تطیر

تَطَیُّر فال بد زدن و پیش‌بینی بدبینانه است. تطیر در مقابل تفأل به معنای فال‌نیک‌زدن است. تطیر از عادات اعراب در دوران جاهلیت بود که مورد نهی پیامبر اسلام(ص) قرار گرفت. قرآن مواردی از تطیر و شوم‌دانستن انبیای الهی از سوی مخالفان‌شان را بیان کرده است. روایات، فال‌بدزدن را بی‌اساس و در ردیف شرک و کفر دانسته‌اند و برای درمان آن راهکارهایی چون بی‌اعتنایی، توکل و دعا را معرفی کرده‌اند.

تعریف

تَطیر، از واژه از طَیر (پرنده) گرفته شده است. از آنجا که اعراب جاهلی غالباً به وسیله پرندگان فال می‌زدند، «تطیر» در معنای فال‌زدن به کار رفت و با گذشت زمان، تطیر به معنای فال‌بد‌زدن اختصاص یافت؛ به‌عکسِ تفَأُّل که در معنای فال‌نیک‌زدن به کار می‌رود.

تاریخچه

در دوران جاهلیت، اعراب برخی از تصمیم‌گیری‌ها را بر اساس جهت پرواز پرندگان انجام می‌دادند؛ برای مثال اگر در حال حرکت بودند و پرنده‌ای به سمت راست‌شان پرواز می‌کرد، آن را به فال نیک می‌گرفتند و مسیر خود را ادامه می‌دادند و اگر به سمت چپ‌شان پرواز می‌کرد، آن را شوم می‌پنداشتند و از ادامه مسیر منصرف می‌شدند. آنها گاه خود پرنده‌ای را از لانه‌اش پرواز می‌دادند تا از جهت پرواز او تصمیم بگیرند که به مسیرشان ادامه دهند یا خیر.

با پیدایش اسلام، پیامبر(ص‌) از این کار منع کرد. وی تطیر را نوعی شرک و کفر دانست.

در قرآن

قرآن مشرکانی که در مبارزه با پیامبران الهی به تطیر متوسل می‌شدند را مذمت کرده و منشأ آن را نادانی بیان کرده است. از جمله :«وَاِنْ تُصِبْهُمْ سَییهٌ یطَّیرُوا بِمُوسی وَ مَنْ مَعَهُ»؛(هر گاه ناراحتی به فرعونیان می‌رسید آن را از شوم بودن موسی و همراهانش می‌دانستند) و فرستادگان حضرت مسیح(ع) به انطاکیه را به شوم بودن متهم کردند.

تطیر در روایات

روایات تطیر را عملی نادرست دانسته و مردم را از آن نهی کرده است؛ برخی از روایات به شرح زیر است:

• پیامبر اسلام(ص‌): «فال‌بد‌زدن شرک است»؛
• پیامبر اسلام(ص‌): «شخصی که اقدام به مسافرتی کند، اما به جهت تطیر برگردد، به آنچه بر محمد(ص) نازل شده است، کفر ورزیده است»؛
• امام علی(ع): «فال‌بد‌زدن حق نیست».

درمان تطیر

در روایات راه‌کارهایی برای درمان تطیر بیان شده است که مهم‌ترین آنان عبارتند از:

• بی‌اعتنایی

پیامبر اسلام سفارش کرده است که در مواقعی که فال‌ بد می‌زنیم، آن را نادیده بگیریم و کار خود را دنبال کنیم. همچنین از او نقل شده است که آنچه انسان را از فال بد رهایی می‌بخشد، این است که با فال بد از تصمیم خود برنگردد.»

در حدیثی از امام صادق(ع) آمده است: فال بد اثرش به همان اندازه است که آن را می‌پذیری، اگر آن را آسان بگیری کم‌اثر خواهد بود و اگر آن را سخت بگیری پر اثر است و اگر به آن اعتنا نکنی، هیچ اثری نخواهد داشت

• توکل

به نقل از پیامبر اسلام، همه دچار تطیر می‌شوند و در چنین مواقعی با توکل به خداوند می‌توان آن را از بین برد. سیدمحمدحسین طباطبایی درباره این حدیث نبوی که «جبران فال بد توکل بر خداوند است.»، نوشته است: معنای توکل این است که تأثیر در امور را به خدا ارجاع دهی و تنها او را مؤثر بدانی. وقتی این چنین معتقد باشید، شرک به خدا را از خود دور کرده‌اید و دیگر اثری برای تطیر نمی‌ماند.

• دعا

از پیامبراکرم‌(ص‌) روایت شده است که مسلمان با تطیر از راهش باز نمی‌گردد؛ بلکه دعا می‌کند: «بار الها، تنها اراده تو بر جهان حاکم است». امام صادق(ع) خواندن این دعا را برای نجات از تطیر توصیه کرده است: «خدایا از شر آنچه در وجودم پیدا شده است، به تو پناه می‌برم.»

جستارهای وابسته

• تفأل
• استخاره

منابع

• ازدی، سلیمان السجستانی، سنن ابی داود، به کوشش عزت عبید الدعاس، عادل السید، سوریه، حمص،‌ دار الحدیث، ۱۳۹۳ق.
• حرّ العاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۰ق.
• راغب الاصفهانی، حسین بن محمد، مفردات راغب، به کوشش صفوان عدنان داوودی، دمشق،‌ دار القلم، ۱۴۱۲ق.
• سید رضی، محمدبن حسین، نهج البلاغه، ترجمه دشتی، قم موسسه امیرالمومنین، ۱۳۷۹ش.
• طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات جامعة مدرسین، ۱۴۱۷ق.
• عبداللهی علی بیک، حمیده، «فال‌بدزدن از دیدگاه قرآن و روایات»، «فصلنامه دانشکده الهیات و معارف مشهد»، ش۶۰، ۱۳۸۲ش.
• عسقلانی، احمد بن حجر، فتح الباری شرح صحیح البخاری، به کوشش عبدالعزیز بن باز و محمد فؤاد عبد الباقی، لبنان، بیروت،‌ دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق.
• قمی، عباس، سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار، بیروت، الغبیری،‌ دار المرتضی.
• متقی، علی، کنز العمّال، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۵ق.
• مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت ارشاد اسلامی، ۱۳۶۵ش.

پیوند به بیرون

• منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام