بارداری یا حاملگی و یا آبستنی، دورهٔ حمل و رشد جنین در رحِم مادر است. در قرآن کریم، از بارداری به عنوان نشانه‌ای بر حقانیت معاد یاد شده و در احادیث معصومان(ع) نیز، بارداریِ زن، همسان با روزه‌داری، شب‌زنده‌داری و جهاد در راه خدا ارزیابی شده است. به گفته پژوهشگران، قبل از انعقاد نطفه و شروع بارداری، زمانی است که والدین باید برای رشد معنوی فرزندشان برنامه‌ریزی کرده و ابتدا از پاک‌سازی روح خویش آغاز نمایند.
بر پایه برخی روایات، تفکرات و حالات روانی پدر و مادر در حین آمیزش، بر روحیه فرزند تأثیر می‌گذارد؛ ازاین‌رو به والدین سفارش شده که در حین نزدیکی، با وضو بوده و به یاد خدا باشند. همچنین در دوره بارداری، چگونگی رفتار و حالتهای زن باردار را در شکل‌گیری شخصیّت آینده کودک مؤثر دانسته‌اند؛ ازاین‌رو مهمترین توصیه دینی برای زن باردار، انجام واجبات و ترک کارهای حرام دانسته شده است. همچنین در برخی احادیث چنین آمده که خوردن بعضی خوراکی‌ها توسط زن باردار در زیبایی چهره، ویژگی‌های روانی و حتّی بالا بردن بهرهٔ هوشی نوزاد مؤثرند.
به گفته فقیهان جلوگیری از بارداری در صورت رضایت زن و شوهر جایز است، ولی اگر این کار از طریق روشهایی باشد که موجب عقیم شدن دائمِ مرد یا زن شود جایز نیست. فقیهان سقط جنین را حرام دانسته‌اند که با انجام آن دیه واجب می‌شود، حتی اگر جنین از راه نامشروع ایجاد شده باشد. برخی فقیهان همچون آیت‌الله خامنه‌ای معتقدند، در صورتی که ادامه بارداری برای حیات مادر خطرناک باشد، سقط جنین قبل از دمیدن روح (چهار ماهگیِ جنین) حرام نبوده، ولی بعد از آن جایز نیست. در منابع فقهی درباره روزهٔ زن باردار گفته شده، چنانچه روزه برای کودک یا خودش ضرر دارد، نباید روزه بگیرد، بلکه باید بعدا روزه‌هایش را قضا کند و برای هر روز یک مد طعام (۷۵۰گرم گندم) به فقیر دهد.
دربارهٔ تلقیح مصنوعی گفته شده که اگر صاحب اسپرم و تخمک، زن و شوهر باشند؛ اکثر مراجع تقلید آن را جایز دانسته‌اند. ولی اگر مرد و زن بیگانه باشند، گروهی از فقیهان فتوا به حرمت بارداری با چنین روشی داده‌اند. همچنین اگر اسپرم و تخمک زن و شوهری، خارج از رحم لقاح یابد و آن را در رحم زنی بیگانه پرورش دهند (رحم اجاره‌ای)، به گفته محققان، گروهی از فقیهان همچون سید علی سیستانی و ناصر مکارم شیرازی به مشروعیت آن حکم داده‌اند.
مفهوم‌شناسی و جایگاه
بارداری به معنی حاملگی و آبستنی، دورهٔ حمل و رشد جنین در رحِم مادر را گویند.[۱] در قرآن کریم، موضوع بارداری بیشتر با واژهٔ «حمل» و مشتقات آن مطرح شده[۲] و از بارداری به عنوان نشانه‌ای بر حقانیت معاد و رستاخیز انسان در قیامت یاد شده است.[یادداشت ۱] در آیهٔ ۱۵ سوره احقاف، پس از سفارش به احسانِ والدین، به رنج‌هایی که مادر در دوران بارداری و زایمان می‌کشد، اشاره نموده است.[۳] همچنین گفته می‌شود در آیاتی،[۴] به شیوه‌ها، موانع، ویژگی‌ها و برخی احکام فقهی مرتبط با بارداری اشاره گردیده است.[۵]
در احادیث معصومان(ع) نیز، بارداریِ زن، همسان با روزه‌داری، شب‌زنده‌داری و جهاد در راه خدا ارزیابی شده[۶] و زنِ باردار را در سایه لطف خدا دانسته‌اند که با هر زایمان، به ثواب آزاد کردن یک بَرده رسیده[۷] و گناهانش آمرزیده خواهد شد.[۸] همچنین از دوره بارداری به عنوان مرحله‌ای که زمینهٔ سعادت و شقاوت کودک در آن رقم می‌خورد، یاد شده است.[۹]
بارداری، زمانی اتفاق می‌افتد که اِسپِرم مرد داخل تخمک زن شده و لِقاح صورت پذیرد، سپس تخمکِ بارور شده در لایهٔ داخلی رحم قرار گرفته تا مراحل رشد جنین که معمولا ۴۰ هفته است را طی کند.[۱۰]
توصیه‌های قبل از بارداری
به گفته برخی پژوهشگرانِ علوم دینی، والدین جهت پاکی معنوی فرزند، لازم است ۴۰ روز قبل از شروع بارداری و انعقاد نطفه، با اموری همچون تلاوت قرآن، استغفار، صدقه، دوری از کارهای حرام و دعا برای فرزنددار شدن، بر حفظ پاکی خویش کوشیده و آمادگی معنوی را در خود ایجاد نمایند.[۱۱] در برخی روایات نیز توصیه شده، جهت زیبایی و افزایش احتمال پسر بودن فرزند، مرد در دوران قبل از انعقاد نطفه، میوهٔ بِه و عرق کاسنی بخورد.[۱۲] همچنین بر استفادهٔ والدین از قاووت[یادداشت ۲] و انار، قبل از بارداری سفارش شده است.[۱۳]
بر پایه روایاتی،[۱۴] تفکرات و حالات روانی پدر و مادر در حین آمیزش را بر روحیه فرزند مؤثر دانسته‌اند؛ ازاین‌رو به والدین سفارش شده که در حین نزدیکی، با وضو بوده و به یاد خدا باشند.[۱۵] همچنین گفته شده رغبت و میل قوی جنسیِ زوجین، در زیبایی جنین و هوشمندی وی تأثیر دارد، از آن طرف ترس و اضطراب والدین به هنگام عمل زناشویی، تأثیر بدی را بر روی طفل خواهد داشت.[۱۶]
پژوهشگران معتقدند، تأثیر خستگی زیاد، روی جنین کاملاً محسوس بوده و او را ضعیف و رنجور می‌کند؛[۱۷] ازاین‌رو در حدیثی، از آمیزش در شبی که انسان در فردای آن قصد سفر دارد و در شبی که از مسافرت بر می‌گردید نهی شده است.[۱۸] همچنین در ساعات اولیه شب با جسمی خسته و شکمی پر، آمیزش مورد نکوهش قرار گرفته، بلکه سفارش شده که این عمل در ساعات پایانی شب انجام پذیرد.[۱۹]
توصیه‌های هنگام بارداری
دوره بارداری و چگونگی حالتهای زن باردار را در شکل‌گیری شخصیّت آینده کودک مؤثر دانسته‌اند.[۲۰] به گفته محققان، خوشحالی، ترس، اندوه و نظایر آنها در زن باردار اثر محسوسی بر جنین دارد و مراقبت‌های جسمی، روحی، اخلاقی و دوری از گناه در دوران بارداری دارای اهمیت است؛[۲۱] ازاین‌رو گفته می‌شود اسلام برای دورهٔ بارداری توصیه‌هایی دارد.[۲۲]
مهمترین توصیه دینی در دوران بارداری، انجام واجبات و ترک کارهای حرام دانسته شده و در کنار آن، توجه به نماز اول وقت، تلاوت قرآن و داشتن برنامهٔ منظم برای آن، زیارت و توسل به معصومان(ع) و پرهیز از لقمه حرام، در رشد و تربیت معنوی فرزند مورد تأکید واقع شده است.[۲۳]
همچنین در برخی احادیث چنین آمده که خوردن بعضی خوراکی‌ها توسط زن باردار در زیبایی چهره، ویژگی‌های روانی و حتّی بالا بردن بهرهٔ هوشی نوزاد مؤثرند.[۲۴] از جمله خوردن بِه و خربزه موجب زیبایی و خوش خُلقی نوزاد[۲۵] و خوردن شیر موجب فزونی عقل، شجاعت و قوت اندام او شمرده شده است.[۲۶]
پیشگیری از بارداری
برای پیشگیری از بارداری روشهای مختلفی بیان شده؛ از جمله: عَزل (ریختن منی در خارج رحم)، استفاده از قرص ضد بارداری، کاندوم، دستگاه داخل رحمی (آی یو دی)، بستن لوله‌های رحم زن یا لوله‌های تناسلی مرد و .. ،[۲۷] که البته در گذشته، در این زمینه بیشتر روش عزل مورد استفاده بوده است.[۲۸]
برخی منابع حدیثی و فقهی به پسندیده نبودن پیشگیری از بارداری اشاره دارند.[۲۹] بعضی روایات نیز، در مواردی همچون بداخلاقی زن، بالا بودن سن وی یا نپذیرفتن شیردادن به فرزند، این عمل را بدون اشکال دانسته‌اند.[۳۰] اما در روایاتی دیگر به جواز این کار تصریح شده است.[۳۱] گفته شده زن و مرد در این مسئله حکم یکسانی نداشته و نسبت به راهها و وسایل پیشگیری از بارداری نیز حکم شرعی آنها متفاوت است.[۳۲] صاحب جواهر از فقیهان شیعه در قرن سیزدهم، جلوگیری از بارداری با روش عَزل را [در صورت رضایت مرد و ناراضی بودن زن] مکروه دانسته و در صورت رضایت زن، اقتضای برخی روایات را جواز این کار می‌داند.[۳۳] وی همچنین اقدام به این عمل در ازدواج موقت را جایز شمرده و ادعای اجماع در این‌باره دارد.[۳۴]
گروهی از فقیهان، همچون آیت‌الله خویی،[۳۵] تبریزی[۳۶] و مکارم شیرازی[۳۷] نیز، جلوگیری از بارداری از طریق روشهایی که موجب عقیم شدن دائمِ مرد یا زن شود (مانند بستن لوله‌های تناسلی و رحِم) را حرام دانسته‌اند، مگر اینکه طبق تشخیص متخصّص، ضرورت فردی یا اجتماعی داشته باشد.[۳۸]
سقط جنین
از نظر فقهای شیعه، سقط جنین زن باردار از روی عمد، حرام است[۳۹] و در این حکم، اختلافی میان فقها نیست.[۴۰] گفته می‌شود در حرام بودن سقط جنین، بین این که جنین از راه مشروع و یا از راه زنا ایجاد شده باشد، فرقی نمی‌کند.[۴۱] همچنین بنا به اجماع فقها در حرمت سقط جنین، فرقی میان مراحل مختلف رشد جنین نیست[۴۲] و اقدام به این عمل، خواه قبل از دمیدن روح در جنین، یا بعد از آن، و خواه با رضایت والدین باشد، یا بدون رضایت آنها، در همه این حالات حرام است.[۴۳] البته برخی فقیهان همچون آیت‌الله خامنه‌ای[۴۴] و منتظری[۴۵] معتقدند، در صورتی که ادامه بارداری برای حیات مادر خطرناک باشد، سقط جنین قبل از دمیدن روح اشکال ندارد، ولی بعد از آن جایز نیست.
به گفته فُقها با سقط جنین دیه واجب می‌شود و پرداخت آن بر عهده کسی است که سقط به دست او یا با فعل او انجام گرفته است.[۴۶] دیه جنین با توجه به مراحل رشد آن متفاوت است.[۴۷] همچنین اگر این عمل پس از دمیده شدن روح در جنین باشد، به جهت آن که عنوان قتل بر آن صدق می‌کند، کفاره واجب می‌شود.[۴۸]
احکام زن باردار
در منابع فقهی احکامی مرتبط با زنان باردار مطرح شده است، از جمله:
- روزهٔ زن باردار: روزهٔ ماه رمضان بر هر مکلفی واجب است،[۴۹] ولی زن باردار یا شیرده‌ای که شیرش کم است و روزه برای کودک یا خودش ضرر دارد نباید روزه بگیرد؛ البته باید برای هر روز یک مد طعام (۷۵۰گرم گندم یا مشابه آن) به فقیر بدهد و روزه‌هایش را قضا کند.[۵۰]
- طلاق زن باردار: مردی که با همسرش آمیزش داشته، اگر بخواهد طلاقش دهد باید صبر کند تا او حائض شده و پاک گردد، ولی اگر باردار باشد می‌تواند بلافاصله او را طلاق دهد.[۵۱] البته در این صورت، مرد موظّف است، تا هنگام زایمان، محل سکونت زن را فراهم ساخته و نفقه‌اش را بپردازد.[۵۲]
- اجرای حد و قصاص: زن مُجرمی که محکوم به حدّ شرعی [مانند تازیانه] یا قصاص است، چنانچه باردار باشد، تا وقتی زایمان نکرده و از خون نفاس پاک نشده، حدّ بر او جاری نشده و قصاص نمی‌گردد.[۵۳]
تلقیح مصنوعی و رحم اجاره‌ای
تلقیح مصنوعی به معنای بارداریِ بدون آمیزش جنسی و با استفاده از وسایل کمک پزشکی است.[۵۴] شکل‌های مختلفی برای تلقیح مصنوعی ترسیم نموده‌اند که حکم فقهی آنها متفاوت می‌کند.[۵۵]
به گفته پژوهشگران، اگر صاحب اسپرم و تخمک، زن و شوهر باشند؛ اکثر مراجع تقلید همچون امام خمینی[۵۶] و محمدصادق روحانی این نوع تلقیح را جایز دانسته‌اند.[۵۷] ولی اگر صاحب اسپرم یا تخمک، مرد یا زن بیگانه باشند، گروهی از فقیهان فتوا به حرمت بارداری با چنین روشی داده‌اند.[۵۸]
همچنین اگر اسپرم و تخمک زن و شوهری خارج از رحم لقاح یابد و آن را در رحم زنی بیگانه پرورش دهند (رحم اجاره‌ای)،[۵۹] به گفته محققان، جمعی از مراجع تقلید مانند سید علی خامنه‌ای، سید علی سیستانی و ناصر مکارم شیرازی به مشروعیت آن حکم داده‌اند.[۶۰] در مقابل، مراجعی چون امام خمینی، سید ابوالقاسم خویی باور به حرام بودن این عمل دارند.[۶۱]
پانویس
- ↑ مارتین، فرهنگ توصیفی واژه‌های پزشکی، ۱۳۷۵ش، ص۶۵۵.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۵، ۲۵۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۴۰.
- ↑ از جمله: سورهٔ اعراف، آیه ۱۸۹؛ سورهٔ رعد، آیه ۸؛ سورهٔ مریم، آیه ۲۷؛ سورهٔ لقمان، آیه ۱۴؛ سوره احقاف، آیه ۱۵؛ سورهٔ طلاق، آیه ۴ و ۶.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۵، ۲۵۰.
- ↑ شیخ صدوق، الأمالی، ۱۳۷۶ش، ص۴۱۱-۴۱۲.
- ↑ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۴، ص۲۴۵.
- ↑ شیخ طوسی، محمد بن الحسن، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۶۱۸.
- ↑ کوفی اهوازی، الزهد، ۱۴۰۲ق، ص۱۴.
- ↑ «صفر تا صد بارداری»، وبگاه ایمپو.
- ↑ «احکام و آداب بچه‌دار شدن از منظر اسلام»، وبگاه هدانا؛ میخبر، ریحانهٔ بهشتی، ۱۳۹۲ش، ص۳۷ و ۳۸.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۲۲، حدیث ۲؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۲، ص۲۱۵؛ .
- ↑ میخبر، ریحانهٔ بهشتی، ۱۳۹۲ش، ص۳۶ و ۳۷.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۸۸.
- ↑ میخبر، ریحانهٔ بهشتی، ۱۳۹۲ش، ص۴۰ و ۴۱.
- ↑ میخبر، ریحانهٔ بهشتی، ۱۳۹۲ش، ص۴۱.
- ↑ میخبر، ریحانهٔ بهشتی، ۱۳۹۲ش، ص۴۲.
- ↑ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۴، ص۲۹۹-۳۰۰، حدیث ۱.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۳۶۶، حدیث ۲؛ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۴، ص۳۰۰.
- ↑ انصاری، احکام و حقوق کودکان در اسلام، ج۱، ص۱۹۴.
- ↑ محمدیان، نگاهی دیگر به حقوق فرزندان از دیدگاه اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۳۱-۳۳
- ↑ انصاری، احکام و حقوق کودکان در اسلام، ج۱، ص۱۹۴.
- ↑ «آداب معنوی بارداری»، وبگاه طب شیعه.
- ↑ انصاری، احکام و حقوق کودکان در اسلام، ج۱، ص۱۹۴.
- ↑ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۵، ص۱۳۵، حدیث ۲ و ۳؛ مستغفری، طبّ النبیّ(ص)، ۱۳۸۵ق، ص۲۹؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۹، ص۲۹۹.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۲۳، حدیث ۶؛ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۵، ص۱۳۷، حدیث ۱؛ شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۲۱، ص۴۰۵، حدیث ۲.
- ↑ «انواع روش های پیشگیری از بارداری»، وبگاه مادرشو.
- ↑ گرجی و طارمی، «بارداری و باروری در قرآن»، ص۱۴۵.
- ↑ طباطبایی بروجری، منابع فقه شیعه، ۱۳۸۶ش، ج۲۵، ص۴۶۶، حدیث ۶۷۴؛ گلپایگانی، مجمع المسائل، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۷۳.
- ↑ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۴۹۱.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۵۰۴، حدیث ۱؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۴۳۲، حدیث ۴۴۹۵.
- ↑ گرجی و طارمی، «بارداری و باروری در قرآن»، ص۱۴۵.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۹، ص۱۱۳.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۹، ص۱۱۴.
- ↑ گلپایگانی، مجمع المسائل، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۳۶۳، سؤال ۹۷۵.
- ↑ تبریزی، استفتاءات جدید، دفتر معظم له، ج۱، ص۴۷۵، سؤال ۲۰۹۰.
- ↑ مکارم شیرازی، استفتاءات جدید، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۴۶۰، سؤال ۱۵۱۵.
- ↑ مکارم شیرازی، احکام پزشکی، ۱۴۲۹ق، ص۶۷، سؤال ۱۶۶.
- ↑ برای نمونه، نگاه کنید: سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۱۱۵؛ بنی‌هاشمی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۹۴۶.
- ↑ مؤسسه دایرةالمعارف الفقه الاسلامی، الموسوعه الفقهیه، ۱۴۲۳ق، ج۵، ص۳۹۴.
- ↑ سبزواری، مهذّب الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۲۵، ص۲۵۳.
- ↑ سبزواری، مهذب الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۲۵، ص۲۵۱.
- ↑ مؤسسه دایرةالمعارف الفقه الاسلامی، الموسوعه الفقهیه، ۱۴۲۳ق، ج۵، ص۳۹۴.
- ↑ بنی‌هاشمی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۹۴۶.
- ↑ منتظری، احکام پزشکی، ۱۴۲۷ق، ص۱۰۳.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به خویی، مسائل پزشکی، ۱۴۳۲ق، ج۱، ص۲۳۰؛ خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۵۹۸؛ مکارم شیرازی، بحوث فقهیة هامة، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۲۹۹.
- ↑ مؤسسه دایره المعارف الفقه الاسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۴، ص۴۸۹.
- ↑ خویی، مبانی تکمله المنهاج، مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی، ج۲، ص۴۰۹.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی(محشی)، ۱۴۲۱ق، ج۳، ص۵۲۱؛ بنی‌هاشمی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۸۸۰.
- ↑ بنی‌هاشمی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۹۵۷-۹۵۸، مسأله ۱۷۲۸ و ۱۷۲۹.
- ↑ بنی‌هاشمی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۵۲۱.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۱، ص۳۲۰.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۴۱، ص۳۳۷.
- ↑ حسینی‌نیک، «بررسی تأسیس حقوقی مادر جانشین در تلقیح مصنوعی،» ص۴۱؛ عبدالخانی، موسوی، «تلقیح مصنوعی از منظر فقه وحقوق»، ص۳۱؛ حیدری، «تحلیل فقهی و حقوقی آثار تلقیح مصنوعی به وسیله اجاره رحم»، ص۲۸۲.
- ↑ فاضل لنکرانی، بررسی فقهی حقوقی تلقیح مصنوعی، ۱۳۸۷ش، ص۱۴-۱۷.
- ↑ خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۶۲۱.
- ↑ مرتضوی، تلقیح مصنوعی در آینه فقه، ۱۳۹۹ش، ص۱۳۰-۱۳۳.
- ↑ خویی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۲۷؛ خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۶۲۱؛ منتظری، احکام پزشکی، ۱۴۲۷ق، ص۸۸؛ ناظم زاده، تلقیح مصنوعی از نگاه فقه، ۱۴۰۱ش، ص۹۰.
- ↑ عبدالخانی، موسوی، «تلقیح مصنوعی از منظر فقه وحقوق»، ص۳۸.
- ↑ مرتضوی، تلقیح مصنوعی در آینه فقه، ۱۳۹۹ش، ص۱۴۵-۱۴۷.
- ↑ مرتضوی، تلقیح مصنوعی در آینه فقه، ۱۳۹۹ش، ص۱۴۸-۱۴۹.
یادداشت
- ↑ «..اِن کُنتُم فی رَیبٍ مِنَ البَعثِ فَاِنّا خَلَقنـاکُم مِن تُرابٍ ثُمَّ مِن نُطفَةٍ ثُمَّ ... و نُقِرُّ فی الاَرحامِ ما نَشاءُ اِلی اَجَلٍ مُسَمًّی..». (سورهٔ حج، آیه ۵ و ۶.)
- ↑ قاووت یا قُوِّتو، پودر خوراکی متشکل از موادی همچون نخود، نارگیل، شکر و پسته است. («انواع قاووت و خواص درمانی آن»، وبگاه تصویر زندگی.)
منابع
- «آداب بارداری و بچه دار شدن»، وبگاه انهار، تاریخ بازدید: ۹ آبان ۱۴۰۳ش.
- «آداب معنوی بارداری»، وبگاه طب شیعه، تاریخ بازدید: ۹ آبان ۱۴۰۳ش.
- «احکام و آداب بچه‌دار شدن از منظر اسلام»، وبگاه هدانا، تاریخ انتشار: ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۹ آبان ۱۴۰۳ش.
- انصاری، قدرت‌الله، احکام و حقوق کودکان در اسلام، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، ۱۳۹۲ش.
- «انواع روش های پیشگیری از بارداری»، وبگاه مادرشو، تاریخ انتشار ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۷ آبان ۱۴۰۳ش.
- «انواع قاووت و خواص درمانی آن»، وبگاه تصویر زندگی، تاریخ بازدید: ۹ آبان ۱۴۰۳ش.
- بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، توضیح‌المسائل مراجع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.
- تبریزی، جواد، استفتاءات جدید، قم، دفتر معظم له، چاپ اول، بی‌تا.
- حسینی‌نیک، سید حسین، «بررسی تاسیس حقوقی مادر جانشین در تلقیح مصنوعی»، در ماهنامه کانون، شماره ۱۱۱، ۱۳۹۸ش.
- حیدری، حسن، «تحلیل فقهی و حقوقی آثار تلقیح مصنوعی به وسیله اجاره رحم»، در فصلنامه قانون‌یار، دوره ۲، شماره ۵، ۱۳۹۸ش.
- خمینی، روح الله، تحریر الوسیله، نجف اشرف، دار الکتب العلمیه، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- خویی، ابوالقاسم، احکام جامع مسائل پزشکی، قم، دار الصدیقه الشهیده، چاپ اول، ۱۴۳۲ق.
- خویی، ابوالقاسم، مبانی تکمله المنهاج، قم، مئسسه احیاء آثار الامام الخویی، بی‌تا.
- سبزواری، عبدالاعلی، مهذّب الاحکام، قم، انتشارات دارالتفسیر، ۱۴۱۳ق.
- سیستانی، علی، منهاج الصالحین، قم، انتشارات مهر، ۱۴۱۴ق.
- شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- شیخ صدوق، الأمالی، تهران، نشر کتابچی چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.
- شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، محقق، موسوی خرسان، حسن، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- شیخ طوسی، محمد بن الحسن، الأمالی، مصحح: مؤسسة البعثة، قم، دار الثقافة، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- «صفر تا صد بارداری»، وبگاه ایمپو، تاریخ بازدید، ۶ آبان ۱۴۰۳ش.
- طباطبایی بروجری، آقا حسین، منابع فقه شیعه(ترجمه جامع احادیث شیعه)، مترجمان: حسینیان قمی، مهدی، صبوری، تهران، انتشارات فرهنگ سبز، چاپ اول، ۱۴۲۹ق.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی(مُحَشّی)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- عبدالخانی، ساجده، موسوی، سید علی، «تلقیح مصنوعی از منظر فقه و حقوق»، در دوفصلنامه مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، سال یازدهم، شماره ۳۵، ۱۳۹۶ش.
- فاضل لنکرانی، محمدجواد، بررسی فقهی-حقوقی تلقیح مصنوعی، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- فیض کاشانی، محمدمحسن، تفسیر الصافی، مصحح: اعلمی، حسین، تهران، مکتبة الصدر، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- کوفی اهوازی، حسین بن سعید، الزهد، محقق و مصحح: عرفانیان یزدی، غلامرضا، قم، المطبعة العلمیة،چاپ دوم، ۱۴۰۲ق.
- گرجی، ابوالقاسم و طارمی، حسن، «بارداری و باروری در قرآن»، در دانشنامه جهان اسلام، ج۱، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۷۵ش.
- گلپایگانی، سید محمدرضا، مجمع المسائل، محقق و مصحح: کریمی جهرمی، علی، ثابتی همدانی، علی، نیری همدانی، علی، قم، دارالقرآن الکریم، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
- مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، الموسوعه الفقهیه، قم، مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، ۱۴۲۳ق.
- مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، فرهنگ فقه فارسی، قم، مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، ۱۳۸۷ش.
- مارتین، الیزابت، فرهنگ توصیفی واژه‌های پزشکی، ترجمه: زیبا ماهربنایی، فرزان مجیدفر، فرهت مجیدفر، تهران، نشر کندو، چاپ اول، ۱۳۷۵ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- محمدیان، بهرام، نگاهی دیگر به حقوق فرزندان از دیدگاه اسلام، تهران، انجمن اولیا و مربیان، چاپ چهارم، ۱۳۹۰ش.
- مرتضوی، سید محسن، تلقیح مصنوعی در آینه فقه، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، ۱۳۹۹ش.
- مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائره المعارف قرآن کریم، قم، انتشارات بوستان کتاب، از سال ۱۳۸۲ش.
- مستغفری، جعفر بن محمد، طبّ النبیّ(ص)، محقق: الهی خراسانی، علی‌اکبر، نجف، مکتبة الحیدریه، چاپ اول، ۱۳۸۵ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، احکام پزشکی، گردآورنده: علیان‌نژادی، ابوالقاسم، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب(ع)، چاپ اول، ۱۴۲۹ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، استفتاءات جدید، محقق و مصحح: علیان‌نژادی، ابوالقاسم، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب(ع)، چاپ دوم، ۱۴۲۷ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، بحوث فقهیه هامه، قم، مدرسة الإمام علی بن أبی‌طالب علیه‌السلام، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- منتظری، حسین‌علی، احکام پزشکی، قم، نشر سایه، چاپ سوم، ۱۴۲۷ق.
- میخبر، سیما، ریحانهٔ بهشتی، قم، انتشارات نور الزهراء، چاپ صد و پانزده، ۱۳۹۲ش.
- ناظم‌زاده، سید اصغر، تلقیح مصنوعی از نگاه فقه، قم، بوستان کتاب، چاپ اول، ۱۴۰۱ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محقق و مصحح: قوچانی، عباس، آخوندی، علی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.