تترس
تَتَرُّسْ، به معنای استفاده از غیرنظامیان به عنوان سپر انسانی در جنگ است. این عمل در فقه اسلامی حرام و طبق حقوق بینالملل ممنوع است.
با این حال، فقیهان تحت شرایط خاصی مانند ضرورت پیروزی مسلمانان، جلوگیری از تعطیلی جهاد و برای حفظ اساس اسلام آن را جایز میدانند. آنان برای این حکم به سیره پیامبر(ص) در غزوه طائف و همچنین روایات استناد میکنند.
مفهومشناسی و جایگاه
تترس، به استفاده از افرادی که کشتن آنها جایز نیست مانند زنان، کودکان و دیوانگان، به عنوان سپر انسانی اشاره دارد.[۱] این مفهوم در فقه اسلامی در باب جهاد مورد بحث قرار گرفته است.[۲] از منظر حقوق بینالملل نیز این عمل که با استفاده از غیرنظامیان برای حفاظت از اهداف نظامی تعریف میشود، ممنوع است.[۳]
شرایط و احکام فقهی تترس
استفاده از تترس حرام است[۴] و در این حکم، تفاوتی بین مسلمان و کافر نیست.[۵] در صورتی که کافران از این روش استفاده کنند دو حالت دارد:
- کافران، از زنان و کودکان خود به عنوان سپر انسانی استفاده کنند در چنین حالتی حمله به آنان جایز است، مشروط بر آنکه مسلمانان، خودِ سپرهای انسانی را هدف قرار ندهند.[۶]
- کافران، از اسیران مسلمان به عنوان سپر انسانی استفاده کنند، در حالت ضرورت - مانند عدم امکان پیروزی جز با تیراندازی به سوی آنان- حمله جایز است،[۷] حتی اگر به کشته شدن اسیر بینجامد؛ مشروط بر اینکه هدف اصلی، نابودی دشمنان باشد.[۸] در این صورت، اگر مسلمانی کشته شود، تنها کفاره بر عهده مهاجم است.[۹]
شرایط جواز حمله به سپر انسانی
فقیهان مسلمان حمله به سپرهای انسانی را با شرایط زیر جایز میدانند:
- وجود وضعیت جنگی.[۱۰]
- وجود ضرورت مانند وابستگی پیروزی مسلمانان یا جلوگیری از غلبه دشمن به حمله به سپرهای انسانی.[۱۱]
- هدف، حفظ اساس اسلام و مصالح کلان مسلمانان باشد.[۱۲]
- قصد هدفگیری دشمن باشد نه سپرهای انسانی.[۱۳]
دلایل فقهی ادامه جنگ با وجود سپر انسانی
فقیهان مسلمان برای جواز ادامه جنگ در شرایطی که کافران از سپرهای انسانی استفاده میکنند، به دلایلی استناد میکنند:
- سیره پیامبر(ص) در غزوه طائف:[۱۴] جایی که پیامبر دستور به استفاده از منجنیق برای تخریب قلعهای را دادند که زنان و کودکان نیز در آن حضور داشتند.[۱۵]
- روایتی که حفص بن غیاث از امام صادق(ع) نقل کرده[۱۶] و بر اساس آن وجود غیرنظامیان در صفوف دشمن نباید مانع از ادامه جهاد شود.[۱۷]
- لزوم جلوگیری از تعطیلی جهاد:[۱۸] زیرا در چنین شرایطی، دشمن به استفاده همیشگی از این تاکتیک تشویق میشود.[۱۹]
برخی از مصداقهای تترس
برخی گزارشها حاکی از استفاده رژیم صهیونیستی از فلسطینیان در جنگ غزه در سال ۲۰۲۴ میلادی به عنوان سپر انسانی است. همچنین، نظامیان صهیونیست به استفاده از مردم غزه به عنوان سپر انسانی و شلیک گلولههای فسفری به مناطق غیرنظامی اعتراف کردهاند.[۲۰]
همچنین گروههای تکفیری[۲۱] مانند جبهه النصره از مردم به عنوان سپر انسانی استفاده میکنند.[۲۲]
پانویس
- ↑ فیض، مبادی فقه و اصول، ۱۳۸۸ش، ص۲۶۷؛ جمعی از نویسندگان، اصطلاحات نظامی در فقه اسلامی، ۱۳۷۸ش، ص۳۲.
- ↑ مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۲ش، ج۴، ص۳۸۴: برای نمونه نگاه کنید به: فضلالله، الجهاد، ۱۴۱۸ق، ص۲۷۲ - ۲۷۵.
- ↑ افشار، «استناد به دفاع ضرورت بهعنوان عامل رافع مسئولیت بینالمللی دولت در فقه امامیه و حقوق بینالملل با بررسی موردی سپر انسانی (تترس)»، ص۱۴۰ - ۱۴۱.
- ↑ مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۲ش، ج۴، ص۳۸۴.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۷۰.
- ↑ محقق حلی، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۸۳ ؛شیخ طوسی، المبسوط فی فقه الإمامیة، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۱۱ -۱۲.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۷۱.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۷۱ -۷۲؛ شیخ طوسی، المبسوط فی فقه الإمامیة، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۱۲.
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط فی فقه الإمامیة، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۱۲.
- ↑ فضلالله، الجهاد، ۱۴۱۸ق، ص۲۷۴.
- ↑ محقق حلی، معارج الاصول، ۱۴۲۳ق، ص۳۰۶.
- ↑ کاشف الغطاء، النور الساطع فی الفقه النافع، ۱۳۸۱ق، ج۱، ص۲۱۸.
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط فی فقه الإمامیة، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۱۲.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۷۰.
- ↑ موصلی الحنفی، الإختیار لتعلیل المختار، ۱۴۲۶ق، ج۴، ص۱۲۷ ؛ جوادینیا، «حکم فقهی چگونگی برخورد با سپر انسانی دشمنان در جنگ از دیدگاه مذاهب اسلامی»، ص۳ -۹.
- ↑ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۵، ص۶۲.
- ↑ جوادینیا، «حکم فقهی چگونگی برخورد با سپر انسانی دشمنان در جنگ از دیدگاه مذاهب اسلامی»، ص۳ -۹.
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط فی فقه الإمامیة، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۱۲؛ فضلالله، الجهاد، ۱۴۱۸ق، ص۲۷۴.
- ↑ جوادینیا، «حکم فقهی چگونگی برخورد با سپر انسانی دشمنان در جنگ از دیدگاه مذاهب اسلامی»، ص۳ -۹.
- ↑ «استفاده اسرائیل از فلسطینیها بهعنوان سپر انسانی»، خبرگزاری مشرق.
- ↑ «تروریستها از غیرنظامیان به عنوان سپر انسانی استفاده میکنند»، خبرگزاری مشرق.
- ↑ «النصره از مردم به عنوان سپرانسانی استفاده میکند»، خبرگزاری مشرق.
منابع
- افشار، مجتبی، سیدقاسم زمانی و عباسعلی عظیمی شوشتری، «استناد به دفاع ضرورت بهعنوان عامل رافع مسئولیت بینالمللی دولت در فقه امامیه و حقوق بینالملل با بررسی موردی سپر انسانی (تترس)»، آموزههای فقه مدنی، دوره ۱۴، شماره ۲۵، خرداد ۱۴۰۱ش.
- ابننجیم، سراج الدین عمر بن ابراهیم حنفی، النهر الفائق، بیجا، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۲ق.
- جمعی از نویسندگان، اصطلاحات نظامی در فقه اسلامی، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نمایندگی ولی فقیه، ۱۳۷۸ش.
- «استفاده اسرائیل از فلسطینیها بهعنوان سپر انسانی» ، خبرگزاری مشرق، تاریخ درج مطلب: ۳ شهریور ۱۴۰۳ش، تاریخ بازدید: ۱۷ شهریور ۱۴۰۴ش.
- https://www.mashreghnews.ir/news/962596 «النصره از مردم به عنوان سپرانسانی استفاده میکند»، خبرگزاری مشرق، تاریخ درج مطلب: ۸ خرداد ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۷ شهریور ۱۴۰۴ش.
- https://www.mashreghnews.ir/news/1010211«تروریستها از غیرنظامیان به عنوان سپر انسانی استفاده میکنند»، خبرگزاری مشرق، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۷ شهریور ۱۴۰۴ش.
- جوادینیا، میثم، «حکم فقهی چگونگی برخورد با سپر انسانی دشمنان در جنگ از دیدگاه مذاهب اسلامی»، فصلنامه علمی فقه و حقوق نوین، دوره ۵، شماره ۱۳، بهار ۱۴۰۲ش.
- زبیدی، مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالفکر، ۱۳۷۳ش/۱۴۱۴ق.
- سبحانی، جعفر، فروغ ابدیت، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۵ش.
- شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۹ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، مکتبة المرتضویة، ۱۳۸۷ق.
- فیض، علیرضا، مبادی فقه و اصول، تهران، موسسه فرهنگی هنری دانشپذیر، چاپ نهم، ۱۳۸۸ش.
- فضلالله، محمدحسین، الجهاد، بیروت، دار الملاک للطباعة و النشر و التوزیع، ۱۴۱۸ق/۱۹۹۸م.
- کاشفالغطاء، علی، النور الساطع فی الفقه النافع، نجف، مطبعه الآداب، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام ، قم، انتشارات اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی،۱۳۶۲ش.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، معارج الأصول، لندن، موسسه الأمام علی(ع)، ۱۴۲۳ق/۲۰۰۳م.
- مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهلبیت(ع)، زیرنظر: سید محمود هاشمی شاهرودی، قم، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۲ش.
- موصلی الحنفی، عبدالله بن محمود، الإختیار لتعلیل المختار، تحقیق: عبداللطیف محمد عبدالرحمن، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ سوم، ۱۴۲۶ق.
- نجفی، محمدحسن، جَواهر الکلام فی شرحِ شرائعِ الاسلام، تصحیح عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دارُ اِحیاء التُّراثِ العربی، چاپ هفتم، ۱۳۶۲ش.