بهشت فردوس بالاترین و بهترین مرتبه بهشت است. براساس روایات، نور این بهشت از نور پروردگار است، در آن قصرهایی از طلا و نقره وجود دارد، خاکش از مشک و عنبر است و رودهای چهارگانه بهشت از آن سرچشمه می‌گیرد. ساکنان این بخش از بهشت زندگی‌ای جاودان و بدون ملال خواهند داشت.
برخی از روایات این بخش بهشت را جایگاه پیامبر(ص) و اهل‌بیت او دانسته‌اند و روایات دیگر این بخش از بهشت را مخصوص یاران نزدیک پیامبر، افرادی دارد که درجه بالایی از ایمان و عمل صالح داشته باشند و افرادی که امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند می‌دانند.
معنا
واژه فردوس به معنای باغ[۱] و بهشت[۲] و جمع آن فرادیس است.[۳] این واژه گاهی به معنای بهشت (به طور کلی) به کار می‌رود؛[۴] اما به‌طور خاص، برای اشاره به بهترین مرتبه بهشت استفاده می‌شود.[۵] این کلمه دوبار در قرآن استفاده شده است.[۶] به گزارش ابوالفتح رازی در تفسیر روض‌الجنان، روایات اسلامی، فردوس را زیباترین، بلندترین و خالص‌ترین جای بهشت دانسته‌اند.[۷] به بیان برخی مفسران، فردوس از چنان جایگاه رفیعی برخوردار است که بلاتر از آن فقط عرش الهی قرار دارد.[۸]
ویژگی‌های مادی
براساس روایات، دیوارهای بهشت فردوس از نور می‌باشد و نور غرفه‌ها و اتاق‌هایش از نور پروردگار است.[۹] در بهشت فردوس، دو قصر سفید و زرد وجود دارد که یکی برای پیامبر اسلام و خاندانش و دیگری برای حضرت ابراهیم و خاندانش است.[۱۰] همچنین طبق برخی روایات، بهشت فردوس قصرى دارد كه يک خشت آن نقره، و يک خشت آن از طلاست، و در آن صدهزار قُبّه (اتاقى كه سقف آن به شكل گنبد مستدير است) و صدهزار خيمه از ياقوت سبز است. خاک آن مشک و عنبر است، و در آن چهار نهر است: نهرى است از شراب و نهرى از آب، نهرى از شير، و نهرى از عسل.[۱۱] پیامبر(ص) نیز در روایتی فردوس را دارای چهار باغ دانسته‌اند که دوتای آنها (به همراه زینتهایشان) از طلا است و دوتای دیگر از نقره.[۱۲] روایتی از پیامبر اسلام(ص) نقل شده که بهشت فردوس را بهترین بخش بهشت دانسته که رودهای چهارگانه بهشت از آن جاری می‌شود.[۱۳][یادداشت ۱] همچنین در روایت دیگری، فردوس را دارای چشمه‌هایی خنک‌تر از برف، و خوشبوتر از مشک توصیف کرده‌اند که گِل موجود در آن، مادۀ آفرینش پیروان و محبان رسول‌الله(ص) است. [۱۴] امام رضا(ع) نیز از قصری در این بهشت سخن گفته که با جواهرات مختلف زینت داده شده، خاکش خوشبو است و انواع درختان و پرندگان خوش‌صدا را دارد.[۱۵] پیامبر اسلام توصیه کرده‌اند زمانی که از خداوند چیزی درخواست می‌کنید، بهشت فردوس را درخواست کنید.[۸]
ویژگی‌های معنوی
براساس آیه ۱۰۸ سوره کهف از ویژگی‌های بهشت فردوس این است که بهشتیان به تعبیر امام صادق(ع) خواهان جابجایی و تبدیل آن نیستند «خَالِدِينَ فِيهَا لَا يَبْغُونَ عَنْهَا حِوَلًا» جاودانه در آن خواهند بود، و از آنجا درخواست انتقال نمى‌كنند.[۱۶]مطهری مفسر و اندیشمند شیعه در تجزیه و تحلیل این مسأله می‌گوید: این که انسان همیشه طالب چیزی است که ندارد و همین‌که دارا شد تدریجاً ملال و خستگی پیدا می‌‌کند از طرف عرفا و حکما به این بیان حل شده که در انسان عشقْ نامحدود است و محبوب و معشوقِ حقیقی انسان، کمال مطلق و ذات نامحدود است و عشق و علاقه انسان به محدودها عشقِ مجازی است نه حقیقی؛ یعنی به اعتبار مظهریتی است که از معشوق حقیقی دارد ... و اگر انسان به معشوق و محبوب حقیقی خود(خدا) برسد و عشق حقیقی خود را باز یابد آرام و قرار خواهد گرفت (الا بذکر اللّه تطمئنّ القلوب سوره رعد آیه ۲۸) و به همین دلیل لذات بهشتی خستگی آور نیست. قرآن کریم درباره بهشتیان می‌‌فرماید: «لا یبغون عنها حولا» یعنی بهشتیان بر خلاف مردم دنیا میل به تغییر وضع و تحول و تجدد در آنها نیست. [۱۷]
ساکنان
در آیات و روایات، مصادیق مختلفی برای ساکنان بهشت فردوس ذکر شده است. براساس روایتی از امام علی(ع) برای هر چیزی نقطه اوج و جایگاه بلندی است و جایگاه بلند بهشت، فردوس است که برای محمد و آل محمد (ع) است. [یادداشت ۲] [۱۸] براساس روایتی از امام عسکری از پیامبر(ص) پس از فخرفروشی آدم و حوا در بهشت خداوند توسط جبرئیل فاطمه (س) را در بهشت فردوس(الفردوس الاعلی) به آنها نشان داد و او را معرفی کرد. [۱۹] در سوره کهف بهشت فردوس را برای افرادی دانسته که ایمان داشته و عمل صالح انجام دهند.[۲۰] در سوره مؤمنون افراد امانت‌دار که به عهد خود پایبند هستند و بر نماز خود مواظبت می‌کنند، را وارثان بهشت فردوس دانسته است.[۲۱] در روایات از افرادی که امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند نیز به عنوان افرادی که به بهشت فردوس می‌روند یاد شده است.[۵]
در روایتی از پیامبر اسلام و خاندانش و ابراهیم(ع) و خاندانش به عنوان افرادی که در این بهشت قرار می‌گیرند، نام برده شده است.[۱۰] حضرت فاطمه(س) پس از وفات پیامبر(ص) ایشان را فردی می‌داند که بهشت فردوس جایگاه او است.[۲۲]امام صادق(ع) در روایتی به ابوبصیر فرمود: این آیه در باره ابوذر، سلمان فارسی، مقداد، و عماریاسر نازل شده است. [۲۳]
برخی محققان معتقدند در مجموع می‌توان درجه والای ایمان و عمل صالح را معیار برای ساکن شدن در بهشت فردوس قرار داد.[۲۴]
بهشت فردوس در ادبیات فارسی
بسیاری از شاعران در اشعار خود از بهشت فردوس با تعابیر مختلف یاد کرده‌اند:
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۶، ص۱۶۳.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، واژه فردوس.
- ↑ دهخدا، لغنامه دهخدا، ذیل مادۀ فردوس.
- ↑ هاشمى رفسنجانى و دیگران، فرهنگ قرآن، ۱۳۷۹ش، ج۶، ص۵۵۷.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۲۱، ص۵۰۲.
- ↑ سوره مومنون، آیه ۸-۱۱؛ سوره کهف، آیه۱۰۷.
- ↑ ابوالفتح رازی، روض الجنان، ۱۳۷۶ش، ج۱۳، ص۴۷.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۱۶، ص۲۹.
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۹۶.
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ عریضی، مسائل علی بن جعفر و مستدرکاتها، ۱۴۰۹ق، ص۳۴۵.
- ↑ حسینی طهرانی، امام‌شناسی، ۱۴۲۵-۱۴۲۷ق، ج۱، ص۱۷.
- ↑ محمدی ری‌شهری، بهشت و دوزخ از نگاه قرآن و حدیث، ۱۳۹۰ش، ص۴۰.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۷۶۹.
- ↑ محمدی ری‌شهری، بهشت و دوزخ از نگاه قرآن و حدیث، ۱۳۹۰ش، ص۱۴۳.
- ↑ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۲۴.
- ↑ بحرانی، تفسیر البرهان، الناشر: مؤسسة البعثة، ج۳، ص۶۸۸.
- ↑ مطهری، فلسفه ابن سینا، ج ۱، درس‌های اشارات و نجات، ص۸۹.
- ↑ بحرانی، تفسیر البرهان، الناشر: مؤسسة البعثة، ج۳، ص۶۸۸.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۵، ص۶.
- ↑ سوره کهف، آیه۱۰۷.
- ↑ سوره مؤمنون، آیه ۸-۱۱.
- ↑ طبرسی، إعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۱۳۷.
- ↑ بحرانی، تفسیرالبرهان، الناشر: مؤسسة البعثة، ج۳، ص۶۸۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۲، ص۵۶۹.
- ↑ حافظ «غزلیات» غزل شمارهٔ ۲۶۸، سایت گنجور.
- ↑ حافظ «غزلیات» غزل شمارهٔ ۳۱۷، سایت گنجور.
- ↑ مولوی «دیوان شمس» غزل شمارهٔ ۶۴۴، سایت گنجور.
- ↑ سعدی «دیوان اشعار» غزل۶، سایت گنجور.
یادداشت
منابع
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، محقق و مصحح: جمال الدین میردامادی، بیروت، دارالفکر، دارصادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان في تفسير القرآن، مشهد، آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش های اسلامی، ۱۳۷۶ش.
- بحرانی، تفسیر البرهان، الناشر: مؤسسة البعثة، بی‌تا، بی جا.
- حسینی طهرانی، محمدحسین، امام‌شناسی، مشهد، علامه طباطبايی، ۱۴۲۵-۱۴۲۷ق.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه.
- شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق و مصحح، علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، محقق، موسوی خرسان، حسن، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ سوم، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، محمد جواد بلاغی، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ق.
- طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- عریضی، علی بن جعفر، مسائل علی بن جعفر و مستدرکاتها، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- فخر رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
- محمدی ری‌شهری، محمد، بهشت و دوزخ از نگاه قرآن و حدیث، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحديث، ۱۳۹۰ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- هاشمى رفسنجانى، اکبر؛ محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، جلد۶، قم، بوستان کتاب، ۱۳۷۹ش.