 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
زکات از واجبات مالی در دین اسلام است که بر اساس آن، مسلمانان باید مقدار معینی از ۹ قلم کالا برای مصرف در زندگی فقرا و سایر امور عمومی اجتماعی بپردازند. این ۹ کالا عبارتند از نقدین (طلا و نقره)، انعام ثلاثه ( گاو، گوسفند و شتر) و غلات اربعه (گندم، جو، کشمش و خرما). مقدار پرداختی هر یک از این کالاها متفاوت بوده و در فقه تعیین شده است.
زکات از جمله مهمترین واجبات است و تأکید بسیاری بر آن شده است. زکات از فروع دین شمرده شده و در منابع دینی در کنار نماز و جهاد قرار گرفته و یکی از پنج ستون دین است. در ۵۹ آیه قرآن و حدود ۲۰۰۰ روایت به زکات اشاره شده است. در قرآن در بسیاری از موارد از واژه صدقه برای اشاره به زکات استفاده شده است و در فقه، زکات را صدقه واجب می‌خوانند.
زکات دو نوع دارد: زکات بدن که همان زکات فطره است و در عید فطر پرداخت می‌شود و زکات مال که به غلات چهارگانه، دامها و سکه‌ها با شرایط خاصی تعلق می‌گیرد.
مفهوم‌شناسی
زکات از ریشه لغوی «ز ک و» دلالت بر رشد و نمو و زیاد شدن دارد.[۱] خلیل بن احمد درباره معنای لغوی زکات می‌گوید: «زکات مال به معنای پاک کردن آن است و جمله «زکا الزرع یزکو زکاء» به معنای رشد کردن کشتزار و محصولات است.»[۲] راغب اصفهانی اصل زکات را به‌معنای رشدی که از برکت خداوند به‌دست آمده می‌داند.[۳] و علامه طباطبایی معنای لغوی زکات را تطهیر ذکر می‌کند.[۴]
زکات در اصطلاح شرعی به‌معنای وجوب پرداخت اندازه معینی از برخی اموال است که به حد نصابی خاص رسیده باشد. علت اینکه این واجب، زکات نامیده شده، امید به برکت یافتن مال، یا برای پاکیزه کردن نفس انسان است.[۵]
زکات معنای عامی هم دارد که به همۀ کمک‌های واجب و مستحب به دیگران گفته می‌شود.
در برخی از آیات قرآن[۶] برای اشاره به زکات از واژه صدقه استفاده شده است، برای زکات واجب از اصطلاح صدقه واجب استفاده می‌شود تا از صدقه‌های مستحب متمایز شود.
بنابر نظر راغب اصفهانی صدقه در اصل برای امور مستحبی و زکات در امور واجب استعمال می‌شود؛ اما به زکات واجب از آن جهت که صاحبش آن را از روی میل و رغبت می‌پردازد، صدقه نیز می‌گویند.[۷]
زکات در قرآن و روایات
زکات از مهمترین برنامه‌های اقتصادی اسلام است. این واژه به همراه مشتقاتش در قرآن ۵۹ مرتبه در ۲۹ سوره و ۵۶ آیه به کار رفته، که ۲۷ مورد در کنار نماز آمده است: وَالَّذِينَ هُمْ لِلزَّكَاةِ فَاعِلُونَ ﴿٤﴾[مؤمنون–۴] الَّذِينَ إِن مَّكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ...﴿٤١﴾[حج–۴۱] ...وَالْمُقِيمِينَ الصَّلَاةَ ۚ وَالْمُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَالْمُؤْمِنُونَ بِاللَّـهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ أُولَـٰئِكَ سَنُؤْتِيهِمْ أَجْرًا عَظِيمًا ﴿١٦٢﴾[نساء–۱۶۲] رِجَالٌ لَّا تُلْهِيهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَيْعٌ عَن ذِكْرِ اللَّـهِ وَإِقَامِ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ ۙ...﴿٣٧﴾[نور–۳۷]
در کتاب وسایل الشیعه و مستدرک آن، ۱۹۸۰ حدیث در این باب آمده است که اهمیت بالای آن را می‌رساند. بخشی از آثار زکات در روایات عبارتند از:
ترک کردن زکات آثار زیانباری برای تارک آن دارد که عبارتند از:
وجوب زکات
وجوب زکات از ضروریات دین اسلام و مورد اتفاق همه مسلمانان است و انکار وجوب آن موجب ارتداد خواهد شد.[۳۷] زکات از عبادات به‌شمار می‌رود، از این رو، نیت (قصد قربت) در آن شرط است.[۳۸]
از آیات مختلف قرآن از جمله آیه ۱۵۶ سوره اعراف، ۳ سوره نمل، ۴ سوره لقمان، و آیه ۷ سوره فصلت که همه از سوره‌های مکّی هستند، چنین استفاده می‌شود که: حکم وجوب زکات در مکه نازل شده است، و مسلمانان موظف به انجام این وظیفه اسلامی بودند؛ ولی هنگامی که پیامبر(ص) به مدینه مهاجرت کرد و پایه حکومت اسلامی را گذارد از طرف خداوند مأموریت یافت که زکات را شخصاً از مردم بگیرد - نه اینکه خودشان به میل و نظر خود، در مصارف آن صرف کنند -. آیه شریفه «خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً...»[۳۹] در این هنگام نازل شد. مشهور این است که نزول این آیه در سال دوم هجرت بود و سپس مصارف زکات به طور دقیق در آیه ۶۰ سوره توبه بیان گردیده است.[۴۰]
زکات در ادیان سابق
زکات علاوه بر دین اسلام در ادیان پیشین نیز بوده است؛ یعنی زکات به همراه نماز از مشترکات همه ادیان آسمانی است و آیات بسیاری در قرآن کریم گواه این مدعاست.[۴۱]
با بررسی آیات و روایات در می‌یابیم که زکات در اسلام همانند زکات در دیگر ادیان الهی نیست که صرفا مبتنی بر یک نوع وصیت و سفارش اخلاقی باشد؛ بلکه واجبی الهی است و بی‌اعتنایی به آن فسق بوده و منکر وجوب آن، کافر است.[۴۲]
موارد زکات
زکات به نظر مشهور فقهیان شیعه به نه چیز تعلق می‌گیرد:
۱- گندم، ۲- جو، ۳- خرما، ۴- کشمش، ۵- طلا، ۶- نقره، ۷- شتر، ۸- گاو، ۹- گوسفند. [۴۳]
برخی سرمایه را نیز به موارد فوق افزوده‌اند؛ هرچند نظر رایج در بین علمای شیعه این است که پرداختن زکات سرمایه را مستحب می‌دانند.[۴۴] [۴۵]البته برخی فقهیان زکات در غیر موارد نه گانه را در شرایطی واجب دانسته اند.[یادداشت ۱] اگر کسی یکی از این موارد را مالک باشد، طبق شرایطی واجب است مقداری از آن، که در شریعت معین شده را پرداخت کند. در پرداخت زکات نیت لازم است، چون زکات یک واجب مالی و عبادی است و بر زکات دهنده واجب است آن را برای قربت و امتثال فرمان خداوند پرداخت کند.[۴۶] مراجع تقلید برای وجوب و نصاب موارد زکات احکامی بیان کرده‌اند که لازم است برای اطلاع دقیق از آنها به رسالۀ توضیح المسائل مراجعه کرد. نظر مشهور فقها در این احکام چنین است:
شرایط زکات غلات
برای زکات غلات (گندم، جو، خرما و کشمش) دو شرط وجود دارد:
۱. مالک بودن زراعت
۲. رسیدن به مقدار نصاب (۲۰۷ مَن، معادل۸۴۷ یا ۸۸۵ کیلوگرم)
مقدار زکات با توجه به شرایط مختلف آبیاری بین یک دهم تا یک بیستم محصول است.[۴۷]
شرایط زکات طلا و نقره
برای زکات طلا و نقره سه شرط وجود دارد:
۱. زکات طلا و نقره در صورتی واجب می‌شود که آن را سکه زده باشند و معامله با آن رواج داشته باشد.
۲. گذشتِ سال.
۳. رسیدن به مقدار نصاب. نصاب اول طلا بیست مثقال شرعی (حدود ۶۹ گرم) و نصاب اول نقره دویست درهم (حدود ۶۰۰ گرم) و زکات آن یک چهلم است.[۴۸]
شرایط زکات حیوانات
برای زکات دام (شتر، گاو، گوسفند) چهار شرط وجود دارد:
۱. گذشتِ سال
۲. چریدن از علف بیابان نه علوفه چیده شده
۳. بی‌کار بودن حیوان در طول سال
۴. رسیدن به مقدار نصاب. نصاب اول شتر ۵ نفر است که یک گوسفند زکات آن است. زکات اول گاو ۳۰ رأس است که زکات آن یک گوساله دو ساله است. زکات اول گوسفند ۴۰ رأس و زکات آن یک گوسفند است.[۴۹]
موارد مصرف زکات
در آیه زکات «انَّما الصَّدقاتُ للفُقَراء و المَساکین و العاملین عَلَیها وَ المُؤلَّفَةِ قُلُوبُهُم وَ فی الرّقاب و الغارمین و فی سبیل الله و ابن السبیل فریضَة مِنَ الله و الله عَلیمٌ حکیم»[۵۰] به صراحت موارد مصرف زکات را بیان کرده است. مراد از صدقات در این آیه زکات واجب[یادداشت ۲] است.[۵۱]
واژه «إِنَّمَا» دلالت بر انحصار مصرف زکات در موارد هشت‌گانه دارد.[۵۲] در بیان تعیین موارد مصرف زکات مفسّران[۵۳] و فقها[۵۴] بدین آیه استناد نموده‌اند و در این موارد، اختلافی ندارند.
صدقات، منحصرا در این موارد هشت‌گانه به مصرف می‌رسد:
- فقرا
- مساکین
- متصدیان اداره صدقات و مأموران جمع‌آوری زکات
- افرادی که به وسیله کمک‌های مالی، تمایل بیشتری به اسلام پیدا می‌کنند و تألیف قلوب در آنها به‌وجود می‌آید
- کسانی که برده هستند و برای آزادی آنها از زکات استفاده می‌شود
- بدهکاران
- هر امری که رضای خداوند در آن باشد
- ابن سبیل: افرادی که در راه مانده‌اند و درمانده شده‌اند[۵۵]
تعلق زکات به سادات
زکات واجبِ افراد غیرسید به سادات تعلق نمی‌گیرد.
زکات در مذاهب فقهی شیعه و اهل سنت
تفاوت‌هایی در احکام زکات بین مذاهب شیعه و اهل سنت وجود دارد که برخی از آنها عبارتند از:
| عنوان | شیعه | مالکی | شافعی | حنفیه | حنبلی |
|---|---|---|---|---|---|
| عقل و بلوغ به عنوان شروط زکات | شرط است | شرط نیست | شرط نیست | شرط است | شرط نیست |
| زکات بر غیر مسلمان | واجب است | واجب است | واجب نیست | واجب نیست | واجب نیست |
| زکات با وجود بدهی | واجب است | در زکات طلا و نقره، اگر بدهی‌اش به‌اندازه میزان نصاب است، از زکات جلوگیری می‌کند و در غیر این صورت و نیز در زکات مابقی اجناس، دین مانع پرداخت زکات نیست | واجب است | حق الله، جلوی زکات را نمی‌گیرد و حق الناس جلوی زکات را می‌گیرد | واجب نیست |
| اسکناس | زکات ندارد ولی خمس دارد | زکات ندارد مگر زمانی که به‌اندازه نصاب طلا و نقره برسد | زکات ندارد مگر زمانی که به‌اندازه نصاب طلا و نقره برسد | زکات ندارد مگر زمانی که به‌اندازه نصاب طلا و نقره برسد | زکات ندارد مگر اینکه تبدیل به طلا و نقره شود |
| شمش | زکات ندارد | زکات دارد | زکات دارد | زکات دارد | زکات دارد |
| سرمایه | زکات ندارد هرچند مستحب است | زکات دارد | زکات دارد | زکات دارد | زکات دارد |
| منظور از «سبیل الله» در مصرف زکات | هر کاری که از جمله مصالح عمومی مسلمانان باشد(رزمندگان اسلام، بیمارستان، مساجد، مدارس و... | فقط رزمندگان مسلمان | فقط رزمندگان مسلمان | فقط رزمندگان مسلمان | فقط رزمندگان مسلمان |
| زکات فطره بر مال طفل و دیوانه | واجب نیست | واجب است و ولی باید زکات را از مال طفل و مجنون خارج کند | واجب است و ولی باید زکات را از مال طفل و مجنون خارج کند | واجب است و ولی باید زکات را از مال طفل و مجنون خارج کند | واجب است و ولی باید زکات را از مال طفل و مجنون خارج کند[۵۶] |
| خمس | در ۷ مورد[۵۷] خمس واجب است | خمس فقط در غنائم جنگی و گنج واجب است | خمس فقط در غنائم جنگی و گنج واجب است | خمس فقط در غنائم جنگی و گنج واجب است | خمس فقط در غنائم جنگی و گنج واجب است |
| مصرف خمس | خمس دو قسم می‌شود.[۵۸] سهم امام؛ امام یا نائب او در مصالح عمومی خرج می‌کند. سهم سادات؛ به سادات نیازمند می‌رسد | همه سهام به امام می‌رسد و با نظر او مصرف می‌شود | ۵ سهم می‌شود. سهم رسول در مصالح مسلمانان خرج می‌شود. سهم ذوی القربی به هاشمی‌ها داده می‌شود(نه صرفا سادات فقیر). سه سهم بقیه به فقرا و مساکین داده می‌شود(نه صرفا سادات) | سهم رسول منتفی شده است. سهم نزدیکان رسول نیز به فقرای سادات و غیر سادات داده می‌شود. مابقی سهام نیز به نیازمندان داده می‌شود | ۵ سهم می‌شود. سهم رسول در مصالح مسلمانان خرج می‌شود. سهم ذوی القربی به هاشمی‌ها داده می‌شود(نه صرفا سادات فقیر). سه سهم بقیه به فقرا و مساکین داده می‌شود(نه صرفا سادات)[۵۹] |
زکات فطره
زکات فطره مالی است که پرداخت آن با شرایطی پس از پایان ماه رمضان و با حلول عید فطر واجب می‌شود. مقدار آن یک صاع (تقریبا سه کیلو) گندم یا جو یا خرما یا کشمش برای هر نفر است و هر فرد مکلف باید برای خود و افرادی که نان‌خور او محسوب می‌شوند این زکات را بدهد. به جای هر یک از این ها می‌توان قیمت آن را نیز به فقیر داد.
زکات سایر نعمت‌ها
در معنای گسترده زکات، برای هر نعمتی زکاتی است که با ادای آن، نعمت رُشد و برکت پیدا می‌کند. مطابق روایت امام صادق(ع) در کتاب مصباح الشریعه زکات اعضای بدن چنین هستند:
|
در کتاب غرر و درر از امیرالمؤمنین علی(ع) زکات برخی نعمت‌ها این‌گونه بیان شده است:
|
زکات و مالیات
امروزه در مورد زکات بحث‌های مختلفی وجود دارد از جمله رابطه زکات و مالیاتی که دولت می‌گیرد و انحصار زکات در موارد نُه گانه. گروهی وجود مالیات را جایگزین زکات می‌دانند و در مقابل برخی با توجه به آیات و روایات و موارد وجوب و موارد مصرف، مالیات و زکات را دو مقولۀ جدا می‌دانند.[۶۰] [۶۱] برخی روشنفکران زکات را منحصر در نه چیز ندانسته و همه تولیدات صنعتی، کشاورزی و غیره را مشمول آن می‌دانند.[۶۲]
جُستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ۱۳۹۹ق، ۱۹۷۹م،ج۳، ص۱۶-۱۷
- ↑ فراهیدی، کتاب العین، ج۵، ص۳۹۴
- ↑ راغب اصفهانی، المفردات، ماده «زکو».
- ↑ طباطبایی، المیزان، ج ۱۵، ص۹؛ ترجمه المیزان، ج ۱۵، ص۱۲
- ↑ قریب، تبیین اللغات لتبیان الایات، ج ۱، باب زکوة
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: سوره توبه، آیه ۶۰ و ۱۰۳.
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات، ۱۴۱۲ق، ماده «صدق»، ص۴۸۰.
- ↑ قَالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ علیه‌السلام: لَمَّا نَزَلَتْ آیةُ الزَّکاةِ «خُذْ مِنْ اَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکّیهِمْ بِها» حدیث فی شَهْرِ رَمِضانِ، فَاَمَرَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله مُنادِیهُ فَنَادی فی النّاسِ: اِنَّ اللّهَ تَبَارَکَ وَتَعَالی فَرَضَ عَلَیکُمُ الزَّکَاةَ کَما فَرَضَ عَلَیکُمُ الصَّلاةَ: امام صادق علیه‌السلام فرمود: هنگامی که آیه زکات در ماه رمضان نازل شد که: از اموال آنان صدقه بگیر تا آنان را پاکیزه و تزکیه نمایی، پیامبر خدا صلی الله علیه و آله دستور داد که سنخنگویش در بین مردم اعلام کند که: خدای متعال زکات را بر شما واجب کرد همانگونه که نماز را بر شما واجب کرد.
- ↑ عَنْ اَبی جَعْفَرٍ علیه‌السلام قالَ: بُنِی الاْءسْلامُ عَلی خَمْسَةٍ: عَلَی الصَّلاةِ، وَالزَّکَاةِ، وَالصَّوْمِ، وَالْحَجِ وَالوِلایةِ: امام باقر علیه‌السلام فرمود: اسلام بر پنج پایه استوار است: نماز، زکات، روزه، حج و ولایت ( اهل بیت علیهم السلام
- ↑ قَالَ اَمیرُالمُؤمِنِینَ علیه‌السلام: اُوصیکُمْ بِالزَّکَاةِ فَاِنّی سَمِعْتُ نَبیکُمْ صلی الله علیه و آلهیقُولُ: اَلزَّکاةُ قَنْطَرَةُ الاِءسْلامِ فَمَنْ اَدّاها جازَ الْقَنْطَرَةَ، وَمَنْ اِحْتَبَسَ دُونَها وَهِی تُطْفی غَضَبَ الرَّبِّ: امیرمؤمنان علیه‌السلام فرمود: شما را به زکات وصیت و سفارش می‌کنم، از پیامبر شما که درود خدا بر او و خاندانش باد شنیدم که می‌فرمود: زکات پل اسلام است، پس کسی که زکات بپردازد از پل می‌گذرد، و کسی که آن را نگهدارد به پایین آن سقوط خواهد کرد، و (پرداخت) زکات خشم پروردگار را فرو می‌نشاند.
- ↑ عَنْ اَبِی الحَسَنِ الرِّضا علیه‌السلام قالَ: اِنَّ اللَّهَ اَمَرَ بِثَلاثَةٍ مَقْرُونٌ بِهَا ثَلاثَةٌ اُخْری: أمَرَ بِالصَّلاةِ وَالزَّکَاةِ فَمَنْ صَلَّی وَلَمْ یزَکِّ لَمْ تُقْبَلْ مِنْهُ صَلاتُهُ، وَاَمَرَ بِالشُّکْرِ لَهُ وَلِلْوَالِدَینِ فَمَنْ لَمْ یشْکُرْ وَالِدَیهِ لَمْ یشْکُرِ اللّهَ، وَأَمَرَ بِاتِّقاءِ اللّهِ وَصِلَةِ الرَّحِمِ فَمَنْ لَمْ یصِلْ رَحِمَهُ لَم یتَّقِ اللّهَ: امام رضا علیه‌السلام فرمود: خداوند به سه کار همراه سه کار دیگر فرمان داده است:۱ ـ فرمان به نماز و زکات داده است. پس کسی که نماز بجا بیاورد ولی زکات را نپردازد نمازش از او پذیرفته نمی‌شود.۲ ـ و فرمان به سپاسگزاری از خود و پدر و مادر داده پس کسی که از پدر و مادرش قدردانی نکند شکر خدا را هم بجا نیاورده است.۳ ـ و فرمان به تقوای الهی و صله رحم داده است، پس کسی که صله رحم انجام ندهد تقوای الهی را مراعات نکرده است.
- ↑ قَالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: اِذَا اَرَادَ اللّهُ بِعَبْدٍ خَیرا بَعَثَ اللّهُ اِلَیهِ مَلَکا مِنْ خُزّانِ الْجَنَّةِ فَیمْسَحُ صَدْرَهُ وَ یسْخی نَفْسَهُ بِالزَّکَاةِ: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: اگر خدا خوبی بنده‌ای را بخواهد، فرشته‌ای از خزانه دارانِ بهشت می‌فرستد تا سینه او را مسح کند و قلب او را برای پرداخت زکات سخاوتمند سازد.
- ↑ قالَ الصَّادِقُ علیه‌السلام: … وَاَنَّ اَحَبَّ النَّاسِ اِلَی اللَّهِ تَعَالی اَسْخَاهُمْ کَفَّا، وَاَسْخَی النّاسِ مَنْ اَدّی زَکَاةَ مالِهِ وَلَمْ یبْخَلْ عَلَی الْمُؤْمِنینَ بِمَا افْتَرَضَ اللّهُ لَهُمْ فی مالِهِ: امام صادق علیه‌السلام فرمود: محبـوب‌ترین مـردم پیـش خدا سخـاوتمندترین آنهاست، و سخـاوتمـندتـرین فرد کسی است که زکـات مـالش را بـپردازد و در مورد واجب مالی خود نسبت به مؤمنان بخل نورزد.
- ↑ عَنْ رُفَاعَةِ بْنِ مُوسی اَنَّهُ سَمِعَ اَباعَبْدِاللّهِ علیه‌السلامیقُولُ: مَا فَرَضَ اللّهُ عَلی هذِهِ الاُمَّةِ شَیئا اَشَدَّ عَلَیهِمْ مِنْ الزَّکاةِ، وَفیها تُهْلَکُ عَامَتُّهُمْ: رفاعه گوید که از امام صادق علیه‌السلام شنیدم که می‌فرمود: خـداونـد بر این امّـت چیـزی دشــوارتر از زکات واجب نکرده است، در زکات است که خیلی از آنـان به هـلاکت می‌رسند.
- ↑ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: لاتَزالُ اُمَتّی بِخَیرٍ ما لَمْ یخُونُوا وَاَدُّوا الْأَمانَةَ، وَآتَوُا الزَّکاةَ، وَاِذا لَمْ یفْعَلُوا ذلِکَ اُبْتُلُوا بِالْقَحْطِ وَالسِّنِینَ: رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: امّت من تا وقتی که خیانت نکنند و امانت‌ها را ردّ کنند و زکات را بپردازند در خیر و سعادت خواهند بود، ولی هرگاه که چنین نکنند به قحطی و کمبود دچار خواهند شد.
- ↑ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: داوُوا مَرْضاکُمْ بِالصَّدَقَةِ، وَحَصِنُّوا اَمْوَالَکُمْ بِالزَّکاةِ: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بیماران خود را با صدقه مداوا کنید، و اموالتان را هم با پرداخت زکات حفظ و بیمه کنید
- ↑ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: اَلزَّکاةُ تُذْهِبُ الذُّنُوبَ: رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: زکات، گناهان را از بین می‌برد.
- ↑ عَنْ اَبی عَبْدِاللّهِ علیه‌السلاماَنَّهُ قَالَ: ما اَدّی اَحَدٌ الزَّکاةَ فَنَقَصَتْ مِن مالِهِ، وَلامَنَعَهَا اَحَدٌ فَزادَتْ فی مالِهِ: امام صادق علیه‌السلام فرمود: با پرداخت زکات از ثروت کسی کم نشده، همانطور که با خودداری از پرداخت آن ثروت کسی زیاد نشده است.
- ↑ قَالَ اَبُوجَعْفَرٍ مُحَمَدُ بْنُ عَلی علیهماالسلام: یا جابِرُ …وَالزَّکاةُ تَزیدُ فِی الرِّزْقِ: امام باقر علیه‌السلام فرمود:ای جابر … زکات روزی انسان را زیاد می‌کند.
- ↑ قَالَتْ فَاطِمَةُ علیهاالسلامفی خُطْبَتِهِ: فَجَعَل الاْءیمَانَ تَطْهیرا لَکُمْ مِنَ الشِّرْکِ وَالصَّلاةَ تَنْزیها عَنِ الْکِبْرِ، وَالزَّکَاةَ تَزْکِیةً لِلنَّفْسِ، وَنِماءً فِی الرِّزْقِ: حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام فرمود: خـداوند ایمان را مایه پاکیزگی شما از شرک قرار داد و نماز را مایه دور شدن شما از تکبر قرار داد و زکات را بخاطر پاکیزگی جان و روان و افزایش روزی واجب کرد.
- ↑ امام جعفر صادق(ع): «اموال خود را با دادن زکات حفظ کنید و بیماران و مریضان خود را با دادن صدقه مداوا کنید. به درستی که هیچ مالی در بیابان و در صحرا از بین نرفت، مگر آنکه زکات آن داده نشد». محاسن برقی، ج۱، ص۲۹۴
- ↑ عَنْ اَبی عَبْدِاللّهِ علیه‌السلام قالَ: إنَّ اللّهَ لَـیدْفَعُ بِمَنْ یصَـلّی مِنْ شیعَتِـنا عَـمَّنْ لایصَـلّی مِـنْ شیعَتِنا وَلَوْ اَجْمَعُوا عَلی تَرْکِ الصَّلاةِ لَهَلَکُوا، وَإنَّ اللّهَ لَیدْفَعُ بِمَنْ یزَکّی مِنْ شیعَتِنا عَمَّنْ لایزَکّی وَلَوْ أَجْمَعُوا عَلی تَـرْکِ الـزَّکاةِ لَهَلَکُوا: امام صادق علیه‌السلام فرمود: خداوند بواسطه نمازگزاران شیعه بلا را از شیعیانی که نماز نمی‌خوانند دفع می‌کند، و اگر همه نماز را ترک کنند هلاک خواهند شد. و خداوند بخاطر زکات پردازان شیعه بلا را از کسانی که زکات نمی‌دهند دفع می‌کند و اگر همه زکات را ترک کنند نابود خواهند شد.
- ↑ قالَ الصّادِقُ علیه‌السلام: اِنَّما وُضِعَتِ الزَّکاةُ اِخْتِبارا لِلاَغْنیاءِ وَمَعُونَةً لِلْفُقَراءِ، وَلَوْ اَنَّ النّاسَ أدُّوا زَکاةَ اَمْوالِهِمْ ما بَقِی مُسلِمٌ فَقیرا مُحْتاجا وَلاَسْتَغْنی بِما فَرَضَ اللّهُ لَهُ، وَاِنَّ النّاسَ ما افْتَقَرُوا وَلا احْتاجُوا وَلا جاعُوا وَلاعَرَوْا اِلاّ بِذُنُوبِ الأَغْنِیاءِ وَحَقیقٌ عَلَی اللّهِ تَبارَکَ وَتَعالی اَنْ یمْنَعَ رَحْمَتَهُ مِمَّنْ مَنَعَ حَقَ اللّهِ فی مالِهِ: امام صادق علیه‌السلام فرمود: زکات قرار داده شده تا آزمایش ثروتمندان و کمک به فقرا باشد، اگر مردم زکات اموال خود را بپردازند هیچ مسلمان نیازمندی باقی نمی‌ماند و با آنچه که خدا واجب کرده بی‌نیاز می‌گردد و مردم فقیر و محتاج و نیازمند و گرسنه و برهنه نمی‌شوند مگر بواسطه گناهان ثروتمندان شایسته است که خداوند رحمت خود را از کسانی که حق خدا را در ثروت خود ادا نکنند باز دارد.
- ↑ «هرکس زکات مال خود را بپردازد، قطعا از بخل حفظ شده است.» جامع الاحادیث، ج ۹، ص۴۸.
- ↑ شخصی به امام صادق علیه‌السلام گفت: برادرم از دنیا رفته است و زکات زیادی به عهده‌اش بود، من آنها را پرداخت کردم، امام فرمود: «با این عمل مشکل او بر طرف می‌شود.» جامع الاحادیث، ج ۹، ص۲۲۳.
- ↑ امیرمؤمنان علیه‌السلام فرمود: «هیچ فقیری گرسنه نمی‌ماند مگر به سبب آنکه توانمندی حق خدا را نمی‌پردازد و خداوند در روز قیامت توانمند را به همین دلیل بازخواست خواهد کرد.» سفینة البحار، ج ۳، ص۴۷۴.
- ↑ امام صادق علیه‌السلام فرمود: «ما ضاع مال فی البرّ و لا فی البحر الا بتضییع الزّکاة» جامع الاحادیث، ج ۹، ص۵۰. «هیچ مالی در خشکی و دریا ضایع نمی‌شود، مگر به ضایع ساختن زکات.»
- ↑ «مَن مَنعَ حقّا للّه أنفق فی باطل مثلیه» «کسی که حق خدا را نپردازد (در راه حق مال خود را صرف نکند) دو برابر آن را در راه باطل صرف خواهد کرد.» وافی، ج۱۰، ص۴۲.
- ↑ امام صادق علیه‌السلام فرمود: «وَ اعلَم أنّه من لم ینفق فی طاعة الله ابتلی بأن ینفق فی معصیة الله و مَن لم یمش فی حاجة ولی الله ابتلی بأن یمشی فی حاجة عدوّ الله.» «بدان، کسی که مال خود را در راه اطاعت خداوند صرف نکند، به هزینه کردن آن در راه معصیت خداوند گرفتار می‌شود و هر کس در حلّ مشکلات ولی خدا گامی بر ندارد، خداوند او را بر تلاش و حرکت در راه حلّ مشکلات دشمن خدا گرفتار می‌کند.» (حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۶، ص۲۵).
- ↑ امام صادق علیه‌السلام فرمود: «کسی که حق خداوند را از مالش نپردازد، سزاوار است که خداوند رحمت خود را از او دریغ کند. حَقِیقٌ عَلَی اللَّهِ تَبَارَک وَ تَعَالَی أَنْ یمْنَعَ رَحْمَتَهُ مَنْ مَنَعَ حَقَ اللَّهِ فِی مَالِه (حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۹، ص۱۲).
- ↑ قالَ الصّادِقُ علیه‌السلام: اَلسُّراقُ ثَلاثَةٌ: مانِعُ الزَّکاةِ، وَمُسْتَحِلُّ مُهُورِ النِّساءِ، وَ کَذلِکَ مَنْ اِسْتَدانَ وَ لَمْ ینْوِقَضائَهُ: امام صادق علیه‌السلام فرمود: دزدان سه نوع اند: مانعین زکات، کسانی که مهریه زنان را حلال می‌شمارند (و نمی‌دهند)، و کسی که قرض می‌کند ولی قصد پرداخت ندارد.
- ↑ قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ علیه‌السلام : … وَاِذا مُنِعَتِ الزَّکاةُ ظَهَرَتِ الْحاجَةُ: امام صادق علیه‌السلام فرمود: … هنگامی که زکات پرداخت نشود فقر و نیاز بروز خواهد کرد.
- ↑ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: ثَمانیةٌ لاتُقْبَلُ مِنْهُمْ صَلاةٌ، مِنْهُمْ مانِعُ الزَّکاةِ: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: نماز هشت گروه پذیرفته نمی‌شود، یکی از آنان کسانی‌اند که از پرداخت زکات خودداری می‌کنند.
- ↑ عَنْ اَبی جَعْفَرٍ علیه‌السلاماَنَّهُ قالَ: ما مِنْ عَبْدٍ مَنَعَ مِنْ زَکاةِ مالِهِ شَیئا اِلاّ جَعَلَ اللّهُ ذلِکَ یوْمَ الْقیامَةِ ثُعْبانا مِنْ نارٍ مُطَوَّقا فی عُنُقِهِ ینْهَشُ مِنْ لَحْمِهِ حَتّی یفْرَغَ مِنَ الْحِسابِ وَهُوَ قَوْلُ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ «سَیطَوَّقُونَ ما بَخِلُوا بِهِ یوْمَ الْقِیامَةِ» یعْنی ما بَخِلُوا بِهِ مِنَ الزَّکاةِ: امام باقر علیه‌السلام فرمود: بنده‌ای که از پرداخت مقداری از زکات واجب خودداری کند خداوند روز قیامت آن مال را بصورت اژدهایی از آتش قرار می‌دهد که در گردن آن شخص پیچیده و گوشت او را می‌درد، تا اینکه از حسابرسی آزاد گردد و آن فرموده پروردگار (در قرآن) است که فرمود: آنچه را بخل ورزیدند، روز قیامت طوق گردنشان خواهد شد. (یعنی آنچه از زکات ندادند.)
- ↑ عَنْ اَبی عَبْدِاللّهِ علیه‌السلام: مَنَ مَنَعَ قیراطا مِنَ الزَّکاةِ فَلْیمُتْ اِنْ شاءَ یهُودیا اَوْ نَصْرانّیاً : امام صادق علیه‌السلام فرمود: کسی که باندازه یک قیراط حدیث از زکات واجب را نپردازد باید به دین یهود یا نصاری بمیرد.؛ قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ علیه‌السلام: مَـنْ مَنَعَ قیـراطا مِـنَ الزَّکـاةِ فَلَیسَ بِمُـؤمِنٍ وَلا مُسْـلِمٍ وَهُـوَ قَـوْلُ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ: رَبِّ ارْجِعُـونِ لَعَـلِّی اَعْمَلُ صالِحا فِیما تَرْکْـتُ: امام صادق علیه‌السلام فرمود: کسی که به وزن یـک قیـراط از زکات واجـب را نـپردازد مـؤمن و مسـلمان نـیست و مصـداق فـرموده خـداست (که بنده بعد از مرگ می‌گـوید:) خـدایا مـرا بـرگردان تـا بعـدها کـار شـایسته انجـام دهـم.
- ↑ قَالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: اِذا مُنِعَتِ الزَّکاةُ مَنَعَتِ الْاَرْضُ بَرَکاتِها: رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: هنگامی که از پرداخت زکات خودداری شود، زمین برکاتش را باز خواهد داشت.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ج۱۵، ص۱۵
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ج۱۵، ص۴۷۱
- ↑ سوره توبه، آیه ۱۰۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۸، ص۱۹
- ↑ سوره مریم، آیه ۳۱؛ سوره بقره آیه ۴۳؛ سوره بینه آیه ۵.
- ↑ قرائتی، زکات، ص۱۹-۲۲
- ↑ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۰۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام ج۱۵، ص۷۲-۷۳
- ↑ سایت آیت الله سیستانی
- ↑ https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=21&lid=0&catid=45785&mid=258398
- ↑ سایت آوینی
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ج۱۵، ص۱۶۸-۱۷۲.
- ↑ سایت تبیان
- ↑ سوره توبه، آیه ۶۰.
- ↑ به عنوان نمونه نگاه کنید: طوسی، التبیان، داراحیاء التراث العربی، ج۵، ص۲۴۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۰، ۳۱۰: طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۱۰، ص۱۰۹، ۱۱۵ و ۱۱۶.
- ↑ فخر رازی، تفسیر کبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۶،ص۸۰؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۸، ص۴.
- ↑ به عنوان نمونه نگاه کنید: طوسی، التبیان، داراحیاء التراث العربی، ج۵، ص۲۴۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۰، ۳۱۰: طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۱۰، ص۱۰۹، ۱۱۵ و ۱۱۶.
- ↑ به عنوان نمونه نگاه کنید به: طوسی، النهایه،۱۴۰۴ق، ص۱۸۴ و ۱۸۵؛ محقق حلی، المعتبر، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۶۴-۵۷۸؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۵، ص۲۹۶-۳۷۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ج ۹، ص۳۱۳.
- ↑ مغنیه، الفقه علی المذاهب الخمسه، ص۱۶۶-۱۸۵
- ↑ غنیمت، معدن، گنج، آنچه با غواصی به دست می‌آید، اضافه بر موونه سالیانه، مال مخلوط به حرام و زمینی که کافر ذمی از مسلمان بخرد.
- ↑ واعلموا انما غنمتم من شیء فان لله خمسه و للرسول و لذی القربی و الیتامی و المساکین و ابن السبیل(سوره انفال، آیه ۴۱)
- ↑ مغنیه، الفقه علی المذاهب الخمسه، ص۱۸۶-۱۸۸
- ↑ سایت تبیان
- ↑ مجله حوزه
- ↑ خورشید معرفت، جلد سوم، نشر جاوید، ۱۳۵۰ و شرح رساله، نشر نگارش، ۱۳۸۲
یادداشت
- ↑ العلامة الحلي،مختلف الشيعة، ج۳، ص۱۹۵مسألة: قال ابن الجنيد: تؤخذ الزكاة في أرض العشر من كل ما دخل القفيز من حنطة وشعير وسمسم وأرز ودخن وذرة وعدس وسلت وسائر الحبوب ومن التمر والزبيب...علامه حلی از ابن جنید نقل می‌کند که،در زمین‌هاى عُشرى, زکات آنچه داخل پیمانه شود, از: گندم و جو و کنجد و برنج و ارزن و ذرت و عدس و جوترش و دیگر دانه ها و از خرما و کشمش, گرفته مى شود. و در جاى دیگر مى نویسد:ابن جنید, زکات را در عسلى که از زمین‌هاى عشرى به دست مى آید واجب مى داند
- ↑ چنان‌که در بالا گفته شد گاهی از صدقه با عنوان زکات مستحب یاد می‌شود. و با افزون قیدِ واجب به زکات، هدف تمایز آن با صدقات مستحبی است.
منابع
- آمدی، عبدالواحد محمد، غرر الحکم و درر الکلم، چاپ دانشگاه تهران.
- ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغه، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
- پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، دارالعلم، ۱۳۸۷ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۹ق.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن.
- صدوق، محمد بن علی، امالی، نشر صدوق، ۱۳۶۷ش.
- صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، نشر صدوق، ۱۳۶۷ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن، موسسه النشر الاسلامی.
- طبرسی، جوامع الجامع، تحقیق موسسه نشر اسلامی، قم، جامعه مدرسین.
- فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، انتشارات اسوه.
- قرائتی، محسن، زکات، انتشارات ستاد اقامه نماز و احیای زکات.
- کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، دار الکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، قم، دار الکتاب، ۱۳۶۷ش.
- المتقی، علی ابن‌حسام الدین هندی، کنزالعمال، دائرة المعارف العثمانیة، بعاصمة حیدر آباد، ۱۳۶۴ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، تهران، دارالکتب اسلامیة، ۱۳۶۲ش.
- مغنیه، الفقه علی المذاهب الخمسه،
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، تهران، دارالکتب الإسلامیة و المکتبة الإسلامیة، ۱۳۶۲-۱۳۶۹ش.
- نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل البیت: لاحیاء التراث، طبعة الاولی، ۱۴۰۷ق.
پیوند به بیرون
- پایگاه اطلاع رسانی حوزه
- کتابخانه تبیان
- زکات منبع مالى حکومت اسلامى
- نقش زکات در نظام حکومت انقلاب اسلامی
- تحلیل نظری نقش دولت اسلامی در قبال زکات