 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
اِفْضاء یکی‌کردن مجرای بول و حیض یا حیض و مدفوع است. افضای همسر بالغ از سوی شوهر از طریق آمیزش، دیه ندارد؛ اما در مورد همسر نابالغ موجب می‌شود آمیزش با او بر شوهر افضاکننده حرام ابدی شود و پرداخت دیه و نفقه نیز بر شوهر واجب می‌شود حتی اگر زن طلاق گرفته و با مرد دیگری ازدواج کند. اگر زن بالغ یا نابالغ توسط شوهر یا غیرشوهر (زنا)، به‌وسیله‌ای غیر از آمیزش نظیر انگشت افضا شود، باید دیه کامل یک زن پرداخت شود، این وجوب پرداخت دیه در غیرشوهر از طریق آمیزش نیز ثابت است.
افضا در زن، از عیوبی است که اگر مرد پس از عقد ازدواج بدان پی‌برد، می‌تواند ازدواج را به‌هم زند و فسخ کند.
معرفی و جایگاه
افضاء به یکی‌شدن راه ادرار و حیض گفته می‌شود.[۱] به باور صاحب جواهر دلیل بر این تعریف علاوه بر شهرت فتوایی، بیشتر در دختران نابالغ واقع می‌شود.[۲] اما شهید ثانی[۳] علاوه بر تعریف مذکور یکی‌شدن راه حیض و غائط را در تحقق افضاء قوی‌تر می‌داند و فاضل هندی[۴] آن را وارد در معنای افضاء می‌داند و صاحب عروه نیز به آن تصریح[۵] و امام خمینی هم بنابر احتیاط می‌پذیرد.[۶]
از افضاء در باب طهارت در بحث حیض[۷] و باب نکاح[۸] و دیات[۹] سخن گفته شده است. افضاء یکی از شش عیب مختص به زن است[۱۰] که بنا به اجماع فقها[۱۱] اگر معلوم شود که قبل از عقد وجود داشته است، مرد می‌تواند عقد ازدواج را فسخ کند.[۱۲]
احکام افضاء قبل از بلوغ
آمیزش با زوجه قبل از بلوغ (۹ سالگی) حرام است[۱۳] و حاکم شرع می‌تواند شوهر را تعزیر کند.[۱۴] پس اگر شوهر یا غیرشوهر از طریق آمیزش و یا غیرآمیزش مانند انگشت، سبب افضای دختر نابالغ شوند، آثار و احکام فقهی جداگانه‌ای ایجاد می‌شود که به شرح زیر بیان می‌شود:
آمیزش
بنابر قول مشهور فقها آمیزش با زوجه نابالغ افضاء شده بر شوهر افضاء کننده حرام ابدی است[۱۵] اما برخی از فقها نظیر ابن‌سعید حلی در نزهّ الناظر[۱۶] و فاضل هندی در کشف اللثام[۱۷] حرمت را نپذیرفته‌اند و برخی از فقیهان معاصر مانند سیستانی[۱۸] مکارم شیرازی[۱۹] و سبحانی[۲۰] برخلاف مشهور فتوا داده‌اند. در افضاء زوجه نابالغ توسط همسر بدون آمیزش نظیر انگشت فقط دیه ثابت می‌شود و حرمت آمیزش ایجاد نمی‌کند.[۲۱]
زوجیت
مشهور فقها معتقدند پس از افضاء شدن زن نابالغ توسط همسر، زوجیت از بین نمی‌رود[۲۲] اما علامه حلی در تحریر الاحکام[۲۳] و فخر المحققین در ایضاح الفوائد[۲۴] به شیخ مفید نسبت داده‌اند که شیخ قائل به خروج از زوجیت است.
نفقه
بعداز افضاء کردن پرداخت نفقه تا زمان وفات زوجه، برعهده زوج است حتی اگر طلاق گرفته و با مرد دیگری ازدواج کند.[۲۵] در مقابل نظریه مشهور علامه حلی در مختلف الشیعة از ابن‌جنید اسکافی نقل می‌کند که وجوب پرداخت نفقه فقط تا زمانی است که در زوجیت هم باشند و در صورت طلاق نفقه واجب نیست.[۲۶] نظریه سومی نیز از سوی برخی از فقها نظیر ابن‌فهد حلی در المهذب البارع،[۲۷] علامه حلی در قواعد الاحکام[۲۸] شهید ثانی در الروضة البهیة[۲۹] و شیخ انصاری در رسالة فی التحریم[۳۰] بیان شده و وجوب پرداخت نفقه را تا زمانی واجب می‌دانند که زوجه بعد از طلاق ازدواج نکند.
دیه
بنابر نظر مشهور دیه افضاء دیه زن کامل است و پرداخت آن مقید به زوجیت و عدم طلاق نیست و همچنین مهریه زن نیز باید پرداخت شود.[۳۱] اما در مقابل این قول، علامه حلی در مختلف الشیعة از ابن‌جنید نقل کرده است که دیه در صورتی ثابت است که شوهر زن را طلاق دهد.[۳۲] صاحب حدائق[۳۳] نیز به این قول فتوا داده است.
حکم افضاء بعداز بلوغ
افضاء زوجه با آمیزش توسط شوهر بعداز اتمام ۹ سالگی حرمت آمیزش ایجاد نمی‌کند و دیه و نفقه نیز ندارد.[۳۴] اما امام خمینی معتقد است که بنابر احتیاط مستحب نفقه تا زمان زنده بودن زوجه باید پرداخت شود.[۳۵] اگر زوجه بالغ توسط همسر بدون آمیزش نظیر انگشت افضاء شود فقط دیه ثابت می‌شود.[۳۶]
حکم افضاء توسط غیر شوهر
اگر زن بالغ یا نابالغ، توسط غیر شوهر (فرقی نمی‌کند زنا از روی رضایت باشد یا به‌اجبار) افضاء شود دیه واجب می‌شود[۳۷] حتی اگر با وطی به شبهه باشد.[۳۸] مشهور فقها در افضاء زن باکره‌ای که مجبور به زنا شده معتقدند علاوه بر وجوب دیه، باید خسارت از بین بردن بکارت (ارش البکارة)[یادداشت ۱] نیز پرداخت شود[۳۹] اما امام خمینی در این مسئله قائل به احتیاط شده است.[۴۰] افضاء در زن غیرباکره‌ای که مجبور به زنا شده علاوه بر دیه، پرداخت مهرالمثل نیز واجب می‌شود.[۴۱]
پانویس
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۷۸ق، ج۷، ص۱۴۹؛ علامه حلی، مختلف الشیعة، ۱۴۱۹ق، ج۹، ص۳۸۷؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۴۱۹؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۱.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۴۱۹.
- ↑ شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۳۹۶ق، ج۱، ص۲۳۹.
- ↑ فاضل هندی، کشف اللثام، ۱۴۱۶ق، ج۷، ص۹۱.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۵، ص۵۱۱.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۱.
- ↑ «حیض»، وبگاه پرتال امام خمینی.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۰، ص۳۴۱؛ سبزواری، مهذب الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۲۵، ص۱۲۰.
- ↑ علامه حلی، مختلف الشیعة، ۱۴۱۹ق، ج۹، ص۳۸۸؛ نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ص۴۲۲.
- ↑ سبزواری، مهذب الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۲۵، ص۱۲۰.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۰، ص۳۳۵.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۰، ص۳۴۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به شهید اول، اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ص۱۷۴؛ خویی، مؤسوعة اإلمام الخوئی، ۱۴۱۸ق، ج۳۲، ص۱۲۴؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۱.
- ↑ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۱۳۵.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به اشتهاردی، مجموعة فتاوی ابن الجنید، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۲۴۸؛ ابن‌ادریس، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۶۰۴؛ شیخ طوسی، النهایة، ۱۴۰۰ق، ج۲، ص۳۵۲؛ نجفی، جواهر الکلام، ج۲۹، ص۴۱۶؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۱.
- ↑ ابن‌سعید، نزهة الناظر، ۱۳۸۶ق، ص۹۶.
- ↑ فاضل هندی، کشف اللثام، ۱۴۱۶ق، ج۷، ص۱۹۳.
- ↑ سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۰.
- ↑ مکارم شیرازی، العروة الوثقی مع تعلیقات، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۷۷۲.
- ↑ سبحانی نظام النکاح فی الشریعه الاسلامیه الغراء، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۳۷۰.
- ↑ محقق حلی، شرائع الإسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۲۵۳؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۵، ص۵۱۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به محقق حلی، شرائع الإسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲۰، ص۲۷۰؛ شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۳۹۶ق، ج۵، ص۱۰۴؛ ابن‌ادریس، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۵۳۱؛ خوانساری، جامع المدارک، ۱۴۰۵ق، ج۴، ص۱۵۱؛ فاضل هندی، کشف اللثام، ۱۴۱۶ق، ج۷، ص۱۹۳.
- ↑ علامه حلی، تحریر الأحکام، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۴.
- ↑ فخرالمحققین، ایضاح الفوائد، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۷۷.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به شیخ مفید، المقنعة، ۱۴۱۳ق، ص۷۴۷؛ اشتهاردی، مجموعة فتاوی ابن الجنید، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۲۴۸؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۴۲۶؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۱.
- ↑ علامه حلی، مختلف الشیعة، ۱۴۱۹ق، ج۷، ص۴۴.
- ↑ حلی، المهذب البارع، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۱۲.
- ↑ علامه حلی، قواعد الأحکام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۳۳.
- ↑ شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۳۹۶ق، ج۵، ص۱۰۵.
- ↑ شیخ انصاری، رسالة فی التحریم من جهة المصاهرة، ۱۴۱۱ق، ص۴۲۶.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به شیخ مفید، المقنعة، ۱۴۱۳ق، ص۷۴۷؛ اشتهاردی، مجموعة فتاوی ابن الجنید، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۲۴۸: شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۳۹۶ق، ج۱۰، ص۲۴۰.
- ↑ علامه حلی، مختلف الشیعة، ۱۴۱۹ق، ج۷، ص۴۴.
- ↑ بحرانی، الحدائق الناضرة، دار الطباعة، ج۳۲، ص۹۳و۶۱۰.
- ↑ محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۰۳۷؛ علامه حلی، قواعد الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۳۳؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۵، ص۵۱۲.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۱.
- ↑ محقق حلی، شرائع الإسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۲۵۳؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۵، ص۵۱۲.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۹، ص۴۲۲.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۹، ص۴۲۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۷، ص۱۵۰؛ ابن‌ادریس، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۹۳؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۱۵، ص۴۳۸.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۱.
- ↑ شیخ طوسی، الخلاف، مؤسسة النشر الإسلامی، ج۵، ص۲۵۷.
یادداشت
- ↑ ارش نوعی دیه برای جراحت است.(جوهری، الصحاح، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۹۹۵.) فقها در جراحت‌هایی که برای آن در شرع دیه تعیین نشده باشد از واژه ارش استفاده می‌کنند.
منابع
- ابن‌ادریس، محمد بن احمد، السرائر: الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۰ق.
- ابن‌سعید، یحیی بن احمد، نزهة الناظر فی الجمع بین الأشباه و النظائر، تحقیق: احمد حسینی اشکوری، نجف، مطبعة الآداب، ۱۳۸۶ق.
- ابن‌فهد حلی، احمد بن محمد، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، تصحیح: مجتبی عراقی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۷ق.
- امام خمینی، سید روح‌الله، تحریرالوسیلة، قم، دار العلم، ۱۴۲۱ق.
- اشتهاردی، علی‌پناه، مجموعة فتاوی ابن الجنید، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۱۶ق.
- بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، نجف، دار الطباعة، بی‌تا.
- جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۴۰۷ق.
- «حیض»، وبگاه پرتال امام خمینی، تاریخ بازدید: ۱۳ شهریور ۱۴۰۲ش.
- خوانساری، سید احمد، جامع المدارک، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، تهران، مکتبة الصدوق، ۱۴۰۵ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، مؤسوعه الامام الخوئی، قم، مؤسسة إحیاء آثار الامام الخوئی. ۱۴۱۸ق.
- سبحانی، جعفر، نظام النکاح فی الشریعه الاسلامیه الغراء، قم، مؤسسه الامام الصادق(ع)، ۱۴۱۶ق.
- سبزواری، سیدعبدالاعلی، مهذب الاحکام، قم، دارالتفسیر، ۱۴۱۳ق.
- سیستانی، سید علی، منهاج الصالحین، قم، نشر دفتر آیت‌الله سیستانی، ۱۴۱۷ق.
- شیخ انصاری، مرتضی، رسالة فی التحریم من جهة المصاهره، قم، دار الذخائر، ۱۴۱۱ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، المقنعة، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۳ق.
- شهید اول، محمد بن مکی، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، بیروت، دار التراث الدار الإسلامیة، ۱۴۱۰ق.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، تصحیح: سید محمد کلانتر، نجف، منشورات جامعة النجف، ۱۳۹۶ق.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۰ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، تحقیق: محمدباقر بهبودی، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، ۱۳۸۷ق.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی فیما تعم به البلوی (المحشّٰی)، تحقیق: احمد محسنی سبزواری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۹ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۱۳ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیة، قم، مؤسسه آل البیت، ۱۴۲۰ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۱۹ق.
- فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام عن قواعد الأحکام، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۱۶ق.
- فخرالمحققین، محمدبن حسن، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، تصحیح: سید حسین موسوی کرمانی، قم، نشر اسماعیلیان، ۱۳۸۷ق.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق.
- محقق داماد، سید مصطفی، قواعد فقه، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، ۱۴۰۶ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، کتاب النکاح، قم، مدرسه الامام علی بن ابی طالب(ع)، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، العروة الوثقی مع تعلیقات، قم، مدرسة الامام علی بن ابی طالب(ع)، ۱۴۲۸ق.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۶۲ش.