خواستگاری

خواستگاری پیشنهاد ازدواج به دختر یا زنی است که مانع شرعی برای ازدواج نداشته باشد. خواستگاری از زن شوهردار، زنی که در طلاق رجعی به سر می‌برد، و خواستگاری از محارم جایز نیست، زنی که از طرف شوهرش سه طلاقه داده شده جایز نیست مورد خواستگاری شوهرش قرار بگیرد، ولی افراد دیگر غیر از شوهرش می‌توانند از او خواستگاری کنند. همچنین خواستگاری در زمان اِحرام مکروه است.

بر اساس روایات شیعه، اخلاق نیکو و دینداری از معیارهای انتخاب همسر در مجلس خواستگاری به حساب می‌آیند.

مفهوم‌شناسی

خواستگاری به‌معنای درخواست و پیشنهاد ازدواج از طرف مرد به زن یا دختری است که مانع شرعی برای ازدواج با آن مرد را ندارد. خواستگاری به طور معمول، همراه با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شود، تا مرد و زن نسبت به همدیگر آشنایی پیدا کنند.

خواستگاری در اصطلاح فقه، خِطْبه نامیده می‌شود که قبل از مراسم عقد و خواندن صیغه نکاح صورت می‌گیرد. فاصله میان خواستگاری و مراسم عقد شرعی را نامزدی می‌گویند.

جایگاه، پیشینه

خواستگاری، مقدمه ازدواج است.در قرآن کریم تنها در آیه ۲۳۵ سوره بقره به خواستگاری اشاره شده که آن هم مربوط به خواستگاری از زنان طلاق داده شده ( در طلاق غیر رجعی) یا زنانی است که در عده وفات همسرانشان هستند. «وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا عَرَّضْتُمْ بِهِ مِنْ خِطْبَةِ النِّسَاءِ أَوْ أَكْنَنْتُمْ فِي أَنْفُسِكُمْ ۚ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ سَتَذْكُرُونَهُنَّ وَلَٰكِنْ لَا تُوَاعِدُوهُنَّ سِرًّا إِلَّا أَنْ تَقُولُوا قَوْلًا مَعْرُوفًا...» «و در باره آنچه شما به طور سربسته، از آنان [در عدّه وفات‌] خواستگارى كرده، يا [آن را] در دل پوشيده داشته‌ايد، بر شما گناهى نيست. خدا مى‌دانست كه [شما] به زودى به ياد آنان خواهيد افتاد، ولى با آنان قول و قرار پنهانى مگذاريد، مگر آنكه سخنى پسنديده بگوييد...» بنا بر روایتی که در کتاب کافی نقل شده در خواستگاری، اخلاق و دین از معیارهای انتخاب همسر شمرده شده است. از خواستگاری در ابواب فقهی نکاح، طلاق و حج سخن گفته شده است. همچنین در ماده ۱۰۳۴ قانون مدنی ایران آمده است از هر زنی که خالی از موانع نکاح باشد، می‌توان خواستگاری کرد. خواستگاری از زنی که مانعی برای ازدواج ندارد،‌ مستحب شمرده شده است.امام صادق(ع) در روایتی خواستگاری آدم از حوا ـ که نخستین خواستگاری است ـ این گونه گزارش کرده که چون آدم چشمش به حوا افتاد به خداوند گفت: این مخلوق زیبا و نیکو که همنشینی و نگاه به او مایه انس است کیست؟ خداوند فرمود او بنده من حواست آیا دوست داری که با تو باشد تا انیس و هم‌صحبت و پیرو امرتو باشد؟ آدم پاسخ داد آری و بر من است که تا زنده‌ام سپاسگزارتو باشم. خداوند به او فرمود: او را از من خواستگاری کن که او بنده من و شایسته همسری برای تأمین نیازهای جنسی توست... هر چند دلیلی بر ناروا بودن خواستگاری زن از مرد نداریم ولی ظاهر آیه قرآن(آیه ۲۳۵ سوره بقره) و روایات دلالت بر اقدام کردن مرد نسبت به خواستگاری از زن دراد و البته برخی از محققان مانند مطهری ترویج فرهنگ خواستگاری زن از مرد (به بهانه تساوی حقوق زن و مرد) را جاهلانه واحمقانه دانسته است.

احکام

برای خواستگاری، احکامی ذکر شده است که عبارتند از:

• خواستگاری از محارم، زن شوهردار و زنی که در عده طلاق است، جایز نیست. همچنین خواستگاری از زنی که بر خواستگار حرام ابدی شده، حرام است، مانند زنی که شوهرش او را سه طلاقه کرده در عده یا پس از آن، شوهر نمی‌تواند از او خواستگاری کند، مگر پس از ازدواج با مُحَلِّل و طلاق او. البته خواستگاری از زنی که شوهرش او را سه طلاقه کرده توسط دیگران پس از انقضای عده، جایز است.
• خواستگاری از زنی که دیگری از او خواستگاری کرده، بنابر برخی اقوال، حرام و براساس قول دیگر مکروه است.
• مرد می‌تواند بعد از قطعی‌شدن ازدواج، بدون قصد لذت به سر، صورت، مو و بخشی از دست‌ها و پاهای زن نگاه کند.
• خواستگاری در ایام شهادت و عزاداری مانند محرم و صفر، اشکال ندارد؛ اما بهتر است از برگزاری مراسم شادی پرهیز شود.
• خواستگاری در حال احرام مکروه است. طبق دیدگاه برخی از مراجع تقلید همچون خویی، فاضل لنکرانی، تبریزی، مکارم شیرازی و صافی گلپایگانی بنابر احتیاط واجب، مُحْرِم نباید از کسی خواستگاری کند.
• به گفته برخی، اگر مؤمن توانمند در تأمین نفقه، از زنی خواستگاری کند، اجابت درخواست او واجب است و اگر ولیّ دختر امتناع کند، مرتکب گناه شده است.

پیوند به بیرون

• دانشنامه جهان اسلام
• دائرة المعارف بزرگ اسلامی