مهجوریت قرآن

این مقاله دربارهٔ مهجوریت قرآن است. برای آشنایی با آیه‌ای به همین نام آیه ۳۰ سوره فرقان را ببینید.

مهجوریت قرآن به معنای بی‌توجهی به اهمیت و جایگاه قرآن و ترک عمل به آموزه‌های آن ذکر شده است. در آیه ۳۰ سوره فرقان و نیز روایات متعدد به مهجوریت قرآن اشاره شده است.

استفاده‌های تشریفاتی از قرآن، تلاوت‌‌نکردن، گوش‌نکردن، عدم‌ تدبر و عدم اهتمام به عمل قرآن از مصادیق مهجوریت شمرده شده است. اکتفا کردن به ظواهر قرآن و انحصاری کردن فهم قرآن و ممنوع کردن تدبر و تفکر در آیات به بهانه تفسیر به رأی از جمله عوامل مهجوریت قرآن ذکر شده است. به اعتقاد برخی پژوهشگران، علامه طباطبایی، امام خمینی و سید جمال‌الدین اسدآبادی از پیشگامان مهجوریت‌زدایی قرآن بودند.

اهمیت

مهجوریت قرآن به معنای بی‌توجهی به اهمیت و جایگاه کتاب آسمانی و همچنین غفلت از عمل به آموزه‌های آن معنا شده است.

در آیه ۳۰ سوره فرقان، خداوند از زبان پیامبر اکرم(ص) شکایت وی را از روی‌گردانی امت از قرآن بیان می‌کند. سید‌ رضی در موارد متعددی از نهج‌البلاغه و نیز کلینی در کافی، به نقل از امامان معصوم(ع) نسبت به خطر مهجوریت قرآن هشدار داده‌اند. شیخ صدوق در روایتی از امام رضا(ع) اهمیت قرائت قرآن در نماز را راهی برای جلوگیری از مهجوریت قرآن دانسته است.

مصادیق

به باور مکارم شیرازی، مفسر، صِرف استفاده تشریفاتی از قرآن مانند کاشی‌کاری مساجد،بهره‌گیری برای شفای بیماران، یا استدلال به قرآن برای پیش‌داوری‌ها با تفسیر به رأی و نیز اولویت دادن به تفکر غربی بر مبانی قرآن، از جمله موارد مهجوریت قرآن محسوب می‌شود.

برخی مفسران، تلاوت نکردن، گوش‌نکردن، حفظ‌نکردن، تدبر‌نکردن، عدم اهتمام به عمل قرآن را از مهم‌ترین نشانه‌های مهجوریت قرآن ذکر کرده‌اند. به گفته امام خمینی، پرداختن همه عمر در یادگیری تجوید و جهات لغوی و آرایه‌های ادبی و پرداختن به وجوه اعجاز قرآن و فنون محسنات آن، قرآن را از مهجوریت خارج نمی‌کند. حقیقت مهجوریت قرآن، ترک مسائل مهم قرآنی و اسلامی و عمل برخلاف آن است. به اعتقاد وی، قرآن ریسمان متصل بین مخلوق و خالق است که با تعلیمات آن باید رابطه معنویه و ارتباط غیبی بین بندگان خدا و مربی آنها پیدا شود.

عوامل

عوامل مهجوریت قرآن از دو جهت قابل بررسی است.

فرهنگی و اجتماعی

به گفته برخی پژوهشگران قرآنی، بَسَنده کردن مفسران به ظواهر قرآن مانند اختلاف قرائات، زیبایی‌های لفظی و معنوی و غفلت از معارف الهی و جهات روحی قرآن، و نیز تفاسیر نادرست و سلیقه‌ای از جمله عوامل مهجوریت قرآن شمرده شده است. به اعتقاد امام خمینی، غفلت مفسران از بیان عرفانی، اخلاقی و اجتماعی قرآن که هدف اصلی انزال کتب و ارسال رسل بوده، از جمله عواملی است که سبب شده مردم قرن‌ها از حقایق قرآن محروم شوند. به باور وی انحصاری کردن فهم قرآن برای مفسران و ممنوع کردن تدبر و تفکر در آیات قرآن برای دیگران به بهانه تفسیر به رأی از عوامل مهجور شدن قرآن است. از جمله عوامل مهجوریت، بی‌توجهی به جامعیت قرآن و محدود کردن آن به احکام فردی و اخلاقی و نادیده گرفتن نقش این کتاب در ارائه راهکارهای سیاسی و اجتماعی است. همچنین، عواملی مانند آموزش نادرست یا ناکافی تعلیمات قرآنی، عدم آشنایی عمومی با آموزه‌های قرآنی و محدود کردن استفاده از قرآن به مراسم خاص، از دیگر دلایل مهجوریت ذکر شده است.

سیاسی

به گفته برخی پژوهشگران قرآنی، مستکبران با کنار گذاشتن قرآن و تبلیغ جدایی دین از سیاست، تلاش می‌کنند آموزه‌های قرآنی را مهجور سازند و با محدود کردن نگاه به آیات، آن را فاقد احکام سیاسی و اجتماعی جلوه دهند تا سلطه‌گری خود را در کشورهای اسلامی حفظ کنند.

پیشگامان مهجوریت زدایی

ایازی، پژوهشگر قرآن، معتقد است که علامه طباطبایی با گذشتن از جایگاه اجتماعی خود و با تدریس و نگارش تفسیر المیزان، و نیز امام خمینی با تبیین مسائل حکومتی و سیاسی در اسلام، نقش مهمی در زدودن مهجوریت قرآن و احیای معارف و مفاهیم قرآنی ایفا کردند. همچنین سید جمال‌الدین اسدآبادی از جمله کسانی بود که در سده اخیر موضوع بازگشت به قرآن و شکل‌گیری جنبش‌های اصلاحی با شعار بازگشت به قرآن را مطرح کرد.