ابرار
اَبرار نیکوکارانی هستند که در قرآن جایگاهی پرنعمت در بهشت به آنان وعده داده شده است. قرآن از ابرار ستایش نموده و آنان را با ویژگی‌هایی خاص معرفی کرده است. در آیات زیادی بهترین نعمت‌های بهشتی و پاداش‌های عظیم، که ابرار از آن برخوردار خواهند بود، توصیف شده است. در تعریف مفسران از ابرار آمده که آنها نیکوکارانی هستند که کار نیک را فقط برای رضای خدا انجام می‌دهند. برخی نیز گفته‌اند ابرار کسانی‌اند که خدا را اطاعت و کارهای خوب می‌کنند.
مفسران بر اساس آیات قرآن برای ابرار ویژگی‌هایی برشمرده‌اند؛ از جمله: وفای به نذر، اخلاص، اِطعام فقیر و مسکین و اسیر، انفاق از مالی که آن را دوست دارند، ترس از پروردگار و آخرت، تقوا، اقامه نماز و دادن زکات. برخی مفسران انبیاء و اولیاء را مصداق ابرار دانسته‌اند و جمعی از مفسران شیعه مصداق ابرار را امام علی(ع)، حضرت فاطمه(س)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) ذکر کرده‌اند.
ابرار در اصطلاح تصوف، به اهل سلوک و بندگان خاص خدا گفته می‌شود که در معرفت خدا و سیر الی‌الله مراحلی را طی کرده‌اند. در تصوف درباره ابرار گفته شده آنها مانند اوتاد و ابدال، انسان‌های کامل و واصلان به حق هستند که ایمان و اعتقاد آنان استوار است.
معرفی و جایگاه ابرار در قرآن
مفسران ابرار در قرآن را به معنای نیکوکاران دانسته‌اند.[۱] مطابق آیات قرآن جایگاهی پر نعمت در بهشت به ابرار وعده داده شده است که از نعمت‌های گوناگون آن برخوردار خواهند شد.[۲] در آیات زیادی برترین و بهترین نعمت‌های بهشتی و پاداش‌های عظیم، که ابرار از آن برخوردار خواهند بود، توصیف شده است.[۳] بر اساس آیه ۱۸ سوره مطففین گفته شده نامه اعمال ابرار در عِلّیّین[یادداشت ۱] است.[۴]
طبرسی (درگذشت: ۵۴۸ق) ابرار را کسانی می‌داند که خدا را اطاعت و کارهای خوب می‌کنند.[۵] در وصف ابرار آمده که آنها کسانی هستند که مورچه‌ای را اذیت نمی‌کنند و شرّ و بدی را دوست ندارند.[۶] علامه طباطبایی گفته است ابرار کسانی هستند که عمل خیر را به خاطر ایمان به خدا و رسول او و آخرت انجام می‌دهند.[۷] در تعاریف دیگر آمده که ابرار مؤمنانی هستند که در ایمانشان صادق[۸] و مطیع خداوند هستند.[۹] بعضی نیز گفته‌اند به معنی هر نوع نیکوکاری است که عقاید نیک، نیات خیر و اعمال صالح را شامل می‌شود.[۱۰] در تفسیری دیگر از ابرار آمده که آنها کسانی هستند که روحی وسیع و همتی بلند دارند.[۱۱] و همینطور پاکانی هستند که در اوج عظمت و قرب به خدا می‌باشند.[۱۲] برخی مفسران انبیاء و اولیاء را مصداق ابرار،[۱۳] و برخی نیز مصداق ابرار را امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) و امام حسن(ع) و امام حسین(ع) دانسته‌اند.[۱۴]
واژه ابرار ۶ بار و در ۶ آیه[یادداشت ۲] از قرآن کریم تکرار شده[۱۵] که با مشتقاتش ۲۰ بار در قرآن ذکر شده است.[۱۶] قرآن از ابرار ستایش و تمجید فراوان نموده است.[۱۷] ابرار از الگوهای تربیتی قرآن شناخته می‌شود.[۱۸] ابرار با مفاهیمی مانند اِحسان، اِنفاق، تعاون، خیر و ایمان دارای همبستگی معنایی است.[۱۹] بر اساس آیه ۱۹۳ سوره آل‌عمران ابرار مقامی دارند که اولو الالباب (خردمندان) آرزوی مقام آنان را دارند.[۲۰] مقام ابرار را با توجه به آیات قرآن [یادداشت ۳] [۲۱] و نیز با توجه به عبارت «حَسَناتُ الاْبْرارِ سَیئاتُ الْـمُقَرَّبینَ» از مقام مقربین پایین‌تر دانسته‌اند.[۲۲] در قرآن فُجّار در برابر ابرار آمده است.[۲۳]
ویژگی‌های ابرار در قرآن
در آیات سوره انسان[یادداشت ۴] از ویژگی‌های ابرار نام برده شده و از جایگاه آنان، اعمالشان در دنیا و پاداشی که به آنان داده می‌شود یاد کرده است.[۲۴] بر اساس این آیات ویژگی‌هایی برای ابرار گفته شده است: وفای به نذر، ترس از روزی که عذابش فراگیر است،[۲۵] اطعام به مسکین و یتیم و اسیر، ترس از پروردگار و قیامت[۲۶] و اخلاص[۲۷] از جمله این اوصاف هستند. برخی نیز معنای حقیقی ابرار را در آیه ۱۷۷ سوره بقره جستجو کرده‌اند که چند ویژگی برای نیکوکاری ذکر کرده است.[۲۸] گفته شده قرآن در این آیه نشانه‌های نیکوکاری را بیان کرده است که آن را همان ویژگی‌های ابرار دانسته‌اند؛ از جمله: ایمان به خدا، فرشتگان، پیامبران الهی، قرآن و قیامت، انفاق، نماز، زکات، وفای به عهد، تقوا و صبر.[۲۹] برخی با توجه به آیه ۱۷۷ سوره بقره، فرقی بین نیکی و ایمان و عمل صالح ندانسته‌اند.[۳۰]
درباره ابرار گفته شده آنها آنچه را دوست دارند در راه خدا انفاق می‌کنند.[۳۱] آنها در مقابل انفاق خود و خدمت‌هایی که نسبت به دیگران انجام می‌دهند، به چیزی جز خرسندی خدا و پاداشی که او می‌دهد نظر ندارند، و این را نشانه یکتاپرستی ایشان دانسته‌اند.[۳۲] در شرح ویژگی انفاق نیکوکاران بر اساس آیه ۹۲ سوره آل‌عمران گفته شده کسی هرگز به حقیقت نیکی نمی‌رسد مگر اینکه از آنچه دوست دارد در راه خدا انفاق کند.[۳۳] در آیه ۲ سوره مائده به همگان توصیه شده است که در انجام نیکی همدیگر را یاری کنند.[۳۴]
ابرار در تصوف
ابرار در تصوف به اهل سلوک و بندگان خاص خدا گفته شده است که در معرفت خدا و سیر الی‌الله مراحلی را طی کرده‌اند.[۳۵] در آثار عارفان ابرار از اولیای خدا شمرده شده و در ردیف اوتاد و ابدال و دیگر طبقات اولیاء قرار گرفته است.[۳۶] در کتاب کشف المحجوب ابرار به عنوان اولیای خدا و اهل حَلّ و عقد امور عالم نام برده شده است.[۳۷] خواجه نصیرالدین طوسی قرب به خداوند را دارای چهار مقام می‌داند و مقام سوم را مقام ابرار بیان می‌کند و در وصفشان می‌گوید کسانی هستند که به اصلاح جامعه و انسان‌ها مشغول می‌باشند.[۳۸]
محمد استعلامی، عرفان‌پژوه، ابرار در عرفان را دارای معنای مشخص نمی‌داند و آن را همانند ابدال، اخیار، اوتاد و اقطاب، وارستگانی می‌داند که رهروان سیر الی‌الله به آنها تکیه دارند.[۳۹] او معتقد است همه آنها انسان‌های کامل، و واصلان به حق هستند که ایمان و اعتقاد آنان استوار است.[۴۰]
پانویس
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ش، ج۲۰، ص۱۷۵؛ کاشانی، منهج الصادقین، تهران، ج۲، ص۴۰۷؛ اشکوری، تفسیر شریف لاهیجی، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۴۲۲.
- ↑ مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۹، ص۲۶۱؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ش، ج۲۰، ص۱۸۹؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۶۸۳.
- ↑ مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۶، ص۱۹۱؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۶، ص۲۷۹.
- ↑ جوادی آملی، «ابرار و مقربین در قرآن»، ص۱۴؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۶، ص۲۷۰.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۶۱۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۶۱۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲۰، ص۱۲۴.
- ↑ میبدی، کشف الاسرار، ۱۳۷۱ش، ج۱۰، ص۳۱۸.
- ↑ کاشانی، منهج الصادقین، تهران، ج۱۰، ص۹۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۶، ص۲۳۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۶، ص۲۷۹.
- ↑ مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۹، ص۲۶۲.
- ↑ میبدی، کشف الاسرار، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۸۸؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۶۸۳.
- ↑ قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۱۱، ص۴۷۲؛ مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۹، ص۲۶۱.
- ↑ شایسته، «ابرار»، ذیل مدخل.
- ↑ شاهمیری، «ابرار»، ص۱۴۶.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ناشر موسسه امام صادق(ع) قم، ج۹، ص۴۴۵.
- ↑ طالقانی، «بررسی تربیت اعتقادی قرآن با الگوی ابرار در سیر نزول»، ص۶.
- ↑ شاهمیری، «ابرار»، ص۱۴۶.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۶۷۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۶، ص۲۷۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲۰، ص۲۳۹.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۲۸، ص۴۵۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۶، ص۲۷۰.
- ↑ اسماعیلی‌زاده، «ابرار و سورهٔ انسان با توجه به روایات»، ص۱۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۳۵۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۳۵۲ و ۳۵۵ و ۳۵۷.
- ↑ مکارم شیرازی، اخلاق اسلامی در نهج البلاغه، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۷۹.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۳۰، ص۷۴۴.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، قم، ج۵، ص۶۶۰ و ۶۶۱.
- ↑ ایزوتسو، مفاهیم اخلاقی دینی در قرآن مجید، ۱۳۹۴ش، ص۴۲۳.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، قم، ج۵، ص۶۶۰.
- ↑ مدرسی، تفسیر هدایت، ۱۳۷۷ش، ج۱۷، ص۱۸۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نور، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۵۶۲.
- ↑ روزبهان بقلی، عرائس البیان فی حقائق القرآن، ۲۰۰۸م، ج۳، ص۴۷۳؛ شایسته، «ابرار»، ذیل مدخل؛ سجادی، فرهنگ معارف اسلامی، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۳۴.
- ↑ خواجه عبدالله انصاری، طبقات الصوفیة، ۱۳۶۲ش، ص۹۴؛ هجویری، کشف المحجوب، ۱۳۷۵ش، ص۲۶۹.
- ↑ هجویری، کشف المحجوب، ۱۳۷۵ش، ص۲۶۹.
- ↑ خواجه نصیرالدین طوسی، اخلاق ناصری، ۱۴۱۳ق، ص۱۰۶.
- ↑ استعلامی، فرهنگنامه تصوف و عرفان، ۱۳۹۹ش. ص۱۶۷.
- ↑ استعلامی، فرهنگنامه تصوف و عرفان، ۱۳۹۹ش. ص۱۶۶.
یادداشت
- ↑ عِلیین به معنای برترین مکان آسمان یا برترین مکان بهشت (مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۶، ص۲۷۱.) یا نام دفتری است که اسامی نیکان و اعمالشان در آن ثبت شده است. (مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۷، ص۵۳۷.)
- ↑ سوره انفطار، آیه ۱۳؛ سوره مطففین، آیه ۱۸ و ۲۲؛ سوره انسان، آیه ۵؛ سوره آل‌عمران، آیه ۱۹۳ و ۱۹۸.
- ↑ سوره مطففین، آیه ۲۲ تا ۲۸.
- ↑ سوره انسان، آیه ۵ تا ۲۲.
منابع
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی. روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۰۸ش.
- استعلامی، محمد، فرهنگنامه تصوف و عرفان، تهران، فرهنگ معاصر، ۱۳۹۹ش.
- اسماعیلی‌زاده، عباس، و مریم نساج، «ابرار و سورهٔ انسان با توجه به روایات»، مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، شماره ۵۰، پاییز و زمستان ۱۳۹۰ش.
- اشکوری، محمد بن علی، تفسیر شریف لاهیجی، تهران، نشر داد، ۱۳۷۳ش.
- ایزوتسو، توشیهیکو، مفاهیم اخلاقی دینی در قرآن مجید، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران، فرزان روز، ۱۳۹۴ش.
- جوادی آملی، عبدالله، «ابرار و مقربین در قرآن»، پاسدار اسلام، شماره ۲۳، ۱۳۶۲ش.
- خواجه عبدالله انصاری، عبدالله بن محمد، طبقات الصوفیة، تهران، توس، ۱۳۶۲ش.
- خواجه نصیرالدین طوسی، محمدبن محمد، اخلاق ناصری، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه، ۱۴۱۳ق.
- روزبهان بقلی، روزبهان بن ابی‌نصر، عرائس البیان فی حقائق القرآن، بیروت، دار الکتب العلمية، ۲۰۰۸م.
- سبحانی، جعفر، منشور جاوید، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، بی‌تا.
- سجادی، جعفر، فرهنگ معارف اسلامی، تهران، کومش، ۱۳۷۳ش.
- شاهمیری، سید محمدصادق، «ابرار»، دانشنامه معاصر قرآن کریم، سرپرست علمی و سرویراستار: سیدسلمان صفوی، قم، سلمان آزاده، ۱۳۹۶ش.
- شایسته، رسول، «ابرار»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، بی‌تا.
- طالقانی، سیدعبدالوهاب، «بررسی تربیت اعتقادی قرآن با الگوی ابرار در سیر نزول»، کوثر، شماره ۷۳، ۱۴۰۱ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، ۱۳۸۸ش.
- قرشی بنابی، علی اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، ۱۳۷۵ش.
- کاشانی، فتح‌الله بن شکرالله، منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، تهران، کتابفروشی اسلامیه، بی‌تا.
- مدرسی، سید محمدتقی، تفسیر هدایت، مشهد، آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ۱۳۷۷ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۸۹ش.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، قم، دارالکتاب الإسلامی، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، اخلاق اسلامی در نهج‌البلاغه، تهیه و تنظیم: اکبر خادم الذاکرین، قم، نسل جوان، ۱۳۸۵ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۶ش.
- میبدی، احمد بن محمد، کشف الاسرار و عدة الابرار، به اهتمام علی اصغر حکمت، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۱ش.
- هجویری، علی بن عثمان، کشف المحجوب، تصحیح والنتین ژوکوفسکی، مقدمه قاسم انصاری، تهران، طهوری، ۱۳۷۵ش.