رضوان
رِضوان یا رضوان الهی به معنای خشنودی و رضایت خدا از انسان، برترین نعمت بهشت است. به تعبیر علامه طباطبائی، بهشت بدون رضوان الهی، عذاب است نه نعمت. رضوان الهی از طریق اموری چون ایمان، اخلاص، اطمینان به خدا، رضایت به قضای الهی، تقوا و عبادت به دست می‌آید و از سوی دیگر، خیانت، دنیاطلبی، شهوت، کفران نعمت و تخلف از جهاد از اسباب محرومیت از رضوان الهی خواهد بود.
امام علی(ع)، رضایت بنده از قضای الهی را نشانه رضایت خدا از بنده می‌داند. شیعیان گاهی به منظور تکریم دیگران ازجمله عالمان شیعه، از تعبیر «رضوان الله تعالی علیه» به معنای «خشنودی خداوندِ بزرگ‌مرتبه بر او باد»، استفاده می‌کنند.
مفهوم‌شناسی
رضوان به معنای خشنودی و رضایت[۱] که کاربست قرآنی و دینی آن، مختص به خدا است؛ همچون آیات «اتَّبَعُوا رِضْوانَ اللَّهِ؛ از رضاى خدا پيروى كردند»[۲] و «رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ أَكْبَرُ؛و برتر و بزرگتر از هر نعمت، مقام رضا و خشنودی خداست. [۳].[۴]
سایر مشتقات ماده «رضی» در قرآن، هم درباره انسان به کار رفته هم درباره خدا؛ همچون آیات «رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ؛ هم خداوند از آنها(راستگویان) خشنود است، و هم آنها از خدا خشنودند؛»[۵] و «أَ رَضيتُمْ بِالْحَياةِ الدُّنْيا مِنَ الْآخِرَةِ؛ آيا(شما ناراضیان از حضور در جبهه جهاد) به زندگى دنيا به جاى آخرت راضى شدهايد؟!»[۶].[۷]
رضوان و رضایت خدا -از صفات فعل خدا-[یادداشت ۱] به معنای آن است که خدا با بنده خودش، معامله رضایت می‌کند و بر او رحمت می‌فرستد و نعمتش را بر او ارزانی می‌دارد؛ بی‌آن‌که انفعال نفسانی برای خدا به همراه داشته باشد.[۸]
اهمیت رضوان الهی
مشمول رضوان الهی قرار گرفتن، برترین نعمت بهشتی[۹] بلکه منشأ سعادت و رسیدن به تمام نعمت‌های بهشتی، معرفی شده است.[۱۰] به تعبیر علامه طباطبائی، اگر بهشتیان از رضوان الهی برخوردار نباشند، همان بهشت برایشان عذاب خواهد بود نه نعمت.[۱۱]
راه‌ها و موانع دستیابی به رضوان الهی
محققان با استفاده از آیات قرآن، ایمان، اخلاص، اطمینان به خدا، رضایت به قضای الهی، توکل، تقوا، عبادت، عمل صالح، نماز، خشیت، مهربانی با مومنان، تبری، صدق، سفارش کردن به نماز و زکات، انفاق و هجرت را از راه‌هایی دستیابی انسان به رضوان و رضایت الهی برشمرده‌اند.[۱۲] از سوی دیگر، خیانت، دنیاطلبی، شهوت، فسق، نفاق، کفر، کفران نعمت و تخلف از جهاد را از اسباب محرومیت از رضوان الهی می‌دانند.[۱۳]
از نشانه‌های رضایت خدا:
- «عَلَامَةُ رِضَا اللَّهِ سُبْحَانَهُ عَنِ الْعَبْدِ رِضَاهُ بِمَا قَضَى بِهِ سُبْحَانَهُ لَهُ وَ عَلَیْه»
امام علی(ع)، از نشانه‌های رضایت خدا از بنده (رضوان الهی)، «رضایت بنده از آن چیزی است که خداوند برایش مقدر کرده است؛ چه خوشایند او و یا ناخوشایند او باشد».
*منبع: آمدی، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ۱۳۶۶ش، ص۱۰۴
کاربردهای عرفی رضوان الهی
تعبیر «رضوان الله تعالی علیه» (مخفف: رض) به معنای «خشنودی خداوندِ بزرگ‌مرتبه بر او باد»، بیشتر از سوی شیعیان برای تکریم عالمان شیعه که از دنیا رفته‌اند، به کار می‌رود؛ مثلا: شیخ مرتضی انصاری رضوان الله تعالی علیه[۱۴] یا حاج شیخ عبدالکریم حائری رضوان الله تعالی علیه[۱۵] یا سید مرتضی رضوان الله تعالی علیه.[۱۶]
تعبیر «رضی الله عنه» به معنای «خداوند از او خشنود باد»، بیشتر از سوی اهل سنت برای احترام به صحابه استفاده می‌شود؛[۱۷] مثلا: علی رضی الله عنه[۱۸] یا ابن عباس رضی الله عنه.[۱۹]
پانویس
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۱۴، ص۳۲۴؛ راغب اصفهانی، المفردات في غريب القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۳۵۶؛ ابن فارس، معجم مقائیس اللغة، ۱۳۹۹ق، ج۲، ص۴۰۲.
- ↑ سوره آل عمران، آیه ۱۷۴.
- ↑ سوره توبه، آیه ۷۲.
- ↑ راغب اصفهانی، المفردات في غريب القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۳۵۶.
- ↑ سوره مائده، آیه ۱۱۹.
- ↑ سوره توبه، آیه ۳۸.
- ↑ حسنی، «تحلیل معناشناختی رضوان در قرآن کریم»، ص۴۷.
- ↑ طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۹، ص۳۷۶.
- ↑ حسنی، «تحلیل معناشناختی رضوان در قرآن کریم»، ص۵۵.
- ↑ طبرسى، تفسیر جوامع الجامع، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۶۹-۷۰؛ طبرسی، مجمع البيان فى تفسير القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۷۷.
- ↑ طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۹، ص۳۳۹.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، فرهنگ قرآن، ۱۳۹۵ش، ج۱۵، ص۵۲-۵۶؛ حسنی، «تحلیل معناشناختی رضوان در قرآن کریم»، ص۵۱-۵۴.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، فرهنگ قرآن، ۱۳۹۵ش، ج۱۵، ص۶۰-۶۱.
- ↑ امام خمینی، پیام به ملت ایران و مسئولین نظام، سایت جامع امام خمینی (رحمة الله علیه).
- ↑ امام خمینی، پیام به ملت ایران به مناسبت رحلت آقای مرتضی حائری یزدی، سایت جامع امام خمینی (رحمة الله علیه).
- ↑ صدرالمتالهین، الحكمة المتعالية فى الاسفار العقلية الاربعة، ۱۹۸۱م، ج۹، ص۱۶۵.
- ↑ کدام عبارت بدعت است؟، پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب.
- ↑ غزالی، مجموعه رسائل الامام الغزالی، ۱۴۱۶ق، ص۲۵۸ و ص۳۱۹.
- ↑ غزالی، مجموعه رسائل الامام الغزالی، ۱۴۱۶ق، ص۴۴۵.
یادداشت
- ↑ رضوان را از صفات فعل (نه صفات ذات) خدا می‌دانند چرا که در ذات و صفات ذاتی خدا که عین ذات خدا است، هیچ تغییری راه ندارد اما رضوان خدا تغییرپذیر است به این معنا که ممکن است کسی به سبب تقواپیشگی مورد رضایت خداوند باشد اما بعد از مدتی به سبب گناهکاری مورد غضب خداوند قرار بگیرد.(طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۹، ص۳۷۶)
منابع
- کدام عبارت بدعت است؟، پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب.
- آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، قم، مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی، ۱۳۶۶ش.
- ابن فارس، احمد بن زکریا، معجم مقائیس اللغة، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.
- ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار الفکر، ۱۳۹۹ق.
- امام خمینی، سید روح الله، حکم انتصاب آقای محمد علی صدوقی به سمت امامت جمعه یزد و پیام به ملت ایران به مناسبت رحلت آقای مرتضی حائری یزدی سایت جامع امام خمینی (رحمة الله علیه).
- حسنی، یونس، «تحلیل معناشناختی رضوان در قرآن کریم»، مجله معرفت، شماره ۱۰، ۱۳۹۸ش.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات في غريب القرآن، بیروت، دار الشامیه، ۱۴۱۲ق.
- صدرالمتالهین، الحكمة المتعالية فى الاسفار العقلية الاربعة، بیروت، دار احیاء التراث، ۱۹۸۱م.
- طباطبائی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۷ق.
- طبرسى، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، تهران، انتشارات دانشگاه تهران و مديريت حوزه علميه قم، ۱۳۷۷ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البيان فى تفسير القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- غزالی، ابوحامد، مجموعه رسائل الامام الغزالی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۶ق.
- هاشمی رفسنجانی، اکبر، فرهنگ قرآن، قم، انتشارت بوستان کتاب، ۱۳۹۵ش.