| مرگ | |
|---|---|
| احتضار • عزرائیل • غسل میت • کفن • نماز میت • تدفین • شهادت | |
| برزخ | |
| شب اول قبر • سؤال قبر • نکیر و منکر • حیات برزخی • بدن برزخی | |
| قیامت | |
| اسرافیل • معاد جسمانی • نفخ صور • نامه اعمال • صراط • صحرای محشر • اصحاب یمین • اصحاب شمال | |
| بهشت | |
| درهای بهشت • حور العین • غلمان • رضوان • نعمت‌های بهشت | |
| جهنم | |
| درهای جهنم • درکات جهنم • زقوم • اسفل سافلین • هاویه • جحیم • غساق | |
| مفاهیم وابسته | |
| شفاعت • تجسم اعمال • رقیب و عتید • تناسخ • رجعت • روح • باقیات صالحات | |
اَشْراطُ السّاعه یا نشانه‌های قیامت اصطلاحی قرآنی و حدیثی است و به مجموعه حوادثی گفته می‌شود که پیش از قیامت رخ می‌دهد. در برخی از منابع روایی نشانه‌های قیامت با نشانه‌های ظهور و نشانه‌های آخرالزمان آمیخته شده است.
ریشه
اشراط جمع شرط به معنای علامت است. اشراط الساعه حوادثی است که تحقق آنها نشانه وقوع قیامت[۱] یا نزدیک شدن آن[۲] است. برخی از مفسران گفته‌اند شاید اشراط به معنای دلیل‌های روشن‌کننده قیامت نیز باشد.[۳]
در قرآن
اشراط الساعه یک‌بار در قرآن «فَهَلْ يَنظُرُ‌ونَ إِلَّا السَّاعَةَ أَن تَأْتِيَهُم بَغْتَةً ۖ فَقَدْ جَاءَ أَشْرَ‌اطُهَا ۚ فَأَنَّىٰ لَهُمْ إِذَا جَاءَتْهُمْ ذِكْرَ‌اهُمْ» (آیا [کافران] جز این انتظار مى‌برند که رستاخیز به ناگاه بر آنان فرا رسد؟ و علامات آن اینک پدید آمده است. پس اگر [رستاخیز] بر آنان در رسد، دیگر کجا جاى اندرزشان است؟) به کار رفته است.
به گفته علامه طباطبایی، برخی از مفسران منظور از جَاءَ أَشْرَ‌اطُهَا (علامت‌هایی که آمده) را، ظهور پیامبر(ص) دانسته و گفته‌اند شق القمر و نزول قرآن از جمله این علامت‌ها است که در عصر او اتفاق افتاده است.
قرآن معمولا هنگام بیان اوصاف قیامت، به رویدادها و علامت‌های وقوع آن نیز اشاره کرده که با فروپاشی نظام دنیوی همراه است. سخن از اوصاف قیامت و علامت‌های وقوع آن بیشتر در سوره‌های مکی مانند نبأ، نازعات، تکویر، انفطار، انشقاق، فجر و قارعه و برخی سوره‌های مدنی مانند زلزال مطرح شده است. نمونه‌هایی از اشراط الساعه که در این سوره‌ها آمده، چنین است:
- شکافته‌شدن آسمان
- پراکنده‌شدن و فروریختن ستارگان.[۴]
- خاموش شدن خورشید و ستارگان[۵]
- شکسته و منبسط شدن زمین و بیرون ریختن آنچه که در دورن دارد.[۶]
- لرزیدن زمین با سخت‌ترین لرزه‌ها[۷]
- بازگوکردن زمین خبرهایی را که خدا به او وحی کرده است.[۸]
- پیوستن دریاها به همدیگر و شکافته‌شدن قبرها از هم[۹]
- جابه جا شدن کوه‌ها[۱۰]و به هوا رفتن آنها[۱۱]
- پراکنده شدن مردم مانند پروانگان.[۱۲]
فلسفه بیان اشراط الساعه در قرآن
به عقیده برخی، حکمت بیان این نشانه‌ها در قرآن، بیداری غافلان و تشویق آنها بر توبه است.[۱۳] اما برخی از پژوهشگران با استناد به آیاتی از قرآن بیان علامت‌های قیامت را پاسخ به پرسش‌های مکرر مسلمانان در این باره دانسته‌اند.[۱۴]
در احادیث
در احادیثی که در منابع روایی شیعه آمده، علامت‌های دیگری برای برپایی قیامت بیان شده است؛ طلوع خورشید از مغرب، ماه‌گرفتگی‌هایی در مشرق، مغرب و جزیرة العرب، خروج یأجوج و مأجوج، خروج دجال، خروج دابة الارض، آتشی که از عدن خارج می‌شود و مردم را به سوی محشر سوق می‌دهد.[۱۵] فرود حضرت عیسی[۱۶] از جمله این موارد است که البته در منابع روایی اهل‌سنت نیز نقل شده است.[۱۷] همچنین از بعثت پیامبر(ص)، قیام حضرت مهدی(عج)[۱۸] و دمیده‌شدن در صور به عنوان نشانه‌های قیامت یاد شده است. برخی بعثت پیامبر(ص) را نخستین علامت آن ذکر کرده‌اند.[۱۹]
در برخی از منابع روایی، نشانه‌های ظهور مهدی(عج) با علامت‌های برپایی قیامت آمیخته شده است. به گفته خدامراد سلیمیان در فرهنگ‌نامه مهدویت از آن‌جا كه در منابع دينى، قيام حضرت مهدى، از نشانه‌هاى برپايى قيامت شمرده شده، پاره‌اى از نشانه‌هاى ظهور، نشانه‌هاى قيامت نيز شمرده مى‌شود.[۲۰] در تفسیر قمی، روایتی از پیامبر(ص) درباره اشراط الساعه نقل شده که در آن مواردی از ظهور فسادهاى بزرگ در دنیا مانند ضایع کردن نماز، پیروی از شهوات، رواج رشوه، ربا، همجنس‌گرایی، زنا و طلاق به عنوان نشانه‌های برپایی قیامت آمده[۲۱]، البته همین موارد در جای دیگر به عنوان نشانه‌های آخرالزمان و یا علایم نزدیک‌شدن قیامت معرفی شده‌اند. در روایتی از پیامبر نیز، از سفیانی، دجال، دابه، طلوع خورشید از مغرب، فرود آمدن عیسی، قیام حضرت مهدی و ... به عنوان نشانه برپایی قیامت یاد شده است.[۲۲]
در ادیان دیگر
موضوع اشراط الساعه در ادیان دیگر نیز مطرح است. برای نمونه در انجیل مرقس و متی آمده است که یاران عیسی مسیح از او درباره روز و ساعات پایان جهان می‌پرسند عیسی در پاسخ می‌گوید از این امر او و فرشتگان اطلاعی ندارند و تنها خدا از آن آگاه است. در این دو انجیل رویدادها و علامت‌هایی پیش از پایان جهان ذکر شده است از جمله:
تک نگاری
پانویس
- ↑ راغب، مفردات، ۱۹۸۶م، ص۳۷۹؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق-۱۹۷۳م، ج۱۸، ص۲۳۶.
- ↑ مکارم، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۱، ص۴۴۹.
- ↑ فخررازی، التفسیر الکبیر، بیروت، ج۲۸، ص۶۰.
- ↑ سوره انشقاق، آیه۸۴؛ سوره انفطار، ۱و۲.
- ↑ سوره تکویر، ۱و۲.
- ↑ سوره انشقاق،۳-۵؛ سوره فجر، ۲۱.
- ↑ سوره زلزال، ۱-۲.
- ↑ سوره زلزال، ۴-۵.
- ↑ انفطار، ۳-۵.
- ↑ سوره تکویر، ۳
- ↑ سوره قارعه، ۵.
- ↑ سوره قارعه، ۴.
- ↑ ابن حجر عسقلانی، فتح الباری، بیروت، ج۱۱، ص۳۵۰: به نقل از اصغری، اشراط الساعه در دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، ص۴۷.
- ↑ گذشته، اشراط الساعه در دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۱۹.
- ↑ شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ص۴۳۱.
- ↑ شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ص۴۳۱؛ شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ص۴۳۲.
- ↑ ابن ماجه، سنن، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۱۳۶۳؛ ابن ماجه، سنن، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۱۳۴۲؛ ابن حنبل، مسند احمد، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۴۰۵؛ دارمی، سنن الدارمی، ۱۴۰۱ق، ص۱۲۳.
- ↑ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۰۳.
- ↑ اصغری، اشراط الساعه در دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، ص۴۷.
- ↑ دانشنامه مهدویت
- ↑ قمی، تفسیر، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۰۴-۳۰۸؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۳۰۹.
- ↑ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۴۳۶.
- ↑ مرقس، باب ۱۳، متی، ۲۰، ۲۱-۲۳؛ دانشنامه...1»، ؛ I/136 I/321-323 , ER
- ↑ اشراط الساعه خانه کتاب و ادبیات ایران.
- ↑ أشراط الساعة کتابخانه دیجیتال نور.
- ↑ موسوعة أحاديث الفتن و أشراط الساعة کتابخانه دیجیتال نور.
منابع
- ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
- ابن حنبل، احمد، مسنداحمد، استانبول، بی‌نا، ۱۴۰۱ق.
- ابن ماجه، محمد، سنن ابن ماجه، استانبول، بی‌نا، ۱۴۰۱ق.
- جمعی از محققان، دانشنامه کلام اسلامی.
- دارمی، عبدالله بن عبدالرحمن، سنن الدارمی، استانبول، بی‌نا، ۱۴۰۱ق.
- راغب اصفهانی، حسین، مفردات، استانبول، ۱۹۸۶م.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، الخصال، تصحیح: علی اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، قم، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی،کمال الدین و تمام النعمه، انتشارات اسلامیه، تهران، ۱۳۹۵ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الغیبه للحجه، تصحیح: عبادالله تهرانی و علی احمد ناصح، قم، دار المعارف الاسلامیه، ۱۴۱۱ق.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان، بیروت، ۱۳۹۳ق-۱۹۷۳م.
- علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، تصحیح: جمعی از محققان، داراحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۳ق.
- فخررازی، التفسیر الکبیر، بیروت، داراحیاء، بیروت.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تصحیح: طیب موسوی جزایری، دارالکتب، قم، ۱۴۰۴ق.
- گذشته، ناصر، اشراط الساعه، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۹.
- مسلم بن حجاج، صحیح، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، ۱۴۰۱ق-۱۹۸۱م.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۷۴ش.
- ER; The International Standard Bible Encyclopedia, New York, 1979.
پیوند به بیرون
- منابع مقاله: دایرة المعارف بزرگ اسلامی