نذر

نَذْر آن است که انسان ملتزم شود کار خیری را برای خدا به جا آورد یا کاری را که نکردن آن بهتر است، برای خدا ترک کند. عمل به نذر در صورت وجود تمام شرایط آن واجب است.

تعریف

نذر آن است که انسان ملتزم شود کار خیری را برای خدا به جا آورد یا کاری را که نکردن آن بهتر است، برای خدا ترک کند.

سابقه نذر

نذر در میان امت‌های پیش از اسلام هم بوده است. قرآن کریم داستان نذر همسر عمران و نذر حضرت مریم را نقل کرده است و عمل به نذر را یکی از ویژگی‌های عباد الرحمن برمی‌شمارد.

آیه اطعام هم که در فضیلت اهل بیت(ع) است مربوط به نذری است که آنان برای رفع بیماری امام حسن و امام حسین(علیهم السلام) کرده بودند. خدای متعال آنان را شفا بخشید و ایشان نیز روزه گرفتند.

شروط نذر

إِذْ قَالَتِ امْرَ‌أَتُ عِمْرَ‌انَ رَ‌بِّ إِنِّی نَذَرْ‌تُ لَک مَا فِی بَطْنِی مُحَرَّ‌رً‌ا فَتَقَبَّلْ مِنِّی ۖ إِنَّک أَنتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ﴿۳۵﴾ (ترجمه: چون زن عمران گفت: «پروردگارا، آنچه در شکم خود دارم نذر تو کردم تا آزاد شده [از مشاغل دنیا و پرستشگر تو] باشد؛ پس، از من بپذیر که تو خود شنوای دانایی.»)

آل عمران، ۳۵

نذر شروطی دارد که عبارتند از:

صیغه نذر

زمانی عمل به نذر الزامی است که صیغه نذر به عربی یا فارسی خوانده شود. این صیغه در زبان فارسی این چنین است: «برای خدا بر عهده و ذمه من باشد اگر فلان حاجت و خواسته من برآورده شد، فلان کار را انجام می‌دهم.» بنابراین اگر این صیغه به صورت شرعی آن گفته نشود، عمل به آن نذر ضرورتی ندارد. صیغه نذر احتیاج به قصد قربت دارد.

متعلق نذر

انسان می‌تواند انجام دادن کاری را نذر کند که از نظر شرعی رجحان داشته باشد. مثلا نذر کند یک عمل مستحب یا واجب را انجام دهد و یا کار حرام یا مکروهی را ترک کند. بنابراین نذر ترک یک عمل مستحب یا واجب و یا انجام یک کار مکروه و یا حرام باطل است.

امکان انجام نذر

انسان کاری را می‌تواند نذر کند که در توانش باشد بنابراین کسی که نمی‌تواند پیاده به کربلا برود، اگر نذر کند که پیاده برود نذر او صحیح نیست. حتی اگر کسی در زمان نذر قادر به انجام آن باشد اما بعد از نذر از انجام آن عاجز شده باشد در این صورت نیز نذر باطل است.

نذر کننده

هر فرد عاقلی که به سن تکلیف رسیده باشد می‌تواند نذر کند البته باید نذرش از روی اختیار باشد و قصد جدی هم داشته باشد.

انواع نذر

نذر به حسب قصد فعل نذر کننده بر دوگونه است:

قال رسول الله(ص):
پیامبر(ص) فرمود:هیچ نذری در هیچ معصیتی [صحیح] نیست و هیچ سوگندی در بریدن پیوند خویشاوندی [صحیح] نیست.»

بروجردی، منابع فقه شیعه، ۱۳۸۷ش، ج۲۴، ص۸۵۵.

1. اگر عمل به نذر در گرو تحقق فعلی قرار بگیرد به این نذر نذر مجازاتی گفته می‌شود. این نذر گاهی به شکرانه روا شدن حاجتی است(نذر شکر) و گاهی نیز جریمه ارتکاب کار زشت است مثلاً می‌گوید اگر مرتکب فلان کار زشت شوم فلان کار خیر را برای خدا انجام خواهم داد.(نذر زجر)
2. اگر عمل به نذر در گرو تحقق امری دیگر نباشد به آن نذر تبرعی گفته می‌شود.

احکام نذر

مخالفت با نذر

در صورتی که شخصی نذر صحیح نموده باشد با مخالفت عمدی نذر کفاره بر او لازم است.

تغییر مصرف در نذر

کسی که چندین سال نذری نموده در صورتی که صیغۀ نذر را بنحو شرعی خوانده باشد تغییر جایز نیست و لکن غالب مردم صیغۀ شرعی نمی‌خوانند و لذا نذر منعقد نمی‌شود بنابراین مختار است در تغییر یا ترک عمل به آن.

تبدیل عین منذوره

در صورتی که نذر صحیح با صیغۀ عربی یا فارسی واقع شده باشد واجب است عین همان مورد استفاده شود.به عنوان مثال کسی که برای قربانی کردن گوسفندی را نذر می‌کند باید همان گوسفندی که برای قربانی اسم برده شده را قربانی کنند و گوسفند دیگری به جای آن مجزی نیست.

وَمَا أَنفَقْتُم مِّن نَّفَقَةٍ أَوْ نَذَرْ‌تُم مِّن نَّذْرٍ‌ فَإِنَّ اللَّهَ یعْلَمُهُ ۗ وَمَا لِلظَّالِمِینَ مِنْ أَنصَارٍ‌﴿۲۷۰﴾ (ترجمه: و هر نفقه‌ای را که انفاق، یا هر نذری را که عهد کرده‌اید، قطعاً خداوند آن را می‌داند، و برای ستمکاران هیچ یاوری نیست.)

بقره، ۲۷۰

تعیین نکردن منذور

حلبی از امام صادق(ع) روایت می‌کند که ایشان دربارۀ کسی که بدون تعیین منذور برای خدا نذری را بر عهدۀ خود قرار می‌دهد فرمود: «اگر معین کند، همان چیزی است که تعیین کرده است و اگر تعیین نکند، چیزی بر او نیست.»

نذر زن بدون اجازه شوهر

چنانچه زن در غیاب شوهر و یا با عدم اطلاع و یا با عدم رضایت او نذر کند صحیح نیست هر چند که در مال شوهر یا مشترک یا مختص خودش باشد از قبیل ارث و یا اجرت کاری که از شوهر می‌گیرد.

نهی والدین از متعلق نذر

پدر یا مادر نمی‌توانند فرزند را از نذر نمودن یا از عمل به منذور از آن جهت که متعلق نذر شده نهی کنند اما از نفس عملی که مورد تعلق نذر قرار گرفته می‌توانند نهی نمایند. مثلا فرزند نذر کرده روزه بگیرد؛ پدر یا مادر نمی‌توانند به فرزند بگویند نذر نکن ولی می‌توانند بگویند نذرت روزه نباشد.