، حسن بن علی، تحف العقول، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۳۶۳ش.
- امام خمینی، سید روح‌الله، تحریر الوسیلة، قم، دارالعلم، چاپ اول، بی‌تا.
- امام خمینی، سید روح‌الله، استفتائات، قم، دفتر نشر اسلامی، بی‌تا.
- امام خمینی، سید روح‌الله، توضیح المسائل(محشی)، تحقیق و تصحیح سیدمحمدحسین بنی‌هاشمی خمینی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.
- امام صادق (منسوب)، مصباح الشریعة، بیروت، اعلمی، چاپ اول، ۱۴۰۰ق.
- انصاریان، حسین، عرفان اسلامی، قم، دارالعرفان، ۱۳۸۶ش.
- پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، قم، دارالعلم، ۱۳۸۷ش.
- تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، تصحیح سیدمهدی رجائی، قم، دارالکتاب الاسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
- جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، انتشارات اسراء چاپ سوم، ۱۳۸۹ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام، ۱۴۰۹ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، هدایة الامة الی احکام الائمة، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۴۱۲ق.
- راوندی، قطب‌الدین، الدعوات، مدرسة الامام المهدی(عج)، ۱۳۶۶ش.
- رضایی، علی، «روزه‌داری و سلامت از نگاه پزشکی»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۹ش.
- سوری لکی، حسین، «فلسفه وجوب روزه»، پاسدار اسلام، شماره ۲۲۸، آذر ۱۳۷۹ش.
- صدوق، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا(ع)، تحقیق مهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.
- صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- طباطبائی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر نشر اسلامی.
- طباطبائی، سید محمدحسین، تعالیم اسلام، با گردآوری هادی خسروشاهی، قم، انتشارات بوستان کتاب، ۱۳۸۷ش.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی(محشی) ج۱، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی(مُحَشّی) ج۳، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- طبرسی، حسن بن فضل، جوامع الجامع، تحقیق مؤسسه نشر اسلامی، قم، جامعه مدرسین.
- طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، قم، انتشارات شریف رضی، چاپ چهارم، ۱۴۱۲ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دارالثقافه، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، تذکرة الفقها، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، تصحیح سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، المکتبة العلمیة، چاپ اول، ۱۳۸۰ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، تصحیح طیب موسوی جزائری، قم، دارالکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- «کاهش ۵ تا ۳۳ درصدی جرایم در ماه رمضان»، پایگاه خبری آفتاب، تاریخ درج مطلب: ۲۶ تیر ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۹ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مؤسسة دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مکتب اهل بیت علیهم‌السلام، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاءالتراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- مشکینی، علی، مصطلحات الفقه، تحقیق: حمید احمدی جلفایی، قم، مؤسسه علمی و فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۹۲ش/۱۴۳۴ق.
- نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، داراحیاءالتراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.
- «نظر مراجع عظام تقلید پیرامون روزه‌داری با ضعف جسمانی»، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۱۶ تیر ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۹ش.
- «نقش روزه در تعالی انسان از منظر عرفان اسلامی»، سایت خبرگزاری شبستان، تاریخ انتشار: ۷ اردیبهشت ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
- «Fasting», Encyclopedia Iranica، تاریخ بازدید: ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۹ش.
پیوند به بیرون