فرزندآوری

فرزندآوری در قرآن و احادیث معصومان امری پسندیده شمرده شده است. دعای حضرت ابراهیم(ع) و زکریا(ع) برای فرزندآوری در سنین پیری و بشارت الهی بر اجابت دعای آنها را نشانهٔ اهمیت این موضوع دانسته‌اند. همچنین در حدیثی به نقل از پیامبر(ص) آمده که او در قیامت به زیادیِ جمعیت امتش افتخار می‌کند.
برای کاهش فرزندآوری پیامدهای جبران‌ناپذیری برشمرده‌اند که از جملهٔ آنها کاهش رشد اقتصادی و نیروی کار و مشکلات فرهنگی و سیاسی است. دغدغه‌های اقتصادی و تربیتی و در کنار آنها، تغییر در سبک زندگی مردم را نیز از مهم‌ترین موانع اقدام به فرزندآوری قلمداد کرده‌اند. مخالفان این امر می‌گویند در فرهنگ دینی، روزیِ فرزندان از جانب خداوند تضمین شده است. همچنین بر این باورند که اگر تعدد فرزندان مشکلی در این زمینه باشد، باید خانواده‌های تک‌فرزند بهترین فرزندان را تربیت می‌کردند.
به‌دنبال افزایش جمعیت ایران در دههٔ ۶۰ش، مسئولان کشور به سیاست‌های کنترل جمعیت روی آوردند؛ ولی آیت‌الله خامنه‌ای در سال ۱۳۹۱ش، ادامهٔ این سیاست از اواسط دههٔ هفتاد به بعد را کاری اشتباه دانست و بر لزوم فرزند‌آوری تأکید نمود. مجلس شورای اسلامی ایران نیز قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت را در ۲۴ مهر ۱۴۰۰ش تصویب کرد.

جایگاه

در قرآن، از فرزند، با ویژگی‌ها و تعابیری همچون نعمت، زینت زندگی، نور چشم و سبب یاری الهی یاد شده است. این توصیفات برای فرزند را بیانگر پسندیده‌بودن فرزندآوری از نگاه قرآن دانسته‌اند. همچنین دعای حضرت ابراهیم(ع) و زکریا(ع) برای فرزندآوری در سنین پیری و از آن طرف، بشارت الهی بر اجابت دعای آنها نیز نشانهٔ اهمیت موضوع فرزندآوری از نظر قرآن شمرده شده است.
در بین روایات نیز، احادیث متعددی از معصومان(ع) بیان‌کنندهٔ مطلوب‌بودن فرزندآوری و افزایش جمعیت خانواده است. در کتاب کافی، از منابع معتبر حدیثی، روایاتی مختلف از پیامبر(ص) نقل شده که بر ازدواج با زنِ فرزندآور تأکید و بیان کرده من در قیامت به زیادیِ جمعیت امتم افتخار می‌کنم. در حدیثی دیگر که سند آن موردپذیرش قرار گرفته، پیامبر به‌صراحت سفارش بر کثرت فرزندآوری نموده است.

پیامدهای کاهش فرزندآوری

در برخی پژوهش‌ها، «پیری جمعیت» اصلی‌ترین پیامد منفی کاهش فرزندآوری بیان و گفته شده این رخداد پیامدهای جبران‌ناپذیری به‌دنبال خواهد داشت؛ از جمله:

• مشکلات اقتصادی: کاهش تولید و رشد اقتصادی، هزینه‌های سنگین بیمه، اجرای طرح‌های حمایتی برای بازنشستگان که کشور را دچار بحران اقتصادی خواهد کرد.
• معضل نیروی کار: با کاهش نیروی کار، برای جلوگیری از تعطیلی کارخانه‌ها و حتی برای پست‌های مهم باید از افراد خارجی استفاده نمود.
• خطرهای سیاسی و امنیتی: تغییر در بافت جمعیتی جامعه و کاهش نیروی جوان برای دفاع از امنیت و اقتدار کشور.

مشکلات و دغدغه‌های فرزندآوری

مشکلات و موانع متعددی برشمرده‌اند که موجب خودداری افراد از اقدام به فرزندآوری می‌شود. برخی از این مشکلات عبارت‌اند از:

مشکل اقتصادی

ترس از عدم تأمین مالی فرزندان و مخارج آنها یکی از دغدغه‌های همیشگی والدین دربارهٔ فرزندآوری بوده است؛ درحالی‌که در فرهنگ اسلامی، روزیِ فرزندان از جانب خداوند تضمین شده است. در قرآن خطاب به کسانی که در دوران جاهلیت، فرزندانشان را از ترس فقر و تنگدستی به قتل می‌رساندند، این کار را گناهی بزرگ شمرده و بیان شده است: «ما آنها و شما را روزی می‌دهیم.» همچنین در کتاب کافی آمده است یکی از اصحاب امام کاظم(ع) طی نامه‌ای، نظر ایشان را دربارهٔ خودداری از فرزندآوری به جهت سختی تربیت و کمبود مالی جویا شد. امام پاسخ داد: «در پِی فرزند باش؛ زیرا روزیِ آنها را خداوند عزّوجل می‌رساند.»

دغدغه تربیت

برخی تعدد فرزندان را مانع تربیت صحیح آنها می‌دانند و به این دلیل، تمایلی به فرزندآوری بیشتر ندارند. در پاسخ گفته شده که اولاً، با توجه به برخی آیات قرآن، امر تربیت و هدایت انسان‌ها به دست پروردگار است. ثانیاً، اگر مسئلهٔ تربیت واقعاً یکی از مشکلات اصلی در این موضوع باشد باید خانواده‌های تک‌فرزند بهترین فرزندان را تربیت کرده باشند. سوم اینکه اگر محور تربیت فرزندان محبت و ولایت اهل‌بیت(ع) باشد، بسیاری از نگرانی‌ها در مسئله تربیت از بین می‌رود.

تغییر سبک زندگی

از جمله موانع در مسیر فرزندآوری، تغییر سبک زندگی با رفاه‌طلبی و خودخواهیِ برخی خانواده‌ها دانسته شده است؛ یعنی خودخواهی بعضی از والدین و عدم روحیهٔ ایثار در آنها باعث شده که به تنهابودن فرزندشان توجهی نداشته باند و به امور رفاهی خود بپردازند؛ زیرا آوردن فرزند را سبب اختلال در آسایش خود می‌دانند؛ درحالی‌که در سبک زندگی اسلامی، رفاه و آسایش به‌عنوان مقصد اصلی زندگی شناخته نمی‌شود و هرکدام از رفاه و مشقت، چنانچه در نتیجهٔ بندگی خدا باشد، مطلوب شمرده می‌شود.

سیاست‌های فرزندآوری در ایران

از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۷۵ش جمعیت ایران به دوبرابر افزایش یافت. با پدیدارشدن مشکلاتی در بخش آموزش، بهداشت و مسکن و با این پیش‌بینی که دههٔ ۸۰ دهه‌ٔ ازدواج و باروری جوانان خواهد بود، دولتمردان ایران به‌طور جدی به سیاست‌های کنترل جمعیت روی آوردند. البته در سال ۱۳۹۱ش، آیت‌الله خامنه‌ای رهبر ایران، با صحیح‌خواندن شروع سیاست کنترل جمعیت، ادامهٔ آن از اواسط دههٔ هفتاد به بعد را کاری اشتباه دانست و بر لزوم تکثیر نسل و فرزند‌آوری تأکید نمود.
مجلس شورای اسلامی ایران، جهت ترغیب خانواده‌ها برای فرزندآوری، قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت را در ۲۴ مهر ۱۴۰۰ش، تصویب کرد. در این قانون، مواردی همچون اعطای وام و زمین رایگان به صاحبان فرزند جدید در نظر گرفته شده است.

تک‌نگاری

• رسالهٔ نکاحیه؛ کاهش جمعیت، ضربه‌ای سهمگین بر پیکر مسلمین، اثر سید محمدحسین طهرانی: این کتاب حاصل سخنرانی‌های نویسنده در ماه رمضان سال ۱۳۹۰ق در مسجد قائم در تهران است که در سال ۱۳۷۳ش توسط مؤلف تصحیح و تکمیل شد و در اوج اجرای سیاست‌های کنترل جمعیت، به‌عنوان یک اثر اعتراضی منتشر گردید.

پیوند به بیرون

• «الگوها و تعیین کننده‌های تمایلات فرزندآوری در ایران».
• «بررسی و تحلیل نگرش جوانان به ازدواج و فرزندآوری».
• «دلایل سودگرایان بر فرزندآوری از منظر اخلاقی».
• «تبیین عوامل مؤثر بر فرزندآوری براساس دیدگاه زنان: یک مطالعه کیفی».
• «فرزندآوری به مثابۀ مخاطره».