سَبْع الْمَثانِی از نام‌های سوره حمد است که به دلیل دارا بودن هفت آیه و دوبار خواندن شدن در نماز به این نام نامیده شده است.
 ناس فاتحه بقره  | |
 | |
| شماره سوره | ۱ |
|---|---|
| جزء | ۱ |
| نزول | |
| ترتیب نزول | ۵ |
| مکی/مدنی | مکی |
| اطلاعات آماری | |
| تعداد آیات | ۷ |
| تعداد کلمات | ۲۹ |
| تعداد حروف | ۱۴۳ |
شأن نزول
تعبیر «سَبْعاً مِنَ الْمَثانی» در سوره حجر آمده «وَ لَقَدْ آتَیناک سَبْعاً مِنَ الْمَثانی وَ الْقُرْآنَ الْعَظیمَ؛ و به راستی که هفت آیه از مثانی و قرآن بزرگ را به تو عطا کردیم».[۱]
در شأن نزول این آیه آمده «هفت قافله برای یهود بنی‌قریظه و بنی‌نضیر با بار پارچه، عطر و جواهر و... وارد مدینه شد. مسلمانان گفتند اگر این اموال برای ما بود، قوی و توانگر می‌شدیم و در راه خدا انفاق می‌کردیم. پس از آن، آیه ۸۷ سوره حجر نازل شد و پیامبر(ص) فرمود: هفت آیه به شما دادم که از این هفت قافله بهتر است.[۲]
تفسیر
درباره اینکه منظور از سبع المثانی چیست اختلاف‌نظر وجود دارد:
- نام سوره حمد: بیشتر مفسران «سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی» را کنایه از سوره حمد گرفته‌اند. در روایات متعددی به این معنا اشاره شده است.[۳] از امام صادق(ع) نقل شده علت آن دوبار خواندن این سوره در نماز است.[۴] همچنین دارای هفت آیه بودن، نازل شدن یک بار در مکه و یک بار در مدینه[۵]و تشکیل شدن آن از دو بخش (نیمی حمد و ثنای خدا و نیم دیگر تقاضاهای بندگان) از دلایل این نامگذاری بیان شده است.[۶]
- هفت سوره اول قرآن: هفت سوره طولانی اول قرآن از سوره بقره تا سوره توبه؛ به دلیل اینکه داستان‌های عبرت‌آموز در آن، دو به دو آمده است.[۷]
- بر اساس برخی روایات منظور پیامبر(ص) و امامان(چهارده معصوم(ع) ) هستند یعنی دو هفت تا که ۱۴ می‌شود. [۸]
همچنین از اسامی و اوصاف قرآن[۹]هفت صحیفه‌ای است که از آسمان بر انبیاء نازل شده[۱۰] از دیگر تفسیرهایی است که برای آن ذکر شده است.
آثار
آثاری به نام سبع‌المثانی وجود دارد برخی از آنها عبارتند از:
- کتاب: سبع المثانی، نام کتاب نجیب‌الدین رضا تبریزی که منظومه‌ای عرفانی به فارسی است.[۱۱] همچنین سبع المثانی (تفسیر سوره حمد) تألیف سیدعلی رئیسی، فاطمه اکبری، انتشارات وثوق، در سال۱۳۸۵ش چاپ شده است.[۱۲]
پانویس
- ↑ سوره حجر،آیه ۷۸.
- ↑ واحدی نیشابوری، اسباب النزول، ۱۳۸۳ش، ص۱۴۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۱۲، ص۱۹۱.
- ↑ عیاشی، تفسیر عیاشی، ۱۳۸۰ ق، ج۱، ص۱۹.
- ↑ خوئی، البیان فی تفسیر القرآن، الناشر دار الزهراء، ج۱، ص۴۱۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۱۷.
- ↑ عیاشی، تفسیر عیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۱۹.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۶، ص۲۰۰.
- ↑ ابوعبیده، مجاز القرآن، ۱۹۶۲م، ج۱، ص۳۵۵.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ج۱۴، ص۷۸.
- ↑ خاوری، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۲۸۱.
- ↑ ویستا؛ سبع المثانی (تفسیر سوره حمد).
- ↑ کلیات آثار و اشعار شیخ بهایی - بدون تحریف ؛ خواب‌نامه (تعبیر خواب منظوم شیخ بهائی).
منابع
- ابوعبیده، معمر بن مثنی، مجاز القرآن، تحقیق فؤاد سزگین، قاهره، ۱۹۶۲م.
- آلوسی، محمود، روح المعانی، افست بیروت، بی‌تا.
- خاوری، اسداللّه، ذهبیه: تصوف علمی آثار ادبی، ج۱، تهران ۱۳۶۲ش.
- خوئی، سید ابوالقاسم،البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالزهراء، بی تا.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، مؤسسه اعلمی، بیروت، ۱۳۹۴ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی التفسیر القرآن، دارالمعرفة، بیروت، ۱۴۰۸ق.
- عیاشی، محمد بن مسعود،تفسیر العیاشی،تهران مکتبه العلمیه، ۱۳۸۰ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۳ش.
- واحدی نیشابوری، علی بن حمد، اسباب النزول، ترجمه: ذکاوتی قراگزلو، علیرضا، نشر نی، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.