 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
طهارت، اصطلاحی فقهی است به‌معنای پاک‌بودن از چیزهای نجس و همچنین از حدث اکبر و اصغر. منظور از حدث اصغر چیزهایی مثل ادرار و مدفوع و باد روده است که وضو را باطل می‌کند. حدث اکبر هم به امثالِ جنابت و آمیزش گفته می‌شود.
طهارت از نجاست در مواردی مثل وضو و نماز لازم می‌شود. آبی که انسان با آن می‌خواهد وضو بگیرد و همچنین بدن و لباس نمازگزار باید از نجاسات پاک باشد. نجاست به‌وسیله چیزهایی مثل آب برطرف می‌شود که مُطَهِّرات نامیده می‌شوند.
طهارت از حدث هم به‌خودی‌خود واجب نیست؛ اما برای انجام برخی فرایض دینی مانند نماز و طوافِ واجب و همچنین برای لمس آیات قرآن واجب می‌شود. طهارت از حدث اصغر به‌وسیله وضو، و طهارت از حدث اکبر با غسل صورت می‌گیرد. اگر امکان وضو و غسل نبود، می‌توان به‌جای آن‌ها تیمّم کرد.
تعریف فقهی طهارت
در فقه، منظور از طهارت، غالباً پاک‌بودن بدن از چیزهای نجس و همچنین پاک‌بودن از حدث اکبر و حدث اصغر است.[۱] منظور از حدث اصغر چیزهایی مانند ادرار و مدفوع و باد روده و خواب است که وضو را باطل می کند.[۲] منظور از حدث اکبر هم چیزهایی مثل جنابت و آمیزش و حیض است که موجب غسل می‌شود.[۳]
در کتاب‌های فقهی بخشی به نام طهارت وجود دارد که در آن از انواع چیزهای نجس، مُطَهِّرات، وضو، غسل و تیمّم بحث می‌شود.[۴]
برخی صاحب نظران بر این باورند که طهارت در فقه معنایی اصطلاحی و خاص ندارد بلکه به همان معنای لغوی و به معنای رعایت تمیزی و پاکیزگی است.[۵]
طهارت از نجاسات
در احکام اسلامی، همه‌چیز پاک است، جز نجاسات ده‌گانه مانند ادرار و مدفوع انسان و حیوانات حرام‌گوشت و خون انسان و حیوانی که خون جهنده دارد و خوک و سگ.[۶] هرچیزی که با یکی از نجاسات برخورد داشته باشد، نجس می‌شود و اصطلاحاً مُتَنَجِّس نامیده می‌شود.[۷] نجاستِ چیزهای نجس را می‌توان به‌وسیله چیزهایی مثل آب رفع کرد که مُطَهِّرات خوانده می‌شوند.[۸]
حکم طهارت از نجاسات
طبق فتوای فقیهان، طهارت از نجاست، در موارد زیر واجب می‌شود:
طهارت از حدث
حَدَث چیزی است که سبب از بین رفتن طهارت می‌شود.[۱۰] فقیهان، حدث را به حدث اکبر و حدث اصغر تقسیم می‌کنند.[۱۱] مصادیق حدث اصغر عبارت‌اند از: خروج ادرار، مدفوع، باد روده، خواب، چیزهایی که عقل را از بین می‌برد (مانند دیوانگی، مستی و بیهوشی) و استحاضه قلیله.[۱۲]
اقسام حدث اکبر هم این‌ها هستند: جنابت، آمیزش، حیض، نِفاس، استحاضهٔ متوسطه و کثیره، و تماس با بدن میت.[۱۳]
طهارت از حدث اصغر به‌وسیله وضو، و طهارت از حدث اکبر به‌وسیله غسل صورت می‌گیرد.[۱۴] در صورت ضرورت، می‌توان به‌جای وضو یا غسل، تیمم کرد.[۱۵]
حکم طهارت از حدث
طهارت از حدث به‌خودی‌خود واجب نیست؛ اما براى به‌جا آوردن اعمال زير واجب می‌شود:
- نمازهای واجب، به‌جز نماز میت،
- طواف واجب،
- لمس‌کردن نوشته‌هاى قرآن،
- لمس‌کردن نام‌هاى خدا، پيامبر و بنا به فتوای مشهور لمس‌کردن نام اهل بیت،
- روزه بنا بر فتوای مشهور،
- قرائت سوره‌هاى عَزائِم،
- ماندن در مسجد،
- واردشدن به مسجد الحرام و مسجدالنبی، حتى بدون مكث.[۱۶]
در چهار مورد نخست، طهارت از حدث اصغر و اكبر، هر دو واجب است؛ ولی در چهار مورد آخر، تنها طهارت از حدث اكبر واجب است.[۱۷]
طهارت از حدث، یعنی وضو و غسل و تیمم، باید به قصد قربت انجام شود.[۱۸]
طهارت در موارد بسیاری مستحب است که برخی به این شرح است: طلب حاجت از خداوند، همراه‌داشتن قرآن، نماز ميّت، زيارت اهل‌قبور، تلاوت قرآن، واردشدن به مسجد.[۱۹]
پانویس
- ↑ مشکینی، مصطلحات‌الفقه، ۱۳۹۲ش، ص۳۷۹.
- ↑ فیض کاشانی، رسائل، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۲۲.
- ↑ فیض کاشانی، رسائل، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۲۲.
- ↑ برای نمونه، نگاه کنید به خمینی، تحریرالوسیله، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۱۱، ۲۱، ۳۸، ۱۰۶، ۱۱۹، ۱۳۲؛ نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳، ۸، ۲۹، ۵۵،
- ↑ ص ن، «بحثی اجتهادی در طهارت و نجاست»، ص۱۲۳ - ۱۶۶
- ↑ محقق حلی، شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۴۳-۴۵؛ نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۲۷۳، ۲۹۰، ۲۹۴، ۳۵۴، ۳۶۶، ج۶، ص۲، ۳۸، ۴۱.
- ↑ سرور، المعجم الشامل للمصلحات العلمیه و الدینیه، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۲۲۹.
- ↑ خمینی، تحریرالوسیله، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۱۳۲.
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۷ش، ج۵، ص۲۳۹.
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۲۴۶-۲۴۸.
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۲۴۶-۲۴۸.
- ↑ فیض کاشانی، رسائل، ۱۴۲۹ق، ج۲، رساله۴، ص۲۲.
- ↑ محقق حلی، شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۹؛ فیض کاشانی، رسائل، ۱۴۲۹ق، ص۲۲.
- ↑ محقق حلی، شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۹، ۱۷.
- ↑ محقق حلی، شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۸-۳۹.
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۷ش، ج۵، ص۲۳۷-۲۳۸.
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۷ش، ج۵، ص۲۳۸.
- ↑ محقق حلی، شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۱۲، ۱۹، ۴۰.
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۷ش، ج۵، ص۲۳۸.
منابع
- امام خمینی، سیدروح‌الله، تحریرالوسیله، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۲ش.
- سرور، ابراهیم حسین، المعجم الشامل للمصطلحات العلمیه و الدینیه، بیروت، دارالهادی، ۱۴۲۹ق.
- فیض کاشانی، محمدمحسن، رسائل فیض کاشانی، تحقیق بهزاد جعفری، تهران، مدرسه عالی شهید مطهری، ۱۴۲۹ق.
- مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق با مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام، قم، مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت ۱۳۸۷ش.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تحقیق و تصحیح عبدالحسین محمدعلی بقال، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- مشکینی اردبیلی، علی، مصطلحات‌الفقه، قم، دارالحدیث، ۱۳۹۲ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تصحیح عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دار اِحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.
- ن ص، «بحثى اجتهادى در طهارت و نجاست»، در نقد و نظر، شماره 1، زمستان 1373ش.