 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
نماز عید یا نماز عیدین نمازی است که مسلمانان در روز عید فطر و عید قربان اقامه می‌کنند. مشارکت مسلمانان در نماز عید، به‌ویژه نماز عید فطر بسیار گسترده است. به فتوای فقیهان شیعه، این نماز در زمان حضور امام معصوم واجب است و باید به جماعت خوانده شود. همچنین خواندن این نماز در دوره غیبت مستحب است، هر چند درباره اینکه باید به جماعت خوانده شود یا فرادا، نظرات مختلفی وجود دارد.
بنابر تاریخ طبری، اولین نماز عید در اول شوال سال دوم هجری برپا شده است. امام رضا(ع) در دوره ولایتعهدی خود در زمان خلافت مأمون عباسی، درخواست او برای برپایی نماز عید فطر را پذیرفت و مقدمات آن را نیز ادا نمود، اما مأمون پشیمان شد. برگزاری نماز عید فطر در سال ۱۳۵۷ش، به‌امامت محمد مفتح و سخنرانی محمدجواد باهنر، به راهپیمایی علیه حکومت پهلوی منتهی شد. اقامه نماز عید فطر در دوره جمهوری اسلامی در تهران، بیشتر بر عهده سید علی خامنه‌ای دومین رهبر جمهوری اسلامی بوده است.
نماز عید دو رکعت دارد؛ در رکعت اول آن پنج قنوت و رکعت دوم چهار قنوت خوانده می‌شود. همچنین نماز عید دو خطبه دارد که پس از نماز ایراد می‌گردد. وقت نماز عید از طلوع خورشید تا زوال (ظهر شرعی) است. نماز عید آداب و احکامی دارد؛ از جمله اینکه بهتر است زیر سقف خوانده نشود و در قنوت‌های آن دعای خاصی خوانده شود.
اهمیت و جایگاه
نماز عید نمازی است که مسلمانان در روز عید فطر و عید قربان اقامه می‌کنند. این نماز در منابع فقهی و روایی «صلاة العیدین» خوانده می‌شود.[۱] به‌گفته محمد بن جریر طبری، مورخ قرن سوم هجری، پیامبر اسلام برای نخستین بار در اول شوال سال دوم هجری نماز عید را اقامه کرد.[۲] مشارکت مسلمانان در نمازهای عید به‌ویژه نماز عید فطر بسیار گسترده است و در تمامی اماکن مقدس مسلمانان و شیعیان این نماز برپا می‌شود.[۳] در مناطق مختلف ایران نماز عید با حضور انبوه نمازگزاران و به جماعت اقامه می‌گردد.[۴]
در مشهد همه ساله این نماز در حرم امام رضا برگزار می‌شود.[۵] بنابر گزارشی در دوران قاجار این نماز در مشهد در مصلی برگزار می‌شده است.[۶] نماز عید در نجف در حرم امام علی[۷] و در کوفه در مسجد جامع کوفه[۸] و در کربلا در بین الحرمین [۹] اقامه می‌شود.
جلوگیری مأمون از اقامه نماز عید توسط امام رضا(ع)
بر اساس روایتی که در کتاب کافی نقل شده، مأمون، خلیفه وقت عباسی پس از انتخاب امام رضا به ولایتعهدی از او خواست نماز عید را اقامه کند و پس از اصرار مأمون، امام رضا پذیرفت، به‌شرط اینکه نماز را طبق روش و سنت پیامبر(ص) اقامه کند.[۱۰] با این حال بر اساس روایت مذکور، فضل بن سهل، وزیر مأمون عباسی، وقتی با استقبال مردم مواجه شد، به مأمون گفت که اگر علی بن موسی به محل نماز عيد برسد، مردم فريفته او می‌شوند، و از همین رو مأمون با فرستادن پیک از امام رضا(ع) خواست برگردد.[۱۱] به‌گفته مرتضی مطهری، دلیل اصلی جلوگیری مأمون از اقامه نماز توسط امام رضا(ع)، خطری بود که از استقبال مردم از امام رضا و اظهار علاقه و محبت به او احساس کرد؛ چرا که امام رضا بر خلاف روش خلفای عباسی و به دور از تجملات راهی مصلی شد و با استقبال مردم مواجه گردید.[۱۲]
نماز عید فطر تهران در سال ۱۳۵۷ش
نماز عید فطر تهران در سال ۱۳۵۷ شمسی، در ۱۳ شهریور به‌امامت محمد مفتح و سخنرانی محمدجواد باهنر از روحانیان و مخالفان حکومت پهلوی در تپه‌های قیطریه برگزار شد[۱۳] و به راهپیمایی علیه حکومت پهلوی منتهی شد.[۱۴] بر اساس گزارش روزنامه اطلاعات، در سراسر ایران سه میلیون نفر در راهپیمایی عید فطر شرکت کردند.[۱۵] گفته شده که این راهپیمایی منجر به راهپیمایی روز ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ و کشتار راهپیمایان به دست نیروهای نظامی حکومت پهلوی شد.[۱۶]
اقامه نماز عید به امامت رهبر جمهوری اسلامی ایران
پس از آغاز رهبری سید علی خامنه‌ای در ایران (از سال ۱۳۶۸ش) نماز عید فطر تهران به امامت او برگزار می‌شود. وی در دوره رهبری امام خمینی نیز امام جمعه تهران بود[۱۷] و از سال ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۸ نماز عید فطر را اقامه می‌کرد.[۱۸] نماز عید فطر تهران در سال ۱۳۶۰ را اکبر هاشمی رفسنجانی اقامه کرده است.[۱۹]
نماز عید تهران، مدتی در دانشگاه تهران اقامه شده، ولی از سال ۱۳۶۲ش (عید فطر ۱۴۰۳ق)[۲۰] در محل مصلای بزرگ تهران برگزار می‌شود. نماز عید فطر در مصلی در سه سال پیاپی از ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۱ش (مطابق با ۱۴۴۱تا ۱۴۴۳ق) به‌علت بیماری همه‌گیر کرونا برگزار نشد.[۲۱]
احکام و آداب نماز عید
«اَللّهُمَّ اَهْلَ الْکبْرِیاءِ وَالْعَظَمَةِ وَاَهْلَ الْجوُدِ وَالْجَبَروُتِ وَاَهْلَ الْعَفْوِ وَالرَّحْمَةِ وَاَهْلَ التَّقْوی وَالْمَغْفِرَةِ اَسْألُک بِحَقِّ هَذَا الْیوْمِ الَّذی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمینَ عیداً وَ لِمـُحَمَّد صلی الله علیه وآله ذُخراً وَشَرَفاً وَ کَرامَةً وَمَزیداً أَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اَنْ تُدْخِلَنی فی کُلِّ خَیرٍ أدْخَلْتَ فیهِ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّد وَ أَنْ تُخْرِجَنی مِنْ کلِّ سوُءٍ اَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّد صَلَواتُک عَلَیهِ وَ عَلَیهِمْ اَللّهُمَّ إنّی اَسْألُکَ خَیرَ ما سَألَکَ بِهِ عِبَادُکَ الصَّالِحوُنَ وَأَعوُذُ بِکَ مِمَّا اسْتَعَاذَ مِنْهُ عِبَادُکَ الْمـُخْلَصوُنَ؛ خدایا، ای اهل بزرگی و عظمت و ای اهل جود و قدرت مطلق و اهل گذشت و رحمت و اهل تقوا و مغفرت، از تو درخواست می‌کنم به‌حق این روز که برای مسلمانان عید قرار دادی و برای محمّد (درود خدا بر او و خاندانش) ذخیره و فزونی در برتری و مزیت، این که بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستی و مرا در هر خیری که محمّد و خاندان محمّد را وارد کردی وارد کنی و از هر شرّی که محمّد و خاندان محمّد (درود خدا بر او و خاندانش) را بیرون آوردی مرا بیرون آوری، خدایا از تو درخواست می‌کنم، بهترین چیزی که بندگان شایسته‌ات درخواست کردند و به تو پناه می‌آورم از آنچه بندگان شایسته‌ات به تو پناه بردند»
صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۲۹۶.
بر اساس فقه شیعه، نماز عید در زمان حضور امام معصوم واجب است[۲۲] و باید به جماعت خوانده شود.[۲۳] اما در زمان غیبت امام معصوم، مستحب است[۲۴] با این حال جماعت خواندن آن در دوره غیبت اختلافی است؛[۲۵] به فتوای امام خمینی، اگر ولی فقیه یا شخصی که از او اجازه دارد نماز عید را امامت کند یا به‌قصد رجاء خوانده شود اشکالی ندارد؛ در غیر این صورت احتیاط واجب است که به جماعت خوانده نشود.[۲۶]
نماز عید دو رکعت است؛ در هر رکعت پس از حمد سوره دیگری خوانده می‌شود. گفته شده بهتر آن است که در رکعت اول سوره شمس و در رکعت دوم سوره غاشیه، یا در رکعت اول سوره اعلی و در رکعت دوم سوره شمس خوانده شود. همچنین در رکعت اول، بعد از سوره، پنج تکبیر و پنج قنوت خوانده می‌شود (بعد از هر تکبیر یک قنوت) و در رکعت دوم، چهار تکبیر و چهار قنوت. در قنوت، هر ذکر و دعایی مانند سایر نمازها خوانده شود کافی است، ولی بهتر است دعای مخصوصی خوانده شود که با «اللّهُمَّ اَهْلَ الْکبْرِیاءِ وَالْعَظَمَةِ...» شروع می‌شود.[۲۷]
خطبه
نماز عید همانند نماز جمعه دو خطبه دارد، با این تفاوت که خطبه‌های نماز عید پس از نماز ایراد می‌شود.[۲۸] بر اساس روایتی منقول از امام رضا که در کتاب فقهی جواهر الکلام نیز آمده، این تفاوت به‌خاطر آن است که نماز جمعه هر هفته برگزار می‌شود و اگر خطبه‌ها پس از نماز ایراد شود، مردم خسته می‌شوند و مصلی را ترک می‌کنند، اما نماز عید چون در سال فقط دو بار برگزار می‌گردد، مردم تا پایان خطبه‌ها می‌مانند.[۲۹] همچنین درباره واجب یا مستحب بودن خطبه‌های نماز عید میان فقها اختلاف‌نظر وجود دارد.[۳۰]
زمان اقامه
به‌گفته صاحب جواهر، بنابر نظر مشهور فقهیان شیعه، وقت نماز عید از طلوع خورشید تا وقت زوال (ظهر شرعی) است[۳۱] و اگر نماز عید در وقت خود خوانده نشود قضا ندارد.[۳۲] به‌فتوای امام خمینی، مستحب است نماز عید پس از بلندشدن آفتاب خوانده شود.[۳۳] همچنین صاحب جواهر از کتاب مدارک الاحکام نقل کرده است که علما اتفاق‌نظر دارند بر اینکه مستحب است نماز عید فطر با اندکی تأخیر از نماز عید قربان خوانده شود، چراکه در عید فطر مستحب است نمازگزار قبل از نماز عید افطار کند و زکات فطره‌اش را جدا نماید، اما در عید قربان مستحب است که قربانی و خوردن از گوشت آن پس از نماز باشد.[۳۴]
آداب
- گفتن ذکر «اَللهُ اَکبرُ اَلله اَکبرُ، لا اِلهَ اِلّا اللهُ وَاللهُ اَکبرُ، اَلله اَکبرُ وَلِله الحَمدُ، اَلله اَکبَرُ عَلی ما هَدانا» پس از نماز عید مستحب است.[۳۵]
- نماز عید، اذان و اقامه ندارد، اما مستحب است که مؤذن قبل از شروع نماز سه مرتبه بگوید: «الصلاة».[۳۶]
- مکروه است که نماز عید زیر سقف خوانده شود.[۳۷] روایت شده که امام علی(ع) در روز عید از منزل تا محل برگزاری نماز در بیرون شهر (کوفه)، پیوسته تکبیر می‌گفت.[۳۸] همچنین از عبدالله بن عمر نقل شده که رسول خدا(ص) پیاده برای نماز عید بیرون می‌رفت و پیاده برمی‌گشت.[۳۹] از ابورافع نقل شده که پیامبر(ص) از راهی غیر از راه آمدن برمی‌گشت.[۴۰]
- کسی که نماز عید فطر می‌خواند، باید زکاتش را پیش از نماز پرداخت کند یا به‌فتوای برخی، آن را از اموالش جدا کند؛[۴۱] زیرا براساس روایات، منظور از «تزکی» و «فَصَلَّیٰ» در آیات «قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَکیٰ»[۴۲] و «وَذَکرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّیٰ»[۴۳] دادن زکات فطره و خواندن نماز عید فطر است.[۴۴]
- مستحب است که نمازگزار پیش از نماز عید غسل کند، و دعاهایی که پیش از نماز و بعد از آن در کتاب‌های دعا ذکر شده را بخواند.[۴۵]
- مستحب است که نمازگزار در نماز عید بر زمین سجده کند[۴۶] و در هنگام گفتن تکبیرها دست‌ها را بلند کند و اذکار نماز را بلند بخواند.[۴۷]
- در روایتی از امام صادق(ع)، پوشیدن بهترین لباس و استفاده از بهترین عطر در نماز عید توصیه شده است.[۴۸]
گالری
-
نماز عید فطر در مصلای تهران به امامت آیت‌الله خامنه‌ای (سال ۱۴۳۷ق).
-
نماز عید در حرم عبدالعظیم حسنی در شهر ری ۱۳۵۱ش.
-
نماز عید فطر در مسجد جامع دهلی. هندوستان.
-
نماز عید فطر در رباط پایتخت مراکش.
-
نماز عید در بین الحرمین. کربلا.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ نگاه کنید به نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۱، ص۳۳۳.
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، بی‌تا، ج۲، ص۴۱۸.
- ↑ «باشکوه‌ترین نمازهای عید در کجا برگزار می‌شود؟»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «نماز عید فطر در سراسر کشور اقامه شد»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «جزئیات نماز عید فطر در حرم مطهر رضوی»، پایگاه حوزه‌نیوز.
- ↑ «عید فطر آستان قدس رضوی در آیینه تاریخ»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «نماز عید فطر در حرم امام علی»، پایگاه خبری شفقنا.
- ↑ «نماز عید در مسجد جامع کوفه»، پایگاه خبری شفقنا.
- ↑ «نماز عید در بین الحرمین»، خبرگزاری ابنا.
- ↑ کلینی، الكافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۸۹.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۹۰.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۹۰ش، ج۱۷، ص۱۷۴-۱۷۶.
- ↑ نیکبخت، «رمضان ۱۳۵۷ و مسجد قبا»، ص۶۰.
- ↑ نیکبخت، «رمضان ۱۳۵۷ و مسجد قبا»، ص۶۰.
- ↑ «حواشی متفاوت آخرین نماز عید فطر زمان شاه»، پایگاه اطلاعات آنلاین.
- ↑ «نماز و راهپیمایی عید فطر شهریور 1357 به روایت اسناد ساواک»، سایت مرکز بررسی اسناد تاریخی».
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ۱۳۷۸ش، ج۱۲، ص۱۱۶.
- ↑ «نماز عید فطر در دهه ۶۰»، خبرگزاری خبرآنلاین.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، عبور از بحران، ۱۳۷۸ش، ص۲۲۴.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، آرامش و چالش، ۱۳۸۶ش، ص۱۴۵.
- ↑ «پایان سه سال وقفه»، خبرگزاری خبرآنلاین.
- ↑ نگاه کنید به نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۱، ص۳۳۳.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل (مراجع)، دفتر انتشارات اسلامی، ج۱، ص۸۲۴.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۱، ۳۳۳.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل (مراجع)، دفتر انتشارات اسلامی، ج۱، ص۸۲۴.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل (مراجع)، دفتر انتشارات اسلامی، ج۱، ص۸۲۴.
- ↑ خمینی، تحریر الوسیله، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۱، ص۲۲۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۱، ص۳۳۷-۳۳۸.
- ↑ نگاه کنید به نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۱، ص۳۳۸.
- ↑ نگاه کنید به نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۱، ص۳۳۷-۳۳۸.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۱، ص۳۵۱.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۱، ص۳۵۵.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل (مراجع)، دفتر انتشارات اسلامی، ج۱، ص۸۲۴.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۱، ص۳۵۴-۳۵۵.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل (مراجع)، دفتر انتشارات اسلامی، ج۱، ص۸۲۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۱، ص۳۷۴.
- ↑ خمینی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۲، ص۲۲۸.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۸، ص۱۱۸؛ متقی الهندی، کنزالعمال، ۱۴۱۳ق، ج۷، ص۸۸.
- ↑ متقی الهندی، کنزالعمال، ۱۴۱۳ق، ج۷، ص۸۸.
- ↑ متقی الهندی، کنزالعمال، ۱۴۱۳ق، ج۷، ص۸۸
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل (مراجع)، دفتر انتشارات اسلامی، ج۲، ص۱۸۲.
- ↑ سوره اعلی، آیه ۱۴.
- ↑ سوره اعلی، آیه ۱۵.
- ↑ طباطبائی، المیزان، انتشارات جامعه مدرسین، ج۲۰، ص۲۶۹.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل (مراجع)، دفتر انتشارات اسلامی، ج۱، ص۸۲۶.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۱، ص۳۷۴.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل (مراجع)، دفتر انتشارات اسلامی، ج۱، ص۸۲۶.
- ↑ قاضی نعمان، دعائم الاسلام، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۸۵.
منابع
- باشکوه‌ترین نمازهای عید در کجا برگزار می‌شود؟، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲ اردیبهشت ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۴ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- بنی‌هاشمی خمینی، محمدحسن، توضیح المسائل (مراجع)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.
- «پایان سه سال وقفه»، پایگاه خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱ اردیبهشت ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۱ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «حواشی متفاوت آخرین نماز عید فطر زمان شاه»، پایگاه اطلاعات آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۳ اردیبهشت ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۴ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- خمینی، سید روح‌الله، تحریر الوسیله، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، بی‌تا.
- خمینی، سید روح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۸ش.
- طباطبائی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات جامعه مدرسین، بی‌تا.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، بی‌تا.
- قاضی نعمان مغربی، دعائم الاسلام، تحقیق عاصف فیضی، قم، مؤسسه آل‌البیت علیهم السلام، ۱۳۸۵ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- «گزارش نماز عید فطر سال ۱۳۵۷ در مرکز بررسی اسناد تاریخی»، تاریخ درج مطلب: ۲۹ فروردین ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۲ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- متقی الهندی، علی بن حسام، کنز العمّال فی سنن الاقوال و الافعال، بیروت، مؤسسة الرساله، ۱۴۱۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۹۰ش.
- نجفی، محمدحسن بن محمدباقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۳۶۲ش.
- «نماز عید فطر در دهه ۶۰»، پایگاه خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۵ خرداد ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۲ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- نیکبخت، رحیم، «رمضان ۱۳۵۷ و مسجد قبا»، ماهنامه زمانه، شماره ۲۶، آبان ۱۳۸۳ش.
- هاشمی رفسنجانی، اکبر، آرامش و چالش: کارنامه و خاطرات هاشمی رفسنجانی سال ۱۳۶۲، به‌اهتمام مهدی هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، ۱۳۸۶ش.
- هاشمی رفسنجانی، اکبر، امید و دلواپسی: کارنامه و خاطرات هاشمی رفسنجانی سال ۱۳۶۴، به‌اهتمام سارا لاهوتی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، ۱۳۸۷ش.
- هاشمی رفسنجانی، اکبر، پس از بحران: کارنامه و خاطرات هاشمی رفسنجانی سال ۱۳۶۱، به‌اهتمام فاطمه هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، ۱۳۸۶ش.
- هاشمی رفسنجانی، اکبر، عبور از بحران: کارنامه و خاطرات هاشمی رفسنجانی سال ۱۳۶۰، به‌اهتمام یاسر هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، ۱۳۷۸ش.