نَذْر، تعهدی است که انسان در برابر خداوند برای انجام عمل نیک یا ترک عمل ناپسند بر عهده می‌گیرد و در صورت تحقق تمام شرایط صحت آن شامل عقل، بلوغ و اختیار نذرکننده، خواندن صیغه نذر، امکان‌پذیر و دارای رجحان بودن عمل موردنظر، وفای به آن واجب بوده و تغییرش جایز نیست و در صورت تخلف، کفاره واجب می‌شود.
نذر فرزند بدون نیاز به اجازه والدین صحیح است، اما بیشتر فقها معتقدند نذر زن بدون رضایت شوهرش باطل است. نذر می‌تواند به صورت مطلق (بدون شرط) یا مشروط (منوط به تحقق امری دیگر) باشد و بر اساس آیات قرآن، این عمل در امت‌های پیش از اسلام نیز وجود داشته است.
تعریف و اقسام نذر
نذر آن است که انسان ملتزم شود کار خیری را برای خدا به جا آورد یا کاری را که انجام ندادن آن بهتر است، برای خدا ترک کند.[۱] نذر بر دوگونه است:
سابقه نذر
نذر، پیش از اسلام نیز وجود داشته است. قرآن داستان نذر همسر عمران[۴] و حضرت مریم[۵] را نقل کرده و عمل به نذر را یکی از ویژگی‌های عبادالرحمان بر می‌شمرد.[۶]
آیه اطعام نیز که در فضیلت اهل‌بیت(ع) است، مربوط به نذر آنان برای رفع بیماری امام حسن و امام حسین(ع) است.[۷]
شروط نذر
إِذْ قَالَتِ امْرَ‌أَتُ عِمْرَ‌انَ رَ‌بِّ إِنِّی نَذَرْ‌تُ لَک مَا فِی بَطْنِی مُحَرَّ‌رً‌ا فَتَقَبَّلْ مِنِّی ۖ إِنَّک أَنتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ﴿۳۵﴾ (ترجمه: چون زن عمران گفت: «پروردگارا، آنچه در شکم خود دارم نذر تو کردم تا آزاد شده [از مشاغل دنیا و پرستشگر تو] باشد؛ پس، از من بپذیر که تو خود شنوای دانایی.»)
آل عمران، ۳۵
نذر شروطی دارد که عبارتند از:
- داشتن عقل، بلوغ و اختیار: نذرکننده باید فردی عاقل و بالغ باشد و نذرش از روی اختیار و با قصد جدی صورت گیرد.[۸]
- خواندن صیغه نذر: برای صحت نذر، خواندن صیغه مخصوص با ذکر عبارت «لله» یا معادل آن (مثل «برای خدا») الزامی است. به عنوان مثال در فارسی باید صریحاً بیان شود: «اگر بیماریم خوب شود، برای خدا بر عهدهٔ من است که هزار تومان صدقه دهم»».[۹]
- ارزش شرعی متعلق نذر: آنچه که انسان نذر می‌کند باید از نظر شرعی رجحان داشته باشد؛ مثلا نذر کند یک عمل مستحب یا واجب را انجام دهد و یا کار حرام یا مکروهی را ترک کند.[۱۰]
- امکان‌پذیری نذر: نذر زمانی معتبر است که انجام آن در توانایی فرد باشد. بنابراین کسی که نمی‌تواند پیاده به کربلا رود، اگر چنین نذری کند، نذرش صحیح نیست.[۱۱]
احکام نذر
کفاره مخالفت با نذر
قال رسول الله(ص):
پیامبر(ص) فرمود:هیچ نذری در هیچ معصیتی [صحیح] نیست و هیچ سوگندی در بریدن پیوند خویشاوندی [صحیح] نیست.»
بروجردی، منابع فقه شیعه، ۱۳۸۷ش، ج۲۴، ص۸۵۵.
اگر انسان نذر صحیح نموده باشد، در صورت مخالفت عمدی با نذر، کفاره بر او واجب است؛[۱۲] یعنی باید به شصت فقیر غذا دهد و یا شصت روز روزه بگیرد.[۱۳]
تغییر یا تبدیل مورد نذر
در صورتی که نذر همراه با شرایط و صیغۀ صحیح واقع شود، تغییر آن جایز نیست و واجب است عین همان مورد استفاده شود. به عنوان مثال اگر زیارت امام حسین(ع) را نذر کرده نمی‌تواند به‌جای آن به زیارت امام رضا(ع) رود، یا اگر برای قربانی کردن گوسفند خاصی را نذر کرده باید فقط همان گوسفند را قربانی کند.[۱۴]
نذر زن بدون اجازه شوهر
بیشتر مراجع تقلید نذر زن بدون رضایت شوهرش را باطل می‌دانند، هر چند که در مال شخصی خودش باشد.[۱۵] البته گروهی از فقها معتقدند این حکم مربوط به جایی است که نذر زن مزاحم حقوق شوهرش باشد.[۱۶]
نذر فرزند بدون رضایت والدین
در نذر فرزند، اجازۀ والدینش شرط نیست، ولى اگر پدر[۱۷] از عملى که فرزند آن را نذر کرده است منع کند، نذرش باطل مى‌شود.[۱۸]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۶۰۹، م۲۶۴۰.
- ↑ خرمشاهی، دانشنامه قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۲۲۲۱ و ۲۲۲۲؛ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۶۰۹، ذیل م ۲۶۴۰.
- ↑ خرمشاهی، دانشنامه قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۲۲۲۱ و ۲۲۲۲.
- ↑ سوره آل عمران، آیه ۳۵.
- ↑ سوره مریم، آیه ۲۶.
- ↑ سوره انسان، آیه ۷.
- ↑ زمخشری، الکشاف، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۶۷۰.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۶۱۰، ۲۶۴۲.
- ↑ خرمشاهی، دانشنامه قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۲۲۲۱ و ۲۲۲۲.
- ↑ شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۴۱-۴۳.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۶۱۳، م ۲۶۴۷.
- ↑ گلپایگانی، مجمع المسائل، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۱۸.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۶۱۶، م۲۶۵۴.
- ↑ رجوع کنید به: گلپایگانی، مجمع المسائل، ۱۴۰۳ق، ج۲ ص۳۲۰.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۶۱۱، م۲۶۴۴.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۶۱۱، ذیل م۲۶۴۴.
- ↑ گروهی از مراجع تقلید: پدر یا مادر.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۶۱۲، م۲۶۴۶.
منابع
- امام خمینی، سید روح‌الله، توضیح المسائل (محشی)، قم، جامعه مدرسین، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.
- بروجردی، حسین، منابع فقه شیعه، ترجمه مهدی حسینیان قمی و محمدحسین مهوری، تهران، فرهنگ سبز، ۱۳۸۷ش.
- خرمشاهی، بهاء الدین، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، تهران، دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.
- زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، قم، نشر البلاغه، ۱۴۱۵ق.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، حاشیه و شرح کلانتر، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- گلپایگانی، محمدرضا، مجمع المسائل، قم، دار القرآن الکریم، ۱۴۰۳ق.