نَذْر آن است که انسان برای خدا ملتزم به انجام عملی پسندیده یا ترک عملی ناپسند شود. در صورت وجود تمام شرایط نذر، عمل به آن واجب بوده و تغییر آن جایز نیست و در صورت تخلف، کفاره واجب می‌شود. در نذر فرزند، اجازۀ والدینش شرط نیست، ولی بیشتر فقها معتقدند نذر زن بدون رضایت شوهرش باطل است.
شرایط صحت نذر عبارتند از: عقل، بلوغ و اختیارِ نذر کننده، خواندن صیغه نذر، رجحان و امکان انجام متعلق نذر. نذر می‌تواند مطلق بوده و یا مشروط به تحقق امری باشد. با توجه به آیات قرآن کریم، نذر، در امتهای پیش از اسلام نیز وجود داشته است.
تعریف و اقسام نذر
نذر آن است که انسان ملتزم شود کار خیری را برای خدا به جا آورد یا کاری را که انجام ندادن آن بهتر است، برای خدا ترک کند.[۱] نذر بر دوگونه است:
سابقه نذر
نذر، پیش از اسلام نیز وجود داشته است. قرآن کریم داستان نذر همسر عمران[۴] و حضرت مریم[۵] را نقل کرده و عمل به نذر را یکی از ویژگی‌های عباد الرحمن بر می‌شمرد.[۶]
آیه اطعام نیز که در فضیلت اهل بیت(ع) است، مربوط به نذر آنان برای رفع بیماری امام حسن و امام حسین(ع) است. خدای متعال آنان را شفا بخشید و ایشان نیز روزه گرفتند.[۷]
شروط نذر
إِذْ قَالَتِ امْرَ‌أَتُ عِمْرَ‌انَ رَ‌بِّ إِنِّی نَذَرْ‌تُ لَک مَا فِی بَطْنِی مُحَرَّ‌رً‌ا فَتَقَبَّلْ مِنِّی ۖ إِنَّک أَنتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ﴿۳۵﴾ (ترجمه: چون زن عمران گفت: «پروردگارا، آنچه در شکم خود دارم نذر تو کردم تا آزاد شده [از مشاغل دنیا و پرستشگر تو] باشد؛ پس، از من بپذیر که تو خود شنوای دانایی.»)
آل عمران، ۳۵
نذر شروطی دارد که عبارتند از:
- داشتن عقل، بلوغ و اختیار: نذر کننده باید فردی عاقل و بالغ باشد و نذرش از روی اختیار و با قصد جدی صورت گیرد.[۸]
- خواندن صیغه نذر: زمانی عمل به نذر الزامی است که صیغه نذر -به هر زبانی- خوانده شود. و لازم است در این صیغه، عبارت «لله» یا مترادف آن(برای خدا) به زبان گفته شود؛ مثلا در فارسی باید اینگونه صیغه نذر را خواند: «اگر بیماریم خوب شود، براى خدا بر عهده من است که هزار تومان صدقه دهم».[۹]
- رجحان متعلق نذر: آنچه که انسان نذر می‌کند باید از نظر شرعی رجحان داشته باشد؛ مثلا نذر کند یک عمل مستحب یا واجب را انجام دهد و یا کار حرام یا مکروهی را ترک کند.[۱۰]
- امکان انجام نذر: انسان کاری را می‌تواند نذر کند که در توانش باشد؛ بنابراین کسی که نمی‌تواند مثلا پیاده به کربلا رود، اگر چنین نذری کند، نذرش صحیح نیست.[۱۱]
احکام نذر
کفاره مخالفت با نذر
قال رسول الله(ص):
پیامبر(ص) فرمود:هیچ نذری در هیچ معصیتی [صحیح] نیست و هیچ سوگندی در بریدن پیوند خویشاوندی [صحیح] نیست.»
بروجردی، منابع فقه شیعه، ۱۳۸۷ش، ج۲۴، ص۸۵۵.
اگر انسان نذر صحیح نموده باشد، در صورت مخالفت عمدی با نذر، کفاره بر او واجب است؛[۱۲] یعنی باید به شصت فقیر غذا دهد و یا شصت روز روزه بگیرد.[۱۳]
تغییر یا تبدیل مورد نذر
در صورتی که نذر همراه با شرایط و صیغۀ صحیح واقع شود، تغییر آن جایز نیست و واجب است عین همان مورد استفاده شود. به عنوان مثال اگر زیارت امام حسین(ع) را نذر کرده نمی‌تواند بجای آن به زیارت امام رضا(ع) رود، یا اگر برای قربانی کردن گوسفند خاصی را نذر کرده باید فقط همان گوسفند را قربانی کند.[۱۴]
نذر زن بدون اجازه شوهر
بیشتر مراجع تقلید نذر زن بدون رضایت شوهرش را باطل می‌دانند، هر چند که در مال شخصی خودش باشد.[۱۵] البته گروهی از فقها معتقدند این حکم مربوط به جایی است که نذر زن مزاحم حقوق شوهرش باشد.[۱۶]
نذر فرزند بدون رضایت والدین
در نذر فرزند، اجازۀ والدینش شرط نیست، ولى اگر پدر[۱۷] از عملى که فرزند آن را نذر کرده است منع کند، نذرش باطل مى‌شود.[۱۸]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۶۰۹، م۲۶۴۰.
- ↑ خرمشاهی، دانشنامه قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۲۲۲۱ و ۲۲۲۲؛ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۶۰۹، ذیل م ۲۶۴۰.
- ↑ خرمشاهی، دانشنامه قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۲۲۲۱ و ۲۲۲۲.
- ↑ سوره آل عمران، آیه ۳۵.
- ↑ سوره مریم، آیه ۲۶.
- ↑ سوره انسان، آیه ۷.
- ↑ زمخشری، الکشاف، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۶۷۰.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۶۱۰، ۲۶۴۲.
- ↑ خرمشاهی، دانشنامه قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۲۲۲۱ و ۲۲۲۲.
- ↑ شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۴۱-۴۳.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۶۱۳، م ۲۶۴۷.
- ↑ گلپایگانی، مجمع المسائل، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۱۸.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۶۱۶، م۲۶۵۴.
- ↑ رجوع کنید به: گلپایگانی، مجمع المسائل، ۱۴۰۳ق، ج۲ ص۳۲۰.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۶۱۱، م۲۶۴۴.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۶۱۱، ذیل م۲۶۴۴.
- ↑ گروهی از مراجع تقلید: پدر یا مادر.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۶۱۲، م۲۶۴۶.
منابع
- امام خمینی، سید روح‌الله، توضیح المسائل (محشی)، قم، جامعه مدرسین، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.
- بروجردی، حسین، منابع فقه شیعه، ترجمه مهدی حسینیان قمی و محمدحسین مهوری، تهران، فرهنگ سبز، ۱۳۸۷ش.
- خرمشاهی، بهاء الدین، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، تهران، دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.
- زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، قم، نشر البلاغه، ۱۴۱۵ق.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، حاشیه و شرح کلانتر، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- گلپایگانی، محمدرضا، مجمع المسائل، قم، دار القرآن الکریم، ۱۴۰۳ق.