ازدواج مسلمان با غیرمسلمان
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمی‌تواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
ازدواج مسلمان با غیرمسلمان یا ازدواج مسلمان با کافر در فقه شیعه و اهل‌سنت تحت شرایط خاصی مجاز و در غیر آن حرام و باطل است. فقیهان شیعه و اهل‌سنت به اتفاق اعتقاد دارند ازدواج زن مسلمان با کافر حتی اگر کتابی باشد حرام و باطل است. و نیز فقیهان شیعه و اهل‌سنت اتفاق دارند که ازدواج مرد مسلمان چه دائم چه موقت، با زن غیرمسلمان غیرکتابی جایز نیست.
ازدواج با زنان اهل کتاب مطابق نظر مشهور شیعه، به صورت دائم حرام و به شکل ازدواج موقت جایز است. فقیهانی مانند محقق حلی، علامه حلی و شهید اول این قول را اختیار کرده‌اند. شیخ طوسی ازدواج دائم با زنان اهل‌سنت را تنها در حالت اضطرار جایز می‌داند. برخی فقیهان به جایز نبودن عقد ازدواج با اهل کتاب، به صورت مطلق، یعنی عقد دائم و موقت، در هر دو صورت اختیار و اضطرار حکم داده‌اند. سید مرتضی، طبرسی و شیخ مفید معتقد به این قول هستند.
عده‌ای از فقیهان شیعه معتقد به جواز ازدواج دائم با اهل‌کتاب شده‌اند. شیخ صدوق، شهید ثانی، فیض کاشانی از جمله این فقیهان هستند. این فقیهان به آیه ۵ سوره مائده در جواز ازدواج دائم و موقت با زنان اهل کتاب استناد کرده‌اند. آنها آیه ۲۲۱ سوره بقره، که از ازدواج با مشرکان منع کرده، را اختصاص به زنان مشرکی می‌دانند که غیرکتابی هستند. مذهب‌های اهل‌سنت به اتفاق ازدواج دائم مرد با زنان اهل‌کتاب را جایز می‌دانند.
ازدواج زن مسلمان با غیرمسلمان
از نظر فقه شیعه و سنی ازدواج زن مسلمان با مرد غیرمسلمان حتی اگر اهل کتاب باشد جایز نیست.[۱] در این حکم کافر ذمی یا حربی یا مرتد و چه ازدواج دائم باشد چه موقت تفاوتی وجود ندارد.[۲] در این زمینه، سید مرتضی در المسائل الناصریات می‌نویسد: «در میان امت اسلامی اختلافی نیست که ازدواج زن مسلمان با کافران جایز نیست.»[۳] برای این موضوع به آیه ۲۲۱ سوره بقره و آیه ۱۰ سوره ممتحنه، احادیث،[۴] اجماع و قاعده نفی سبیل استناد شده است.[۵] درباره فلسفه این حکم گفته‌اند اگر مردان کافر از طریق ازدواج به خانه‌های مسلمانان راه یابند، جامعه اسلامی گرفتار هرج و مرج و دشمنان داخلی می‌شود.[۶] طبق ماده ۱۰۵۹ قانون مدنی ازدواج زن مسلمان ایرانی با مرد غیرمسلمان جایز نیست.[۷] در مورد ازدواج زن شیعه با اهل‌سنت اختلاف است.[۸]
ازدواج مرد مسلمان با غیر اهل کتاب
فقه شیعه و اهل‌سنت ازدواج مرد مسلمان با کافری که به خدا و معاد ایمان ندارد را جایز ندانسته‌اند؛ یعنی مرد مسلمان نمی‌تواند با زن کافر غیرکتابی ازدواج کند.[۹] در این حکم تفاوتی نمی‌کند ازدواج دائم یا موقت باشد.[۱۰] فقیهان در این موضوع ادعای اجماع کرده‌اند.[۱۱] گفته شده همه مذاهب اسلامی در حکم این مسئله دیدگاهی واحد دارند.[۱۲] دربارهٔ فلسفه این تحریم گفته‌اند هماهنگی و سازگاری میان اسلام و شرک نیست و از این جهت انسجام و اعتماد بین زوجین شکل نمی‌گیرد.[۱۳] ازدواج مسلمان با بهائی را نیز جایز ندانسته‌اند.[۱۴]
نظریه مشهور شیعه؛ حرمت ازدواج دائم و جواز ازدواج موقت با زنان اهل کتاب
بسیاری از فقیهان شیعه مانند ابوالصلاح حلبی،[۱۵] ابن‌ادریس،[۱۶] محقق حلی،[۱۷] علامه حلی،[۱۸] شهید اول[۱۹] و امام خمینی[۲۰] ازدواج موقت با زنان اهل کتاب را جایز و ازدواج دائم با آنها را حرام می‌دانند.[۲۱] این حکم را نظر مشهور امامیه دانسته‌اند.[۲۲] گفته شده بیشتر فقیهان شیعه، ازدواج موقت با اهل کتاب را جایز می‌دانند.[۲۳] ابن سعید حلی این قول را مورد اتفاق فقیهان می‌داند.[۲۴] محقق کرکی در جامع المقاصد، این قول را به فقیهانی نسبت داده است.[۲۵] شیخ طوسی ازدواج موقت را در در حالت اختیار جایز می‌داند؛ اما ازدواج دائم را فقط در حال اضطرار جایز می‌داند.[۲۶] گفته شده اکثر فقیهان شیعه آیه ۵ سوره مائده، که درباره جواز ازدواج با زنان اهل کتاب است را منحصر به ازدواج موقت می‌دانند.[۲۷] دربارهٔ ازدواج مردان با زنان زرتشتی اختلاف است.[۲۸] گفته شده گروهی از فقیهان ازدواج موقت با آنها را جایز دانسته‌اند.[۲۹] محقق حلی آنان را مانند اهل کتاب می‌داند و ازدواج موقت با آنان را جایز می‌داند.[۳۰] شیخ صدوق ازدواج با آنان را حرام می‌داند.[۳۱]
قانون مدنی ایران دربارهٔ ازدواج با زن غیرمسلمان اعم از کتابی و غیرکتابی ساکت است؛[۳۲] که برخی گفته‌اند هرجا قانون در ایران در بیان امری سکوت کرده باشد، به نظر مشهور فقیهان عمل می‌شود.[۳۳]
حرمت مطلق ازدواج با اهل کتاب
برخی فقیهان به جایز نبودن عقد ازدواج با اهل کتاب، به صورت مطلق، یعنی عقد دائم و موقت، در هر دو صورت اختیار و اضطرار حکم داده‌اند.[۳۴] محقق کرکی این نظر را به فقیهانی نسبت داده است.[۳۵] شیخ طوسی در المبسوط،[۳۶] سید مرتضی[۳۷] و طبرسی[۳۸] از جمله کسانی هستند که این نظر را اختیار کرده‌اند.[۳۹] شیخ مفید ازدواج با زن کافر را حرام دانسته چه آن زن بت‌پرست یا زرتشتی یا یهودی یا مسیحی باشد.[۴۰] برخی ازدواج با صابئین را نیز جایز نمی‌دانند.[۴۱] برخی گفته‌اند نظریه مشهور میان قدما (فقیهان پیش از محقق حلی) این بوده که ازدواج با اهل کتاب به‌طور کلی حرام است.[۴۲] ابن‌ادریس فتوا به جایز بودن ازدواج با زنان اهل‌کتاب در هنگام ضرورت می‌دهد اما حرمت ازدواج دائم و موقت با زنان اهل‌کتاب را فتوایی قوی دانسته که می‌توان بر آن اعتماد کرد.[۴۳]
فقیهانی که معتقد به حرمت مطلق ازدواج با زنان اهل‌کتاب هستند به آیه ۲۲۱ سوره بقره و آیه ۱۰ سوره ممتحنه استناد کرده‌اند که ازدواج با زنان مشرک را نهی کرده است[۴۴] در جواب این استدلال گفته شده مشرک در قرآن به اهل‌کتاب صدق نمی‌کند و نیز اینکه این آیات به وسیله آیه ۵ سوره مائده تخصیص خورده است.[۴۵] قائلان به حرمت ازدواج مطلق به روایاتی نیز استناد کرده‌اند؛ اما در مقابل آنها گفته شده این روایات در مقابل روایاتی که بر جواز ازدواج با زنان یهود و نصاری دلالت دارند، ناچیز هستند و نیز اینکه با قرآن در تعارض هستند.[۴۶]
جواز ازدواج دائم با اهل کتاب
مذهب‌های اهل‌سنت به اتفاق ازدواج دائم مرد مسلمان با زنان اهل‌کتاب را جایز می‌دانند[۴۷] عده‌ای از فقیهان شیعه نیز معتقد به جواز ازدواج دائم با اهل‌کتاب شده‌اند.[۴۸] فقیهانی مانند شیخ صدوق،[۴۹] شهید ثانی،[۵۰] فیض کاشانی،[۵۱] صاحب جواهر،[۵۲] و بنا بر گزارشی احمد خوانساری[۵۳] معتقد به ازدواج دائم با اهل کتاب است.[۵۴] گفته شده در میان فقیهان قرون اولیه شیعه، این قول طرفدار چندانی نداشته است؛ اما پس از آن به تدریج به طرفداران این قول افزوده شده است.[۵۵] محمد جواد مغنیه در این زمینه گفته است: «گروه زیادی از فقیهان امامی مذهب در عصر حاضر(قرن چهاردهم هجری قمری)، ازدواج دائم با زنان اهل‌کتاب را جایز می‌دانند و مَحکمه‌های جعفری مذهب لبنان، چنین عقدی را جاری می‌سازند.»[۵۶] در قوانین کشورهایی مانند لبنان، مصر و عراق ازدواج با زن اهل کتاب جایز است.[۵۷]
زوجه اهل کتاب به مانند زن مسلمان از حق قسم، مهریه، نفقه و حق سکونت برخوردار است.[۵۸] گفته شده مرد مسلمان از زن کتابی خود ارث می‌برد و زن کتابی از شوهر مسلمان خود ارث نمی‌برد.[۵۹] در مورد اینکه مرد مسلمان می‌تواند زوجه کتابی خود را به رعایت احکام اسلامی مانند حجاب و غسل اجبار کند اختلاف است.[۶۰]
دلایل جواز ازدواج دائم با اهل‌کتاب
فقیهانِ معتقد به جواز مطلق ازدواج با زنان اهل کتاب به آیه ۵ سوره مائده[یادداشت ۱] در جواز ازدواج دائم و موقت استناد کرده‌اند.[۶۱] آنها آیه ۲۲۱ سوره بقره، که از ازدواج با مشرکان منع کرده، را اختصاص به زنانِ مشرکی می‌دانند که غیرکتابی هستند.[۶۲] تفاسیر مقصود قرآن از مشرکان در آیه ۲۲۱ سوره بقره را بت‌پرستان دانسته‌اند نه اهل کتاب.[۶۳] برخی محققان گفته‌اند بی هیچ اشکالی جواز ازدواج با زنان اهل کتاب از قرآن استفاده می‌شود[۶۴] و بر منع ازدواج دائم مردان مسلمان با زنان اهل‌کتاب دلیل محکمی در دست نیست.[۶۵]
معتقدان به جواز ازدواج دائم، به روایاتی اشاره کرده اند که بر جواز ازدواج مرد مسلمان با زن اهل کتاب دلالت دارد.[۶۶] در روایتی امام باقر(ع) ازدواج با زن یهودی و مسیحی را بدون اشکال می‌داند.[۶۷] گفته شده روایاتی که دلالت بر عدم جواز دارد، از نظر تعداد کم‌تر و از نظر سند و دلالت ضعیف‌تر است.[۶۸] برخی محققان گفته‌اند ضروری است بحث ازدواج با کافران با نگرشی نو و با توجه به نیازهای امروزی جهان اسلام بررسی شود.[۶۹]
تک نگاری
- کتاب «ازدواج با غیر مسلمانان» نوشته محمدرضا جباران توسط انتشارات بوستان کتاب در سال ۱۳۸۳ش به چاپ رسید.
- کتاب «ازدواج با بیگانگان در فقه اسلام و سایر شرایع الهی» نوشته محمد ابراهیمی، توسط انتشارات بوستان کتاب در سال ۱۳۸۲ش منتشر شد.
پانویس
- ↑ مغنيه، الفقه على المذاهب الخمسة، ۱۴۰۲ق، ص۳۱۴؛ ابن سعید حلی، الجامع للشرايع، ۱۴۰۵ق، ص۴۳۲.
- ↑ عظیم‌زاده اردبیلی، «علل و مستندات حرمت ازدواج با غیر مسلمان»، ص۳۴.
- ↑ سید مرتضی، المسائل الناصریات، ۱۴۱۷ق، ص۳۲۷.
- ↑ عظیم‌زاده اردبیلی، «علل و مستندات حرمت ازدواج با غیر مسلمان»، ص۳۳.
- ↑ بابایی، «پژوهشی دربارهٔ ازدواج با زنان اهل کتاب»، ص۱۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۳۴.
- ↑ عظیم‌زاده اردبیلی، «علل و مستندات حرمت ازدواج با غیر مسلمان»، ص۴۲.
- ↑ شعرانی، «توضیح و حاشیه»، در تبصرة المتعلمین في أحکام الدین، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۵۲۷؛ حائری، «تحلیل و نقد ممنوعیت ازدواج دختر شیعی با مرد سنی از منظر فقه جواهری و یافته‌های نوین علمی»، ص۹.
- ↑ مغنيه، الفقه على المذاهب الخمسة، ۱۴۰۲ق، ص۳۱۴؛ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۹۰ش، ج۲۷، ص۲۲۱.
- ↑ محمدحسین‌زاده، «ازدواج دائم با اهل کتاب در فقه اسلامی و حقوق مدنی ایران»، ص۱۵۰.
- ↑ حرعاملی، نهایه المرام، قم، ج۱، ص۱۸۹؛ فيض كاشانی، مفاتيح الشرائع، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۲۴۸؛ شهيد اول، اللمعة الدمشقية، دارالفكر، ص۱۶۶؛ محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۲۰.
- ↑ کلانتری، «فقه و ازدواج با کافران»، ص۲۵۹.
- ↑ عظیم‌زاده اردبیلی، «علل و مستندات حرمت ازدواج با غیر مسلمان»، ص۳۶.
- ↑ گلپایگانی، مجمع المسائل، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۲۹۵؛ خمینی، استفتائات، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۱۲۸.
- ↑ حلبی، الكافی في الفقه، ۱۴۰۳ق، ص۲۹۹.
- ↑ ابن ادريس حلی، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۵۴۱.
- ↑ محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۲۰.
- ↑ علامه حلی، إرشاد الأذهان إلى أحكام الإيمان، قم، ج۲، ص۲۳.
- ↑ شهيد اول، اللمعة الدمشقية، دارالفكر، ص۱۶۶.
- ↑ خمینی، استفتائات، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۱۲۷.
- ↑ کلانتری، «فقه و ازدواج با کافران»، ص۲۲۳.
- ↑ محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۲۰؛ فيض كاشانی، مفاتيح الشرائع، ج۲، ص۲۴۹.
- ↑ کلانتری، «فقه و ازدواج با کافران»، ص۲۲۵.
- ↑ ابن سعید حلی، الجامع للشرايع، ۱۴۰۵ق، ص۴۳۲.
- ↑ محقق كركی، جامع المقاصد في شرح القواعد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۱۳۲.
- ↑ شيخ طوسی، النهاية، بیروت، ۱۴۰۰ق، ص۴۵۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۲۸۱؛ قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۳، ص۲۲.
- ↑ برجی، «ازدواج با زنان اهل کتاب»، ص۱۴۵.
- ↑ کلانتری، «فقه و ازدواج با کافران»، ص۲۴۷.
- ↑ محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۲۰.
- ↑ شيخ صدوق، المقنع، ۱۴۱۵ق، ص۳۰۸.
- ↑ عظیم‌زاده اردبیلی، «علل و مستندات حرمت ازدواج با غیر مسلمان»، ص۴۱.
- ↑ بابایی، «پژوهشی دربارهٔ ازدواج با زنان اهل کتاب»، ص۱۶.
- ↑ مغنیه، الفقه على المذاهب الخمسة، ۱۴۰۲ق، ص۳۱۴؛ کلانتری، «فقه و ازدواج با کافران»، ص۲۲۳.
- ↑ محقق كركی، جامع المقاصد في شرح القواعد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۱۳۱.
- ↑ شيخ طوسی، المبسوط في فقه الإمامية، تهران، ۱۳۸۷ش، ج۴، ص۲۰۹.
- ↑ سيد مرتضی، الانتصار، قم، ص۲۷۹.
- ↑ طبرسی، المؤتلف من المختلف بين أئمة السلف، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۱۴۴.
- ↑ بابایی، «پژوهشی دربارهٔ ازدواج با زنان اهل کتاب»، ص۱۴.
- ↑ شيخ مفيد، المقنعة، ۱۴۱۳ق، ص۵۰۰.
- ↑ ابن سعید حلی، الجامع للشرايع، ۱۴۰۵ق، ص۴۳۲.
- ↑ برجی، «ازدواج با زنان اهل کتاب»، ص۱۲۰.
- ↑ ابن‌ادريس حلي، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۵۴۱.
- ↑ شيخ مفيد، المقنعة، ۱۴۱۳ق، ص۵۰۰؛ مغنيه، سيد مرتضی، الانتصار، قم، ص۲۷۹؛ الفقه على المذاهب الخمسة، ۱۴۰۲ق، ص۳۱۴؛
- ↑ محمدحسین‌زاده، «ازدواج دائم با اهل کتاب در فقه اسلامی و حقوق مدنی ایران»،ص۱۵۱.
- ↑ محمدحسین‌زاده، «ازدواج دائم با اهل کتاب در فقه اسلامی و حقوق مدنی ایران»، ص۱۵۳.
- ↑ مغنيه، الفقه على المذاهب الخمسة، ۱۴۰۲ق، ص۳۱۴؛ برجی، «ازدواج با زنان اهل کتاب»، ص۱۲۲.
- ↑ مغنيه، الفقه على المذاهب الخمسة، ۱۴۰۲ق، ص۳۱۵.
- ↑ شيخ صدوق، المقنع، ۱۴۱۵ق، ص۳۰۸.
- ↑ شهيد ثانی، مسالك الأفهام، مؤسسة المعارف الاسلامية، ج۷، ص۳۶۰.
- ↑ فيض كاشاني، مفاتيح الشرائع، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۲۴۹.
- ↑ نجفی، جواهر الكلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۰، ص۳۱.
- ↑ برجی، «ازدواج با زنان اهل کتاب»، ص۱۲۲.
- ↑ بابایی، «پژوهشی دربارهٔ ازدواج با زنان اهل کتاب»، ص۱۵.
- ↑ کلانتری، «فقه و ازدواج با کافران»، ص۲۲۴.
- ↑ مغنيه، الفقه على المذاهب الخمسة، ۱۴۰۲ق، ص۳۱۵.
- ↑ بابایی، «پژوهشی دربارهٔ ازدواج با زنان اهل کتاب»، ص۱۷.
- ↑ جباران، ازدواج با غیر مسلمانان، ۱۳۸۳ش، ص۴۱۶؛ بابایی، «پژوهشی دربارهٔ ازدواج با زنان اهل کتاب»، ص۴۱.
- ↑ شيخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ش، ج۴، ص۲۰۹.
- ↑ بابایی، «پژوهشی دربارهٔ ازدواج با زنان اهل کتاب»، ص۴۱.
- ↑ مغنيه، الفقه على المذاهب الخمسة، ۱۴۰۲ق، ص۳۱۵.
- ↑ بابایی، «پژوهشی دربارهٔ ازدواج با زنان اهل کتاب»، ص۳۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۲۰۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۳۴.
- ↑ عندلیبی، «حکم ازدواج با زنان اهل کتاب در قرآن کریم»، ص۱۵۷.
- ↑ محمدحسین‌زاده، «ازدواج دائم با اهل کتاب در فقه اسلامی و حقوق مدنی ایران»، ص۱۴۹.
- ↑ حائری، «ازدواج دایم با زنان اهل کتاب»، ص۳.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشيعة، بيروت، ج۱۴، ص۴۱۷.
- ↑ حائری، «ازدواج دایم با زنان اهل کتاب»، ص۳.
- ↑ کلانتری، «فقه و ازدواج با کافران»، ص۲۱۹.
یادداشت
- ↑ الْيَوْمَ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ ۖ ...وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الْمُؤْمِنَاتِ وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِكُمْ إِذَا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ مُحْصِنِينَ غَيْرَ مُسَافِحِينَ وَلَا مُتَّخِذِي أَخْدَانٍ ۗ ...ترجمه:«امروز چيزهاى پاكيزه براى شما حلال شده...و [بر شما حلال است ازدواج با] زنان پاكدامن از مسلمان، و زنان پاكدامن از كسانى كه پيش از شما كتاب [آسمانى] به آنان داده شده، به شرط آنكه مَهرهايشان را به ايشان بدهيد، در حالى كه خود پاكدامن باشيد نه زناكار و نه آنكه زنان را در پنهانى دوست خود بگيريد...»
منابع
- ابن‌ادريس حلی، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحرير الفتاوی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسين، ۱۴۱۰ق.
- ابن سعید حلی، يحيى بن احمد، الجامع للشرايع، قم، موسسه سيد‌الشهداء(ع)، ۱۴۰۵ق.
- بابایی، علی، «پژوهشی دربارهٔ ازدواج با زنان اهل کتاب»، فصلنامه دانشکده الهیات و معارف مشهد، شماره ۶۹، ۱۳۸۴ش.
- برجی، یعقوب‌علی، «ازدواج با زنان اهل کتاب»، پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، شماره ۳ و ۴، پاییز و زمستان ۱۳۸۱ش.
- جباران، محمدرضا، ازدواج با غیر مسلمانان، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۳ش.
- حائری، فاطمه، و دیگران، «تحلیل و نقد ممنوعیت ازدواج دختر شیعی با مرد سنی از منظر فقه جواهری و یافته‌های نوین علمی»، فقه و اصول، شماره ۳، آبان ۱۴۰۱ش.
- حائری، سید کاظم «ازدواج دایم با زنان اهل کتاب»، فقه اهل‌بیت، شماره ۴۷، پاییز ۱۳۸۵ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، نهایه المرام، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، بی‌تا.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشيعة، بیروت، دار احياء التراث العربی، بی‌تا.
- حلبی، ابوالصلاح، الكافی فی الفقه، اصفهان، مكتبة الإمام أمير المؤمنين عليه السلام، ۱۴۰۳ق.
- خمینی، سید روح‌الله، استفتائات، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۷۲ش.
- سيد مرتضی، علی بن حسین، الانتصار في انفرادات الإمامية، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، بی‌تا.
- سید مرتضی، علی بن حسین، المسائل الناصریات، تهران، رابطة الثقافة و العلاقات الاسلامية، ۱۴۱۷ق.
- شهيد اول، محمد بن مکی، اللمعة الدمشقية، بی‌جا، دارالفكر، بی‌تا.
- شهيد ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالك الأفهام إلى تنقيح شرائع الإسلام، بی‌جا، مؤسسة المعارف الاسلامية، بی‌تا.
- شيخ صدوق، محمد بن علی، المقنع، بی‌جا، مؤسسة الإمام الهادی عليه السلام، ۱۴۱۵ق.
- شيخ طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامية، تهران، المكتبة المرتضوية لإحياء الآثار الجعفرية، ۱۳۸۷ش.
- شيخ طوسی، محمد بن حس، النهاية، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۰ق.
- شيخ مفيد، محمد بن محمد، المقنعة، قم، كنگره جهانى هزاره شيخ مفيد، ۱۴۱۳ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، المؤتلف من المختلف بين أئمة السلف، مشهد، مجمع البحوث الإسلامية، ۱۴۱۰ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، «تبصرة المتعلمین في أحکام الدین»، توضیح: ابوالحسن شعرانی، تهران، کتابفروشی اسلاميه، ۱۳۷۷ش.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، إرشاد الأذهان إلى أحكام الإيمان، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، بی‌تا.
- عظیم‌زاده اردبیلی، فائزه، «علل و مستندات حرمت ازدواج با غیر مسلمان»، فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، شماره ۵۲، سال پانزدهم، بهار و تابستان ۱۳۸۹ش.
- عندلیبی، علی، و عندلیبی، رضا، «حکم ازدواج با زنان اهل کتاب در قرآن کریم»، قرآن، فقه و حقوق اسلامی، شماره ۱، سال اول، پاییز و زمستان ۱۳۹۳ش.
- فيض كاشانی، ملا محسن، مفاتيح الشرائع، قم، مجمع الذخائر الاسلامية، ۱۴۰۱ق.
- قرشى بنابى، علی‌اكبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، ۱۳۷۵ش.
- کلانتری، علی اکبر، «فقه و ازدواج با کافران»، فقه، شماره ۷ و ۸، بهار و تابستان ۱۳۷۵ش.
- گلپایگانی، سید محمدرضا، مجمع المسائل، قم، دار القرآن الکریم، ۱۴۰۹ق.
- محقق كرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد في شرح القواعد، قم، مؤسسه آل البيت عليهم السلام، ۱۴۱۴ق.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام، تهران، استقلال، ۱۴۰۹ق.
- محمدحسین‌زاده، عبدالرضا، «ازدواج دائم با اهل کتاب در فقه اسلامی و حقوق مدنی ایران»، مقالات و بررسی‌ها، شماره ۸۰، ۱۳۸۵ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۹۰ش.
- مغنیه، محمدجواد، الفقه على المذاهب الخمسة، بی‌جا، بی‌نا، ۱۴۰۲ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالكتب الإسلامية، ۱۳۷۱ش.
- نجفی، محمد حسن، جواهر الكلام، بیروت، دار إحياء التراث العربی، ۱۳۶۲ش.