آیه ۶۹ سوره عنکبوت
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | سوره عنکبوت |
| شماره آیه | ۶۹ (آخرین آیه) |
| جزء | ۲۱ |
| اطلاعات محتوایی | |
| درباره | هدایت و حمایت از مجاهدان در راه خدا |
| آیات مرتبط | آیه ۱۷ سوره محمد |
آیه ۶۹ سوره عنکبوت آخرین آیه سوره عنکبوت که به حمایت و هدایت خداوند از مجاهدان در راه او و یاری نیکوکاران اشاره دارد. جهاد در این آیه بهگونهای تفسیر شده و شامل جهاد با دشمنان و شیطان، جهاد با نفس و تلاش در راه کسب معارف دینی میشود. عبارت راههای خدا به مسیرهایی اشاره دارد که انسان را به خدا نزدیک و هدایت میکند.
در روایاتی این آیه به اهلبیت(ع) تطبیق شده است، اما این تفسیر را به معنای محدود کردن مفهوم آیه نیست.
مفسران در ذیل آیه بر نکات تفسیری از جمله اهمیت ترکیب جهاد و اخلاص، برتری مقام نیکوکاران بر مجاهدان، و تأثیر عمل به دانستهها بر افزایش علم اشاره کردهاند.
معرفی
براساس آیه ۶۹ سوره عنکبوت، خداوند کسانی را که در راه او جهاد میکنند هدایت و حمایت میکند؛ هرچند در تفسیر نمونه ذکر شده است که در راه خدا مشکلات فراوانی وجود دارد، از جمله شناخت حق، وسوسههای شیاطین و دشمنی دشمنان.[۱] این آیه را عصاره سوره عنکبوت[۲] و تکرار حقایق آیات ابتدایی آن سوره دانستهاند.[۳]
﴿وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ ٦٩﴾ [عنکبوت:69] ﴿و کسانی که در راه ما کوشیدهاند به یقین راههای خود را بر آنان مینماییم و در حقیقتخدا با نیکوکاران است ٦٩﴾
گفته شده مراد از همراهی خدا با محسنین، یاری کردن[۴] یا عنایت و رحمت الهی نسبت به آنان[۵] است. برخی مفسران نیز آن را شامل کمک نیکوکاران در دنیا و پاداش و آمرزش گناهان در آخرت دانستهاند.[۶]
منظور از جهاد در راه خدا
درباره تفسیر جهاد در آیه ۶۹ عنکبوت، دیدگاههای متفاوتی وجود دارد.[۷] برخی مفسران از جمله شیخ طوسی[۸] و طبرسی[۹] جهاد را شامل جهاد با کافران و جهاد با نفس دانستهاند. علامه طباطبایی[۱۰] و ملافتحالله کاشانی[۱۱] جهاد با شیطان را نیز به آن افزودهاند. گروهی دیگر، جهاد در راه کسب معارف دینی و اعمال صالح را نیز شامل میدانند.[۱۲] ناصر مکارم شیرازی جهاد در این آیه را شامل هرگونه تلاش برای اهداف الهی میداند.[۱۳] علامه طباطبایی واژه فینا را کنایه از هر امری میداند که متعلق به خداست، چه در عقیده و چه در عمل.[۱۴] در تفسیر قمی آمده که منظور از جهادگران، کسانیاند که صبر کرده و همراه پیامبر(ص) جهاد کردند.[۱۵]
«راههای خدا» در عبارت «لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا» به مسیرهایی اشاره دارد که انسان را به خدا نزدیک و به سوی او هدایت میکند؛[۱۶] به گفته علامه طباطبایی، جهاد در راه خدا نوعی هدایت است و هدایت به سوی راههای خدا، هدایت مضاعف محسوب میشود؛ ازاینرو، این آیه با آیه ۱۷ سوره محمد نیز مرتبط است.[۱۷]
تطبیق آیه به اهلبیت(ع)
در برخی روایات آیه ۶۹ سوره عنکبوت به اهلبیت تطبیق داده شده است. ازجمله از امام باقر(ع) نقل شده که این آیه درباره اهلبیت(ع) نازل شده است.[۱۸] همچنین، در روایتی دیگر از امام باقر(ع) آمده که این آیه درباره آل محمد و پیروانشان است.[۱۹] از امام علی(ع) نیز نقل شده که در خطبهای خود را مصداق «محسنین» در این آیه ذکر کرده است.[۲۰] بااین حال، گفته شده تفسیر آیه به اهلبیت، بیان مصداق کامل آیه بوده و دلیل بر محدودیت مفهوم آن نیست.[۲۱]
نکات تفسیری
برخی از مفسران ذیل آیه ۶۹ عنکبوت نکاتی بیان کردهاند ازجمله:
- شکستها ناشی از کوتاهی در جهاد یا نبود اخلاص در عمل است و ترکیب این دو پیروزی و هدایت میآورد.[۲۲]
- عمل به دانستهها سبب افزایش علم میشود.[۲۳]
- مقام نیکوکاران از مقام مجاهدان بالاتر است؛ زیرا آنان افزون بر جهاد، به دیگران نیز کمک میکنند.[۲۴]
- راههای رسیدن به قرب الهی متعدد است.[۲۵]
- فرمانبرداری از خدا موجب زیادی توفیق میشود.[۲۶]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۶، ص۳۴۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۶، ص۳۴۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۶، ص۱۴۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۶، ص۳۴۸.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۸، ص۲۲۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۶، ص۱۵۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۴۵۸؛ کاشانی، منهج الصادقين، ۱۳۳۶ش، ج۷، ص۱۵۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۶، ص۳۴۹.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۸، ص۲۲۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۴۵۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۶، ص۱۵۱.
- ↑ کاشانی، منهج الصادقين، ۱۳۳۶ش، ج۷، ص۱۵۵.
- ↑ طیب، اطيب البيان، ۱۳۶۹ش، ج۱۰، ص۳۵۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۶، ص۳۴۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۶، ص۳۴۹؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۶، ص۱۵۱.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۵۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۶، ص۱۵۱؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۶، ص۳۴۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۶، ص۱۵۱.
- ↑ فرات کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۳۲۰؛ حسکانی، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۵۶۹.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۵۱.
- ↑ شیخ صدوق، معانی الاخبار، ۱۴۰۳ق، ص۵۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۶، ص۳۵۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۶، ص۳۵۰.
- ↑ کاشانی، منهج الصادقين، ۱۳۳۶ش، ج۷، ص۱۵۵؛ شاهعبدالعظیمی، تفسیر اثنىعشرى، ۱۳۶۳ش، ج۱۰، ص۲۶۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۶، ص۳۵۲.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۷، ص۱۷۳.
- ↑ شاهعبدالعظیمی، تفسیر اثنىعشرى، ۱۳۶۳ش، ج۱۰، ص۲۶۵.
منابع
- حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تصحیح محمدباقر محمودی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- شاهعبدالعظیمی، حسین، تفسیر اثنىعشرى، تهران، میقات، چاپ اول، ۱۳۶۳ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، معانی الاخبار، تصحیح علیاکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تصحیح احمد حبیب عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح فضلالله یزدى طباطبایی و سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طیب، عبدالحسین، اطيب البيان فى تفسير القرآن، تهران، اسلام، چاپ دوم، ۱۳۶۹ش.
- فرات کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، تصحیح محمد کاظم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تصحیح طیب موسوى جزائرى، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- کاشانی، ملافتحالله، منهج الصادقين فى إلزام المخالفين، تهران، کتابفروشی و چاپخانه محمدحسن علمی، ۱۳۳۶ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.