فُروع دین احکام عملی اسلام که یک مسلمان وظیفه دارد به آنها عمل کند. فروع دین در برابر اصول دین قرار دارد که مراد از آن اعتقادات بنیادین دین است و باور به آنها شرط مسلمانی است. فروع دین اسلام از نظر مذهب شیعه امامیه عبارت‌اند از: نماز، روزه، خمس، زکات، حج، جهاد، امر به معروف، نهی از منکر، تَوَلّی و تَبَرّی.
فروع دین به وسیله دانش فقه از چهار منبع قرآن، روایات پیامبر اسلام(ص) و ائمه، عقل و اجماع به دست می‌آید. به فتوای فقیهان، یادگیری آن بخش از فروع دین که غالبا با آنها سروکار داریم، واجب است.
فروع دین، آموزه‌های عملی اسلام
عالمان مسلمان آموزه‌های دینی را به دو دسته اصول و فروع تقسیم کرده‌اند:[۱] اصول دین باورهای بنیادین دینی را شامل می‌شود که فرد صرفا با اعتقاد به آنها مسلمان محسوب می‌شود.[۲] منظور از فروع دین احکام شرعی اسلام در زمینه‌های مختلف عبادت‌ها(عبادات) و دادوستدها (معاملات)است.[۳] به عبارت دیگر فروع دین مجموعه تکلیف‌هایی است که یک مسلمان باید به آنها عمل کند.[۴] به اعتقاد مکارم شیرازی اسلام پژوه و از مراجع تقلید تقسیم بندی تعالیم اسلامی به اصول و فروع، هیچ منشأ و ریشه‌ای در قرآن و روایات، چه منابع شیعه و چه منابع اهل سنت ندارد؛ تنها در برخی از روایات اشارات و بیاناتی وجود دارد که برخی از آموزه‌های اسلامی را مبنایی تر از برخی تعالیم دیگر معرفی می‌کند و ظاهرا اصطلاحات «اصول دین» و «فروع دین» را متکلمان مسلمان ابداع کرده اند و محدودیتی در شمارش فروع دین وجود ندارد. وی همچنین معتقد است که ذکر نشدن عبادتی از عبادات دینی یا حکمی از احکام شرعی( مانند حجاب) در شمار فروعِ دین مصطلح، به هیچ وجه به معنای کم ارزش بودن آن در دستگاه آموزه‌های اسلامی نیست. [۵]
منشأ تقسیم‌بندی
تقسیم آموزه‌های دینی به اصول و فروع دین، در قرآن و روایات شیعه و اهل سنت، وجود ندارد.[۶] وضع این دو واژه را به متکلمان نسبت می‌دهند.[۷] البته در برخی روایات اشاراتی به چشم می‌خورد مبنی بر اینکه برخی از آموز‌های دین اسلام مبنایی‌تر از دیگر تعالیم آن هستند.[۸]
برای نمونه در حدیثی از امام باقر(ع) آمده است که اسلام بر پنج چیز بنا شده است: نماز، زکات، روزه، حج و ولایت و فضیلت ولایت از همه بیشتر است.[۹] همچنین گزارش شده است که از امام صادق(ع) پرسیدند: دعائم (ستون‌های) اسلام که بدون شناختشان هیچ عملی پذیرفته نیست؛ کدام‌ها هستند؟ وی پاسخ داد: شهادت به توحید، ایمان به نبوت پیامبر اسلام(ص)، اقرار به آنچه از جانب خدا آورده است، پذیرش زکات، و پذیرفتن ولایت آل محمد(ع).[۱۰]
اقسام فروع دین
طبق مذهب شیعه امامی، فروع دین ده تاست:
وجوب یادگیری فروع دین
فقیهان یادگیری آن دسته از فروع دین را که مسلمان غالبا با آنها سروکار دارد، مانند نماز، روزه، خمس و زکات واجب می‌دانند.[۱۲] برخلاف اصول دین که در آن به یقین نیاز هست،[۱۳] در فروع دین گمان هم کفایت می‌کند.[۱۴] البته منظور از گمان هر ظنی نیست؛ بلکه ظنی است که در دین معتبر باشد.[۱۵]
به فتوای مراجع تقلید، واجب است مسلمان در فروع دین، یا مجتهد باشد و خود احکام را از روی دلیل به دست بیاورد یا از مجتهد تقلید کند یا آنکه احتیاط کند؛ یعنی به‌گونه‌ای عمل کند که مطمئن شود وظیفه شرعی‌اش را انجام داده است؛ مثلا اگر برخی از مراجع تقلید عملی را واجب و برخی مُستَحب می‌دانند، آن عمل را انجام دهد. همچنین اگر عده‌ای عملی را حرام می‌دانند و گروهی حرام نمی‌دانند، آن عمل را انجام ندهد.[۱۶]
روش استنباط فروع دین
فروع دین، از چهار منبع قرآن، روایات پیامبر اسلام(ص) و ائمه، عقل و اجماع به دست می‌آید که به آنها ادله اربعه (دلیل‌های چهارگانه) می‌گویند.[۱۷] دانش فقه وظیفه استنباط فروع دین را برعهده دارد.[۱۸] این دانش به کمک دانش‌هایی چون ادبیات عرب، تفسیر، حدیث، رجال و به‌ویژه دانش اصول فقه، احکام شرعی را از ادله اربعه استخراج می‌کند.[۱۹] دانش اصول فقه روش صحیح استنباط احکام شرعی را دراختیار فقه قرار می‌دهد.[۲۰]
تک نگاری‌ها
- فروغی از فروع دین، نوشته سید جعفر میرعظیمی،قم نشر کوثر، ۱۳۹۲ش. [۲۱]
- خلاصه‌ای از فروع دین، نوشته غلامحسین رحیمی اصفهانی، ۱۳۶۸ش. [۲۲]
- اصول دین و فروع دین: تعلیم واجبات برای همگان در مکتب اهل بیت (ع)، محمداسحاق فیاض، تهران، نشر بهاران. [۲۳]
- فروع دین در قرآن و حدیث، آمنه فلاحی‌فیروزسالاری، تبریز نشر اعظم، ۱۳۹۰ش. [۲۴]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ علوی، عقایدالمؤمنین، ۱۴۱۱ق، ص۱۳.
- ↑ گذشته، «اصول دین»، ص۲۸۲.
- ↑ مصباح یزدی، آموزش عقاید، ۱۳۸۴ش، ص۱۲؛ علوی، عقایدالمؤمنین، ۱۴۱۱ق، ص۱۳و۱۴.
- ↑ مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۲ش، ص۶۸۹.
- ↑ https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=44&lid=0&catid=27483&mid=420099
- ↑ گذشته، «اصول دین»، ص۲۸۲.
- ↑ گذشته، «اصول دین»، ص۲۸۲.
- ↑ گذشته، «اصول دین»، ص۲۸۲.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۸.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۹و۲۰.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۹۰ش، ج۲۶، ص۲۵۷؛علوی، عقائد المؤمنین، ۱۴۱۱ق، ص۱۲.
- ↑ مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۲ش، ص۶۸۹.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل(مُحَشّی)، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۱۲و۱۳.
- ↑ مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۲ش، ص۶۸۹.
- ↑ مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۲ش، ص۶۸۹و۶۹۰.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل(مُحَشّی)، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۱۱تا۱۳.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۹۰ش، ج۲۰، ص۲۹.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۹۰ش، ج۲۰، ص۲۶.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۹۰ش، ج۲۰، ص۲۷.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۹۰ش، ج۲۰، ص۲۹.
- ↑ سایت خانه کتاب و ادبیات ایران.https://ketab.ir/book/97ac03fe-e946-4a1b-b585-0ed9d431f79e
- ↑ سایت خانه کتاب و ادبیات ایران..https://ketab.ir/book/97ac03fe-e946-4a1b-b585-0ed9d431f79e
- ↑ سایت خانه کتاب و ادبیات ایران..https://ketab.ir/book/97ac03fe-e946-4a1b-b585-0ed9d431f79e
- ↑ سایت خانه کتاب و ادبیات ایران..https://ketab.ir/book/97ac03fe-e946-4a1b-b585-0ed9d431f79e
منابع
- امام خمینی، سید روح الله، توضیح المسائل(مُحَشّی)، تحقیق سیدمحمدحسین بنی‌هاشمی خمینی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۳۹۲ق.
- علوی، عادل، عقائدالمؤمنین، قم، دارالذخائر، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- گذشته، ناصر، «اصول دین»، دانشنامه جهان اسلام، ج۱، تهران، مؤسسه دایرة المعارف الفقه الاسلامی، ۱۳۷۴ش.
- مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش عقاید، تهران، امیرکبیر، چاپ هجدهم، ۱۳۸۴ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۹۰ش/۱۴۳۲ق.
- مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، چاپ اول، ۱۳۹۲ش.
- https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=44&lid=0&catid=27483&mid=420099 پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی.
- سایت خانه کتاب و ادبیات ایران. https://ketab.ir/