عَمَلیات اِستِشهادی از اقسام جهاد دفاعی که فردی داوطلبانه خود را برای کشته‌شدن قطعی و ضربه به دشمن آماده می‌کند. از نگاه فقهی، این عمل در صورتی که به‌خاطر حفظ مصالح دینی صورت بگیرد، صحیح است. مراجع تقلید درباره مشروعیت این عمل، نظرات مختلفی دارند. این روشِ مبارزه، از جهت‌های مختلف با عملیات انتحاری و ترور تفاوت دارد.
مفهوم‌شناسی
استشهاد در لغت به معنای گواه طلبیدن [۱] و یا کشته‌شدن در راه خدا آمده است.[۲]همچنین «استشهادی» به فداکاری رزمندهای گفته می‌شود که با حمل مواد منفجره به دشمنان دین حمله می‌کند و خود و آنان را به قتل می‌رساند.[۳]
از نگاه فقهی، عملیات استشهادی از مصداقهای جهاد دفاعی معرفی شده و اقدامی است که شخص، با قصد قربت و با علم به شهادت و با هدف ضربه‌زدن به دشمن متجاوز و اشغال‌گر به انجام آن مبادرت ورزد و در این راه کشته می‌شود.[۴]
برخی از محققان در تعریف عملیات استشهادی گفته‌اند:«روش جدیدى براى مقاومت و رویارویى با دشمن که با وسایل و ابزار جدید کشنده، که در گذشته معمول و معروف نبوده، انجام مى شود، و مُجرى، آن یقین یا ظنِّ غالب دارد که خودش نیز در جریان عملیات به شهادت مى رسد.» [۵]
تفاوت استشهادی با عملیات انتحاری و ترور
عملیات استشهادی با عملیات انتحاری اگرچه در ظاهر با یکدیگر تفاوتی ندارند؛ اما از نگاه درون‌مذهبی از سه جهت متفاوت دانسته شده است.[۶] اولین جهت مسأله، انگیزه و نیت هر یک از این دو است. در عملیات استشهادی، نیت و انگیزه مجاهد، دفاع از ایمان، مقدسات و سرزمین اسلامی است، در حالی که در عملیات انتحاری، چنین قصدی نیست.[۷]
دومین تفاوت، هدف هریک از این دو است. هدف مجاهد در عملیات استشهادی از جهت شخصی، دست‌یابی به مقام شهادت است و از جهت اجتماعی، ضربه‌زدن به دشمن و تقویت روحیه مسلمانان است، در حالی که عملیات انتحاری، چنین خصوصیتی ندارد.[۸]
سومین تفاوت بین عملیات استشهادی و عملیات انتحاری در مسئله شخصی است که مجاهد استشهادی، دارای روحیه‌ای قوی، شجاعت، شهامت و ایمان است که با آگاهی کامل پا در این راه می گذارد، در حالی که عامل انتحاری به دنبال راحت کردن خود از مشکلات روحی و شخصی خود است.[۹]
تفاوت ترور با عملیات استشهادی هم در این است که ترور، یک فعالیت مجرمانه و خشونت‌آمیز بوده و برای ایجاد رعب و وحشت و با هدف سیاسی انجام میگیرد، در حالی‌که عملیات استشهادی، دفاعی و در مقابل تجاوز و برای استیفای حقوق از دست‌رفته است و راه دیگری نیز برای دریافت حق وجود ندارد.[۱۰]
عمل تروریستی در فقه، با اسامی متعددی از جمله فَتک، غیلَه، اِرهاب و محاربه مطابق دانسته شده است.[۱۱]
فتوای عالمان
عملیات استشهادی در فتوای عالمان شیعه و سنی مورد توجه و بحث است. در میان عالمان شیعه، این عمل از جمله مصادیق جهاد دفاعی معرفی گردیده و شرط مهم آن نیز منحصر شدن دفاع به این راه بیان شده است.[۱۲] آیت‌الله فاضل لنکرانی،[۱۳] آیت‌الله مکارم شیرازی[۱۴] و آیت‌الله نوری همدانی[۱۵] از مراجع تقلید شیعه، عملیات استشهادی را مصداق جهاد دفاعی دانسته‌اند و انجام آن را نیازمند اجازه از فقیه جامع‌الشرایط ندانستهاند، اما آیت‌الله موسوی اردبیلی ضمن اشاره به حرمت اصل این کار، اجازه فقیه جامع الشرایط را ضروری دانسته است.[۱۶] همچنین سید محمدحسین فضل‌الله از مراجع تقلید شیعه در لبنان نیز معتقد است که این عملیات، از مصادیق جهاد دفاعی بوده و به شرایط نظامی بستگی دارد.[۱۷]
عملیات استشهادی در میان عالمان اهل‌سنت نیز مورد اختلاف‌نظر است. یوسف قَرضاوی دانشمند مصری معتقد است این عمل فقط برای فلسطینی‌ها مجاز است و در غیر فلسطین شرعا جایز نیست.[۱۸] در مقابل، عدهای دیگر از عالمان اهل سنت، عملیات استشهادی را در برابر دشمنان اسلام با ملاحظه شرایطی جایز دانسته‌اند.[۱۹]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ۱۳۷۷ش، ص۲۱۵۳.
- ↑ مختار عمر، معجم اللغة العربیة المعاصرة، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۱۲۴۱.
- ↑ مختار عمر، معجم اللغة العربیة المعاصرة،۱۴۲۹ق، ج۲، ص۱۲۴۱.
- ↑ برجی، ترور و دفاع مشروع، ۱۳۸۶ش، ص۸۱.
- ↑ ملا محمدعلی، حصون، سال ۱۳۸۴ش، شماره ۵.
- ↑ برجی، ترور و دفاع مشروع، ۱۳۸۶ش، ص۸۱.
- ↑ برجی، ترور و دفاع مشروع، ۱۳۸۶ش، ص۸۱.
- ↑ برجی، ترور و دفاع مشروع، ۱۳۸۶ش، ص۸۱.
- ↑ قرضاوی، فقه الجهاد، ۲۰۰۹م، ص۱۱۹۶؛ برجی، ترور و دفاع مشروع، ۱۳۸۶ش، ص۸۱.
- ↑ علوی‌مهر، بررسی فقهی مسئله ترور از دیدگاه امام خمینی(س)،۱۳۹۲ش، ص۱۶۶.
- ↑ برجی، ترور و دفاع مشروع، ۱۳۸۶ش، ص۲۸ تا۳۵.
- ↑ ر.ک: ملا محمد علی، مشروعیت عملیات استشهادی از دیدگاه فقهای معاصر شیعه و اهل سنت.
- ↑ ملا محمد علی، مشروعیت عملیات استشهادی از دیدگاه فقهای معاصر شیعه و اهل سنت، ص۶۳.
- ↑ ملا محمد علی، مشروعیت عملیات استشهادی از دیدگاه فقهای معاصر شیعه و اهل سنت، ص۶۳.
- ↑ ملا محمد علی، مشروعیت عملیات استشهادی از دیدگاه فقهای معاصر شیعه و اهل سنت، ص۶۴.
- ↑ علوی‌مهر، بررسی فقهی مسئله ترور از دیدگاه امام خمینی(س)،۱۳۹۲ش، ص۱۶۱تا ۱۶۵.
- ↑ فضل الله، فقه الحیاة، ۱۴۱۹ق، ص۱۴۱و۱۴۲.
- ↑ قرضاوی، فقه الجهاد، ۲۰۰۹م، ص۱۱۹۸ و ۱۱۹۹.
- ↑ ملامحمدعلی، «مشروعیت عملیات استشهادی از دیدگاه فقهای معاصر شیعه و اهل سنت»، ص۶۵ تا ۶۸.
منابع
- برجی، یعقوب‌علی، ترور و دفاع مشروع، قم، هجرت، ۱۳۸۶ش.
- دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.
- علوی مهر، بررسی فقهی مسئله ترور از دیدگاه امام خمینی(س)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) ۱۳۹۲ش.
- فضل الله، فقه الحیاة، بیروت، موسسه عارف للمطبوعات، ۱۴۱۹ق.
- قرضاوی، یوسف، فقه الجهاد، قاهره، مکتبه وهبه، ۲۰۰۹م.
- مختار عمر، معجم اللغة العربیة المعاصرة، بیجا، عالم الکتاب، ۱۴۲۹ق.
- ملامحمدعلی، امیر، «مشروعیت عملیات استشهادی از دیدگاه فقهای معاصر شیعه و اهل سنت»، در مجله حصون، شماره ۵، پاییز ۱۳۸۴ش.https://ensani.ir/fa/article/85850/مشروعیت-عملیات-استشهادی-از-دیدگاه-فقهای-معاصر-شیعه-و-اهل-سنت
پیوند به بیرون