حق الیقین
حَقُّ الْیَقین بالاترین مرتبه از مراتب سه‌گانه یقین در عرفان اسلامی در کنار علم الیقین و عین الیقین است. شهید مطهری معتقد است انسان در این مرحله خود را با خدا در تماس می‌بیند و در همه چیز، خدا را مشاهده می‌کند. این نوع از یقین، اتحاد با حقیقت دارد و ویژه مقربان است.
مفهوم‌شناسی
یقین در لغت به معنای علمی است که شک و تردیدی در آن نیست.[۱] در اصطلاح عرفان اسلامی، حق الیقین آن است که انسان نه تنها شاهد حق باشد بلکه عین شهود حق قرار گیرد، فانی از غیر و باقی بالله شود، از خود چیزی نداشته باشد و در معرفت الهی غرق شود. در معرفت، بالاتر از حق الیقین چیزی وجود ندارد و انسان نسبت به خدا، به مرحله‌ای می‌رسد که نه تنها مستقیم خود را با ذات حق در تماس می‌بیند، بلکه خودی نمی‌بیند؛ فعل را فعل او، صفت را صفت او و در همه چیز، او را می‌بیند.[۲] همانند کسی است که وارد در آتش شود و سوزش آن را لمس کند، و به صفات آتش متصف گردد. این بالاترین مرحله یقین است که هیچ گونه شبهه‌ای در آن نیست.[۳]
این نوع از یقین که اتحاد با حقیقت است،[۴] اصطلاحش در قرآن آمده است: «وَ إِنَّهُ لَحَقُّ الْیقِین» و آن(قرآن) یقین خالص است[۵]
مرتضی مطهری نیز حق الیقین را مرحله‌ای می‌داند که انسان خود را با ذات خدا در تماس می‌بیند بلکه اصلا خود را نمی‌بیند و در همه چیز، خدا را می‌بیند.[۶]
مراتب یقین
در عرفان اسلامی و بر اساس آیات قرآن کریم [۷] [یادداشت ۱] ، یقین دارای سه درجه و مرتبه است که عبارتند از؛ علم الیقین، عین الیقین و حق الیقین. اولین و پایین‌ترین مرتبه، علم الیقین و بالاترین مرتبه حق الیقین است.[۸] ابن عربی معتقد است شناخت انسان از خداوند، اگر از راه عقل و دلیل باشد، «علم الیقین» و اگر از راه دل به دست آید «عین الیقین» و اگر با کشف و شهود به دست آید «حق الیقین» نام دارد.[۹] وی می‌گوید از راه عقل و با علم الیقین، تنها می‌توان خداوند را اثبات کرد، ولی با دو مرحله بالاتر یقین، می‌توان به خداوند رسید.[۱۰]
برخی معتقدند: یقین همان اعتقاد جازم مطا‌بق و ثابت است که هرگز از بین نمی‌رود. در حقیقت از دو علم ترکیب یافته؛ علم به معلوم و علم به این که خلاف آن علم محال است. به علاوه اینکه این یقین سه مرحله دارد؛ مرحله اول جنبه عمومی دارد. مرحله دوم برای پرهیزگاران و مرحله سوم، ویژه مقربان است.[۱۱]
در حدیثی آمده است، به پیغمبر(ص) گفتند شنیده‌ایم بعضی از یاران حضرت عیسی(ع) روی آب راه می‌رفتند؟! فرمود:«اگر یقینش از آن محکم‌تر بود، بر هوا راه می‌رفت». علامه طباطبایی در شرح این حدیث می‌گوید: همه چیز بر محور یقین به خداوند سبحان می‌چرخد، بنابراین، هر قدر اعتقاد و ایمان به قدرت مطلقه الهیه بیشتر گردد، اشیاء جهان به همان نسبت در برابر او مطیع خواهند شد.[۱۲]وی هم‌چنین درخواست ابراهیم(ص) برای مشاهده زنده ساختن مردگان را درخواست حق الیقین می داند.[۱۳][یادداشت ۲]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ فراهیدی، کتاب العین، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۲۲۰.
- ↑ مطهری، بیست گفتار، ۱۳۸۹ش، ص۳۵۷
- ↑ انصاریان، عرفان اسلامی، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۳۸۵؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۷، ص۲۸۵.
- ↑ مطهری، بیست گفتار، ۱۳۸۹ش، ص۳۵۷
- ↑ سوره حاقه، آیه ۵۱
- ↑ مطهری، بیست گفتار، ۱۳۸۹ش، ص۳۵۷.
- ↑ سوره تکاثر، آیات۵و۷
- ↑ انصاریان، عرفان اسلامی، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۳۸۵.
- ↑ ابن عربی، فتوحات مکیه، ج۱، ص۳۱ به نقل از رضایی، «هویت‌شناسی یقین»، ۱۳۸۳ش، ص۴۱.
- ↑ ابن عربی، فتوحات مکیه، ج۱، ص۳۱ به نقل از رضایی، «هویت شناسی یقین»، ۱۳۸۳ش، ص۴۱.
- ↑ بهرام پور، نسیم حیات، تفسیر قرآن کریم، ج۳۰، ص۳۲۴.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۶، ص۲۰۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ج۲، ص۳۷۴.
منابع
- قرآن کریم.
- ابن عربی، محیی الدین، فتوحات مکیة، بیروت، دار احیاءالتراث، بی‌تا.
- انصاریان، حسین، عرفان اسلامی، قم، دارالعرفان، ۱۳۸۶ش.
- رضایی، «هویت شناسی یقین»، در مجله معرفت فلسفی، شماره ۲، زمستان ۱۳۸۳ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، مؤسسة الاعلمی، بیروت، ۱۳۹۴ق.
- فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، انتشارات هجرت، قم، ۱۴۱۰ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب، ۱۳۷۱ش.
پیوند به بیرون