مکروه یکی از احکام پنج‌گانه و به معنای عملی است که گرچه انجامش حرام نیست، ترک کردن آن بهتر است. در رساله‌های عملیه، در کنار اشاره به کارهای واجب و حرام به کارهای مکروه نیز اشاره شده است. همه مکروهات در یک درجه نیستند و کراهت برخی از کارها شدیدتر است.
مفهوم‌شناسی
مکروه، در لغت به معنای امر ناپسند و نامطلوب است[۱] و در فقه برای اشاره به عملی به کار می‌رود که انجام آن گرچه حرام نیست، اما ترک‌کردن آن بهتر است.[۲] برای مثال، ایستاده بول کردن مکروه است؛[۳] یعنی گرچه انجام آن حرام نیست اما بهتر است از انجام آن خودداری شود. گاه برای اشاره به امور مکروه از واژه کراهت استفاده می‌شود و بیان می‌شود که فلان کار کراهت دارد.[۴]
از احکام پنج‌گانه
مکروه در کنار واجب، حرام، مستحب و مباح یکی از احکام پنج‌گانه است.[۵] در رساله‌های عملیه و دیگر کتب فقهی، در کنار اشاره به واجبات و محرمات، مکروهات هر باب نیز ذکر شده است؛ برای مثال مکروهات باب خوردن و آشامیدن (مثل کراهت خوردن گوشت اسب و الاغ)؛[۶] مکروهات تخلی (مثل کراهتِ بول کردن در آب، یا ایستاده بول کردن)؛[۷] یا مکروهاتِ ذبح حیوانات (از جمله سربریدن حيوان در مقابل حيوانی ديگر)[۸] و مانند اینها. سید محمدکاظم یزدی در کتاب عروة الوثقی آورده است همانطور که در سایر احکام پنج‌گانه تقلید واجب است، در مکروهات نیز تقلید از مجتهد واجب است.[۹]
کراهت شدید
همه کراهت‌ها در یک درجه نیستند و برخی شدت بیشتری دارند؛ از جمله مواردی که جزو کراهت‌های شدید به شمار می‌روند نزدیکی با همسر از پشت است.[۱۰] با این حال، انجام کارهای مکروه عقاب و عذاب اخروی در پی ندارد.در اصطلاح فقهى، کراهت به دو قسم تقسیم شده: ۱- کراهت شدید و آن جایى است که متعلّق و موردش داراى مبغوضیّت فراوانى باشد، مانند وام ندادن به افراد نیازمند. ۲- کراهت غیر شدید و آن در جایى است که متعلّق آن ناپسند باشد ولى نه در حدّ بالا مانند پوشیدن لباس سیاه. مراتب کراهت نیز با بیان شرع تبیین مى شود.[۱۱]
مکروه در عبادات
گاهی مکروه درباره عبادات به کار می‌رود که در این موارد معنایی متفاوت دارد؛ برای مثال، نماز‌خواندن در حمام و قبرستان[۱۲] و یا تلاوت قرآن برای فردِ جُنُب[۱۳] و یا خانم‌هایی که در عادت ماهیانه هستند،[۱۴] مکروه دانسته شده است. در این موارد، کراهت به آن معنا نیست که بهتر است آن عمل ترک شود، بلکه بدین معناست که انجام عمل مکروه ثواب عبادت را کمتر می‌کند؛ یعنی ثواب نماز خواندن در حمام کمتر از نماز خواندن در غیر حمام است، و یا ثواب تلاوت قرآن برای فرد جنب کمتر از فرد غیرجنب است.[۱۵] و مانند اقتدا کردن در نماز جماعت به امام جماعتی که مسافر است [۱۶] این نماز کراهت پیدا می‌کند؛ یعنی ثواب آن از سایر نماز‌های جماعتی که در آن ها، انسان به امام جماعت غیر مسافر اقتدا می‌کند، کمتر است. برخی از فقها بر این باورند که مکروهات هر چند مؤاخذه و کیفرى را در پى ندارد ولى اگر مکروهى به صورت فراگیر متداول شود و جزء فرهنگ جامعه‌اى گردد آن جامعه در خور مذمّت و سرزنش است، زیرا چنین وضعیتى حاکى از سهل انگارى نسبت به وظایف دینى و الهى تلقى مى گردد، اضافه بر این که سبب مى شود حکم خداوند تدریجاً فراموش گردد.[۱۷]
پانویس
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه «مکروه».
- ↑ زحیلی، اصول الفقه الاسلامی، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۴۵.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۸۰، مسئله ۸۰.
- ↑ برای نمونه مراجعه کنید به: امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۳۳۰، مسئله ۴۵۰.
- ↑ زحیلی، اصول الفقه الاسلامی، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۴۵.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۷۷۹، مسئله ۲۶۳۱.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۸۰.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۷۵۴، مسئله ۲۶۰۰.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۱.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۸۰۸.
- ↑ https://makarem.ir/main.aspx?reader=1&pid=61816&lid=0&mid=11530
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۵۹۳.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۹۲.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۴۹.
- ↑ الآملی، مصباح الهدى في شرح العروة الوثقى، ۱۳۸۰ق، ج۹، ص۷۷.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، الناشر مكتب آية الله العظمى السيد السيستاني، ج۲، ص ۲۷۷.
- ↑ https://makarem.ir/main.aspx?reader=1&pid=61816&lid=0&mid=11530
منابع
- امام خمینی، سید روح‌الله، توضیح المسائل (محشی)، تهیه و تنظیم سید محمدحسن بنی‌هاشمی خمینی، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۳۹۲ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه.
- الزحیلی، وهبه، اصول الفقه الاسلامی، دمشق، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.
- یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.