اصحاب شمال

مقاله قابل قبول
استناد ناقص
عدم جامعیت
از ویکی شیعه

اَصحاب شِمال یا اصحاب مَشئَمَه، گروهی که در آخرت، نامه عملشان را با دست چپ دریافت می‌کنند و جایگاهشان جهنم است. بر پایه آیات قرآن، ایمان نداشتن به خدا، اصرار بر گناهان کبیره، دنیاطلبی و انکار معاد از ویژگی‌های آنان است. قرآن از آنان در برابر اصحاب یمین یاد کرده و از شدت عذاب اصحاب شمال در قیامت خبر داده است.

نامگذاری

اصحاب شمال، اصطلاحی قرآنی به معنای «یاران چپ» و در مقابل اصحاب یمین به معنای «یاران راست» است.[۱] بر پایه سخن مفسران، این گروه در قیامت، نامه اعمالشان را با دست چپ دریافت می‌کنند و جایگاهشان جهنم است.[۲] مفسران معتقدند اصحاب شمال همان اصحاب مشئمه هستند.[۳] در مقابل آن‌ها اصحاب یمین (یا اصحاب میمنه) قرار دارند که نامه اعمال خود را با دست راست دریافت می‌کنند.[۴]مطهری مفسر و اسلام شناس (درگذشت:۱۳۵۸ش.) بر این باور است که این تعبیری که در قرآن آمده است به نام «اصحاب الیمین» یا «اصحاب المیمنة» از یک طرف و «اصحاب الشمال» یا «اصحاب المشئمه» از طرف دیگر، بیانگر یک حقیقتی است و صِرف نامگذاری نیست و برای تدبری است که قرآن خودش دعوت به آن کرده و قطعاً حامل یک سلسله اسرار است و افرادی که شایستگی دارند باید آن اسرار را به دست بیاورند. [۵]

درباره دلیل نام‌گذاری آنان به «اصحاب شمال» دو نظریه است:

  • به این دلیل که روز قیامت نامه اعمال را با دست چپ دریافت می‌کنند.
  • به سبب آنکه روز قیامت «اصحاب شمال» سمت چپ و اصحاب یمین در سمت راست قرار می‌گیرند.[۶]

ویژگی‌ها و مصادیق

بر پایه قرآن، برخی از حالات و ویژگی‌های آنان در دنیا و آخرت عبارت است است:

  • آنان به خداوند ایمان ندارند،[۷] معاد را انکار می‌کنند[۸] و بر گناهان کبیره اصرار می‌ورزند.[۹]
  • در سوره مدثر آمده هنگامی که اصحاب یمین، دلیل جهنمی شدن اصحاب شمال را از آنان می‌پرسند، جواب می‌دهند ما در دنیا نماز نمی‌خواندیم، نیازمندان را اطعام نمی‌کردیم، همراه گمراهان بوده و معاد( روز جزا) را انکار می‌کردیم.[۱۰]
  • در برخی از روایات مصادیقی برای اصحاب شمال برشمرده شده است امام صادق در روایتی کتاب (قرآن) را همان امام دانسته و منکرش را از زمره اصحاب شمال دانسته که خداوند در باره‌شان فرموده: وَأَصْحَابُ الشِّمَالِ ما أَصْحابُ الشِّمالِ فِي سَمُومٍ وَ حَمِيمٍ وَ ظِلٍّ مِنْ يَحْمُومٍ‌ ترجمه: (و اصحاب شمال، چه اصحاب شمالی (که نامه اعمالشان به نشانه جرمشان به دست چپ آنها داده می‌شود.)آنها در میان بادهای کشنده و آب سوزان و سایه‌ای از دودهای بسیار غلیظ و سیاه قرار دارند.)آیات ۴۱ تا ۴۳ سوره واقعه[۱۱]

در تفسیر علی بن ابراهیم قمی اصحاب شمال همان دشمنان آل محمد معرفی شده‌اند. [۱۲] محی الدین عربی در تفسیرش دو گروه را از اصحاب شمال دانسته یک گروه کسانی که از درگاه الهی طرد شده و از ازل بر دل‌هایشان مهر زده شده و گروه دیگر منافقان هستند که بخاطر رذائل و ارتکاب معاصی، ملکات ظلمانی گناهان در جانشان رسوخ کرده و همواره در شک و سردرگردانی‌اند.محی الدین عذاب این گروه از منافقان را شدیدتر و سخت‌تر دانسته زیرا آنها از استعدادشان بهره نبرده‌اند.[۱۳]

سرنوشت

بر اساس آیات سوره حاقه، اصحاب شمال در روز قیامت، هنگام دریافت نامه اعمال خود، آرزوی مرگ کرده و می‌گویند کاش هرگز نامه اعمال خود را نمی‌دیدیم.[۱۴] این گروه در قیامت به دستور خداوند، به زنجیر کشیده شده، در آتش جهنم انداخته می‌شوند و غذایی جز چرکابه بدن دوزخیان ندارند.[۱۵] همچنین در سوره واقعه آمده، آنان در میان بادِ سوزان و آبِ جوشان و در سایه دود غلیظی قرار خواهند گرفت.[۱۶]ملاصدرا اصحاب شمال را کسانی دانسته که در دنیا فقط توجه به شهوات داشته و تمام تلاششان رسیدن به آنها بوده که همان اشرار و شقاوتمندان و نادانان و گمراهانی هستند که در قیامت به غُل و زنجیر کشیده و به جهنم روانه می‌گردند. [۱۷]

پانویس

  1. فرهنگ بزرگ سخن، ذیل واژه اصحاب شمال.
  2. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۳، ص۲۲۸.
  3. خرمشاهی، دانشنامه قرآنی، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۲۳۶.
  4. طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۱۲۳.
  5. مطهری، آشنایی با قرآن، ج۶، صص۱۰۳-۱۰۲.https://lms.motahari.ir/advance-search?searchText=اصحاب%20شمال&isSameWord=true&
  6. خرمشاهی، دانشنامه قرآنی، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۲۳۶.
  7. سوره حاقه، آیه۳۳.
  8. سوره واقعه، آیه۴۷.
  9. سوره واقعه، آیه۴۶.
  10. سوره مدثر، آیه۴۳-۴۶؛ دایرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۴۱۴.
  11. تفسیر عیاشی به نقل از حویزی، نورالثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۲۲۱.
  12. قمی، تفسیر قمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۴۹؛ حویزی، نورالثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۲۲۱.
  13. ابن عربی، تفسیر ابن عربی، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۲۲.
  14. سوره حاقه، آیه۲۵-۲۸.
  15. سوره حاقه، آیه۳۰-۳۶.
  16. سوره واقعه، آیه۴۱-۴۴؛دایرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۴۱۴.
  17. الملاصدرا، تفسیرالقرآن الکریم، ۱۳۶۶ش، ج۵، ص۲۵۹.

منابع

  • قرآن کریم.
  • ابن عربی، تفسیر ابن عربی، تحقیق وتصحیح: الشيخ عبد الوارث محمد علي، بيروت - دار الكتب العلمية، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
  • حویزی، عبدعلی، نور الثقلین، تحقیق و تصحیح: هاشم رسولی محلاتی، نشر اسماعیلیان، قم ، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.
  • خرمشاهی، بهاءالدین، دانشنامه قرآنی، تهران، نشر دوستان و ناهید، ۱۳۷۷ش.
  • دایرةالمعارف قرآن کریم، تدوین مرکز فرهنگ و معارف قرآن، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش.
  • طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
  • فرهنگ بزرگ سخن، به سرپرستی حسن انوری، تهران، انتشارات سخن، ۱۳۹۰ش.
  • قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، ناشر: دار الكتاب‌، قم، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
  • مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.